Synthesizer - Vikipedi

Synthesizer (sentezleyici, kısaca synth), farklı türde bir müzik yaratmak ve elektriksel sinyaller üretmek için kullanılan bir müzik aletidir. Üretilen sinyaller bir enstrüman amfisi, hoparlör ya da kulaklık aracılığıyla sese dönüştürülüp duyulur hale gelir. Synthesizer ile var olan çalgı (piyano, flüt vb) ve doğadaki sesleri (kuş, rüzgâr, dalga) yeniden üretmek mümkün olduğu gibi, tamamen özgün yeni sesler yaratmak da mümkündür.

Synthesizerlar elektriksel sinyaller yaratmak için çeşitli teknoloji ve programlanmış algoritmalar kullanır. Genellikle piyano benzeri klavye aracılığı ile kontrol edilir. İçerisinde yerleşik olarak kontroller bulunmayan synthesizerler MIDI veya CV/Gate metodu ile kontrol edilir.

Klavye temelli elektrikli enstrümanlar arasında ilk örneklerden biri olan Musical Telegraph 1876 yılında Elisha Gray tarafından yapılmıştır.^[1] Thaddeus Cahill tarafından üretilen Telharmonium ve Leon Theremin imzalı Theremin de yine synthesizer tarihinde önemli yer tutan enstrümanlar arasındadır. Tüm zamanların en başarılı elektronik çalgılarından biri ise 1935'te Laurens Hammond tarafından üretilen Hammond organ'dır. İnsan konuşmasını taklit eden ilk elektronik synthesizer ise 1937'de Vocoder adıyla Homer W. Dudley tarafından geliştirilmiştir.

1955'te Harry F. Olson ve Herbert Belar tarafından üretilen RCA Synthesizer, elektronik müzikteki gelişmeyi bir üst basamağa taşımıştır. Peşine gelen RCA Mark II Sound Synthesizer ise Columbia-Princeton Elektronik Müzik Merkezi'ne kurulmuş ve bu stüdyoda çalışan önemli besteciler tarafından kullanılmıştır.

Bu dönemde voltaj kontrollü synthesizer örnekleri ortaya çıkmıştır. Sesin perdesini ve performans işlevlerini voltaj değişimleriyle kontrol eden bu cihazlara verilebilecek ilk örnekler Buchla, Synket ve Robert Moog imzalı ünlü Moog synthesizer'dır.

Synthesizer'lar, basitçe donanım ve yazılım synthesizer'lar olarak iki ana kategoride incelenebilir. Donanım olanları analog ve sayısal tip olarak ikiye ayrılırken, Yazılım olanları da tek başına çalışan bağımsız uygulamalar ve ana programlar altında çalışan eklentilerdir. Eklentiler RTAS, AU, VST vb formatlardadır.

Sentezlemenin türüne göre de sınıflandırma yapılabilir. En sık rastlanan sentezleme teknikleri artırmalı (additive) ve eksiltmeli (subtractive) sentezlerdir. Artırmalı sentezde sese, genellikle harmonik açıdan ilişkili yeni dalga şekilleri eklenir ve ulaşılmak istenen ses elde edilir. Telharmonium ve Hammond organ artırmalı senteze örnek olarak verilebilir. Eksiltmeli sentezde ise zengin içerikli bir dalga formuna filtreleme işlemi uygulanarak, istenmeyen frekanslar elenir ve sese son şekli verilmiş olunur. Moog synthesizer eksiltmeli sentez kullanılan bir enstrümandır. Frekans modülasyonu (FM synthesis) da sık rastlanan bir diğer sentez tekniğidir. 1983-1989 arası üretilen Yamaha DX7 modeli, FM tekniği üzerine inşa edilmiş ve büyük ticari başarı yakalamış bir synthesizer örneğidir. Yamaha firmasının 2015'te ürettiği Reface serisine ait DX modeli, FM sentezine dayanan DX7 modelinin küçük ölçekte yeniden-üretimi sayılabilir.^[2]

Erken dönem synthesizer'ların tamamı analog yapıya sahipken, günümüzde DSP ve analog donanımın birleştirildiği modern synthlere sıkça rastlanmaktadır. Bunun yanı sıra tamamen dijital teknolojiye dayanan yazılım synthesizerlar da mevcuttur.

Standart bir synthesizer'da ses üreten en az bir osilatör, sesin genel tınısını şekillendirmede kullanılan filtre, ses seviyesini ayarlamada kullanılan amplifikatör ve alçak frekans üreten LFO adlı birimler bulunur. Osilatörler periyodik ses dalgası üretirler. Bu dalgalar arasında en yaygın olanları sinüs dalga, kare dalga, üçgen dalga, testere dişi (sawtooth) ve darbe (pulse) olarak sıralanabilir.

ADSR zarfı da önemli bir parametredir. Belli bir zaman ekseninde, sesin volümü ve harmonik içeriğini şekillendirmede kullanılan bu devre attack, decay, sustain ve release işlevlerini içerir.

Popüler müzikte synthesizer'ın yaygınlaşması, The Beatles'ın Abbey Road (1969) ve The Who'nun Who's Next (1971) albümleri ile başlamıştır.

Keith Emerson (ELP), Rick Wakeman (Yes), Brian Eno (Roxy Music) ve Rick Wright (Pink Floyd) gibi progresif rock icra eden klavyeciler, özellikle analog temelli synthesizer üzerindeki hakimiyetleri ile ön plana çıkmışlardır.^[3] Ancak synthesizer'ı müziklerinin merkezine ilk alanlar Can, Neu! ve Kraftwerk gibi krautrock grupları olmuştur.

1970'lerin sonlarında Jean Michel Jarre ve Vangelis gibi ambient müzik icra eden müzisyenlerin synthesizer temelli albümlerinin başarısı yanında David Bowie'nin krautrock etkili "Berlin üçlemesi" (Low, "Heroes" ve Lodger) synthesizer bazlı müziklerin yaygınlaşmasında daha önemli rol sahibi olmuştur. 70'lerin sonları ve 80'lerde popülerleşen Talking Heads, The Police, XTC ve Joy Division gibi new wave ve post punk gruplarının yanı sıra Duran Duran, Depeche Mode ve Pet Shop Boys gibi synthpop gruplarında da synthesizer kullanımının oldukça yaygın olduğu görülebilir.