French
DeutschSeyyid Abdülkadir - Vikipedi
Seyyid Abdülkadir | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1851 Hakkari, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 27 Mayıs 1925 Bitlis, Türkiye |
| Ebeveyn(ler) | Şeyh Ubeydullah Nehri |
Seyit Abdülkadir Efendi (Kürtçe: Seyîd Ebdulqadir, d. 1851, Hakkâri, Şemdinan - ö. 27 Mayıs 1925, Bitlis), Şeyh Said İsyanı'ndan (Genç Hâdisesi) sonra idam edilmiş Kürt siyasetçi. Nakşibendi şeyhi olup Şeyh Ubeydullah Nehri'nin oğludur.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]1879 yılındaki çıkan Şeyh Ubeydullah Nehri isyanını idare etti. Ayaklanma bastırılınca babası Ubeydullah ile birlikte Mekke'ye sürüldü. Meşrutiyetin ilanı ile 1908 kurulan Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti'nin kuruculuğunu yaptı ve bu derneğin ömür boyu başkanı seçildi. Hürriyet ve İtilaf Fırkasının kuruluşuna katıldı. 1910 yılında Osmanlı Ayan Meclisi'ne atandı. 1918 yılında Kürt Teali Cemiyeti'nin kurucuları arasındaydı ve derneğin başkanlığını yaptı. 4 Mart 1919 tarihinde I. Damat Ferit Paşa Hükûmetinde Şura-yı Devlet Reisliğine getirildi.[1] Doğu vilayetlerinin Ermeniler ve Kürtler arasında bölüşülmesi konusunda 19 Aralık 1919 tarihinde Kürt asıllı Şerif Paşa ile Ermeni asıllı Boghos Nubar Paşa arasında Paris'te Barış Konferansı esnasında yapılan anlaşmayı Fransız Journal D'Orient gazetesine verdiği demeçte desteklemiştir.[1]
İngilizler ile görüşmeler
[değiştir | kaynağı değiştir]İstanbul'u işgal altında tutan İngiliz devlet görevlileri ile değişik tarihlerde görüşmelerde bulundu.
Kürt Teali Cemiyeti başkanı sıfatıyla, özerk Kürt devleti ve benzeri talepler ile işgal altındaki İstanbulda, İngiliz temsilcileri ile görüşmeler yaptı. Bunun duyulması üzerine 10 Temmuz 1919 tarihinde cemiyetin diğer ileri gelenleri ile birlikte Bab-ı Âliye çağrılarak kendi başlarına İngilizler ile görüşme yapmamaları konusunda uyarıldı.[1]
Thomas Hohler görüşmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]8 Aralık 1919 tarihinde İstanbul'daki İngiliz Yüksek Komiserliği Müsteşarı Thomas Hohler ile görüşmesinde Kürtler ile Ermeniler'in hem İstanbul'da hem de Paris'te anlaştıklarını anlatır. Damat Ferit Paşa'nın Ali Rıza Paşa Hükûmetinin devrilmesi hususunda kendisinden yardım istediğini, bunun karşılığında Damat Ferit Paşa'nın kendilerine özerklik de dahil pek çok vaadlerde bulunduğunu açıklar. Mustafa Kemal'in, Enver ve Halil (Kut) Paşa tarafından kışkırtılan Azebaycanlılarla birlik olarak ne yapacaklarını kestiremediklerini ve Mustafa Kemal'in gitgide daha fazla tehlikeli olmaya başladığını anlatır.[2] Hohler Abdülkadir'e muhalefetteki Hürriyet ve İtilaf fırkasının Mustafa Kemal'e karşı güç kullanmayı planlayıp planlamadığını sorması üzerine Abdülkadir bunun düşünüldüğünü söyler. Tom Hohler Şeyh Abdülkadir'in Türklerden ayrı bir bağımsız Kürdistan konusundaki kararlılığından çok etkilenir.[3][4]
Şeyh Said İsyanı ve idamı
[değiştir | kaynağı değiştir]1925 yılında Şeyh Said İsyanı'na karıştı, İstiklal Mahkemesinde suçlu bulunarak idama mahkûm oldu ve cezası infaz edildi.
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Bilal Şimşir (2007). Kürtçülük, 1787-1923. Bilgi. ISBN 978-975-22-0215-3.
- ^ Makedonya'dan Orta Asya'ya, c. III Şevket Süreyya Aydemir.
Not:Enver Paşa I. Dünya Savaşındaki mağlubiyetten sonra kaçtıkları Kafkaslarda bir Turan Ordusu terkip edip ülkeye dönmeyi ve hatta tüm Orta Asyadaki hakları kurtarmayı hedeflemektedir. Kendisinden yaşça küçük amcası Halil (Kut) Paşa ile de irtibat halindedir. - ^ British Foreing Office 406/41 s.425-426 No.194/1
- ^ Bilal Şimşir (2005). İngiliz Belgelerinde Atatürk c.1 s273-275. Türk Tarih Kurumu. ISBN 975-16-1667-0.
İlgili kitaplar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Uğur Mumcu, Kürt - İslam Ayaklanması 1919-1925, Tekin Yayınları, İstanbul, 1991, ISBN 975-478-088-9, s. 11-17.
- Mehmet Kemal Işık (Torî), 'Seyyit Abdülkadir Efendi', Ünlü Kürt Bilgin ve Birinci Kuşak Aydınlar, Sorun Yayınları, İstanbul, Kasım 2000, ISBN 975-431-111-0, S. 149-150.
- Bilal Şimşir, Kürtçülük, Bilgi Yayınları, ISBN 978-975-22-0215-3, İstanbul, 2007