Sinir kanatlılar - Vikipedi

Sinir kanatlılar
Yaşadığı dönem aralığı: 299-0 myö
Gijeliyen-Günümüz 
Chrysopa sp.
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Arthropoda
Sınıf: Insecta
Üst takım: Neuropterida
Takım: Neuroptera
Linnaeus, 1758
Alt takımlar
ayrıca bakınız Taksonomi

Sinir kanatlılar (Neuroptera), karıncaslanlarını, mantispidleri ve akrabalarını içeren bir böcek takımıdır. Bu grup yaklaşık 6.000 türden oluşmaktadır.[1] Sinir kanatlılar, Sialidae, Corydalidae gibi familyaları da içerir. Neuropterida kladı içerisinde (Planipennia olarak bilinir) Megaloptera ve Raphidioptera gruplarıyla kardeş taksondur.

Yetişkin sinir kanatlılar, neredeyse aynı boyutta, birçoğu damarlı dört membranöz kanada sahiptir. Çiğnemek için ağız kısımları vardır ve tam başkalaşım geçirirler.

Sinir kanatlılar ilk olarak Permiyen döneminde ortaya çıktı ve Mezozoik dönemde çeşitlenmeye devam etti.[2] Bu süre içerisinde özellikle nesli tükenmiş bir familyası olan "Jura döneminin kelebekleri" olarak da adlandırılan Kalligrammatidae familyası içerisinde alışılmamış büyüklükte dev kanatlı türler ortaya çıktı.[3]

Anatomi ve biyoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sinir kanatlılar, nispeten az özelliklere özelliklere sahip yumuşak gövdeli böceklerdir. Geniş yanal bileşik gözleri vardır. Basit gözler de olabilir. Ağız parçaları çiğnemeye uygun güçlü çene kemiğine sahiptir ve diğer endopterygote böcek gruplarının çoğunda bulunan çeşitli adaptasyonlardan yoksundur.

Genellikle boyut ve şekilleri aynıdört kanadı ve genel bir damar modeli vardır.[4] Bazı sinir kanatlıların özel duyu organları veya uçuş sırasında kanatlarını birbirine bağlayacak kılları vardır.[5]

Larvalar, delme ve emme işleri için farklılaşmış uzun alt çenelere sahip özel yırtıcılardır. Larva vücut formu, farklı aileler arasında, avlarının doğasına bağlı olarak değişir. Bununla birlikte, genel olarak, pençeyle biten üç çift torasik bacakları vardır. Karnın genellikle son iki segmenti yapışkan disklere sahiptir.[5]

Yaşam döngüsü ve ekoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sinir kanatlıların yaşam döngüsü

Çoğu ailenin larvaları yırtıcıdır. Birçok chrysopid, hemerobid ve coniopterygid, yaprak bitlerini ve diğer haşereleri yerler. Bazıları biyolojik kontrol için kullanılır.[6][7]

Osmylus fulvicephalus larvaları, Osmylidae
Sisyra sp. larvaları, Sisyridae

Çeşitli familyalardaki larvalar kendilerini kamuflaj olarak çevresel artıklarla (bazen ölü av böcekleri de dahil olmak üzere) kaplarlar. Özellikle karıncaaslanlarını avlamak için daha da saldırgan olarak kendilerini toprağın derinliklerinde tamamen gizleyebilirler. Bazı Ithonidae larvaları kök besleyicilerdir, Sisyridae larvaları suculdur ve tatlı su süngerleri ile beslenir. Birkaç mantispid, örümcek yumurta keselerinin parazitleridir.

Diğer holometabolik gruplarda olduğu gibi, pupa aşaması ipek ve toprak veya diğer döküntülerden oluşan bir tür koza içine alınır. Pupa, kozasını çeneleriyle keserek çıkar hatta yetişkin biçimine ulaşmadan kısa bir süre önce hareket etmeye başlayabilirler.[5]

Birçok grubun yetişkinleri de yırtıcı olsa da bazıları hiç beslenmez veya sadece nektar tüketir.

Kın kanatlılar (Coleoptera), yaban arıları ve bazı göksinekler sinir kanatlı larvalarının parazitleri olabilirler.

Evrim ve sistematik

[değiştir | kaynağı değiştir]
"Jura dönemi kelebekleri"nden, Sophogramma Lii (Kalligrammatidae)
Paleojen döneminden bir sinirkanat (49 milyon yıl önce, İpresiyen) Palaeopsychops marringerae (Ithonidae)

Fosil tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sinir kanatlılar ilk olarak Permiyen'in Yenisey havzasında ve Avustralya'da benzer bir faunada Permithonidae fosilleri olarak bulunmuşlardır ve Permiyen döneminin sonuna yakın ortaya çıkmışlardır.[2]

Osmylidler Jura veya Erken Kretase kökenlidir ve sinir kanatlılar grubunun en eski üyesi olabilir.[8] Soyu tükenmiş osmylid Protosmylus, Orta Eosen dönemine ait Baltık kehribarında fosilleşmiştir.[9] Kalligrammatidae familyası Jura döneminden alt Kretase dönemlerine kadar yaşamıştır.[10]

Ithonidae, Jura'dan günümüze kadar, soyu tükenmiş olan türler dahil, geniş dünya coğrafyasına dağılmışlardır.[11]

Filogeni

[değiştir | kaynağı değiştir]

2018 yılında mitokondriyal rRNA ve mitogenomik veriler kullanılarak yapılan moleküler analiz, Neuroptera'yı Rapropioptera'nın kardeş grubu olarak Neuropterida'nın içine yerleştirir ve Megaloptera'yı (Neuroptera'nın geri kalanının kardeş grubu) içerir.[8][12] Fosil kayıtları, grubun filogenisinin anlaşılmasına katkıda bulunmuştur.[1][13][14][15] Myrmeleontiformia içindeki ilişkiler hala devam etmektedir.[16][17]

 
 

Raphidioptera

 
Neuroptera
 

Megaloptera

 
 
 
 

Osmylidae

 
 
Hemerobiiformia
 

Hemerobiidae

 
 
 

Ithonidae

 
 
 

Mantispidae

 
 

Chrysopidae

 
 
 
 
Myrmeleontiformia
 

Psychopsidae

 
 
 

Nymphidae

 
 
 

Nemopteridae

 
 
 

Myrmeleontidae

 
 

Ascalaphidae

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Taksonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Temel biçimler

Üst aile Osmyloidea

Alt tür: Hemerobiiformia

Alt grup Myrmeleontiformia

İnsan kültüründe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Neuroptera'nın böcek zararlılarının biyolojik kontrolünde kullanımı araştırılmıştır, bu da mahsul alanlarında nüfus oluşturmanın ve sürdürmenin zor olduğunu göstermektedir.[19]

Neuroptera'nın beş türü, dünya çapında insanlar tarafından yenen 1681 böcek türü arasındadır.[20]

Yeni Gine Yaylası halkı, sinir kanatlıların düşük protein içeriklerine rağmen onları tüketmenin kas yapısını ve dayanıklılığını koruyabildiğini iddia etmektedir.[21]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Evolution of the insects. Cambridge University Press. 2005. ISBN 0-521-82149-5. 
  2. ^ a b A. G. Ponomarenko (2004). "New lacewings (Neuroptera) from the terminal Permian and basal Triassic of Siberia" (PDF). 38 (S2). ss. S197-S203. 26 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020. 
  3. ^ Michael S. Engel (2005). "A remarkable kalligrammatid lacewing from the Upper Jurassic of Kazakhstan (Neuroptera: Kalligrammatidae)". 108 (1). ss. 59-62. 
  4. ^ Breitkreuz (2017). "Wing tracheation in Chrysopidae and other Neuropterida (Insecta): a resolution of the confusion about vein fusion". American Museum Novitates. 3890 (3890). ss. 1-44. 
  5. ^ a b c {{kitap kaynağı |başlık=Introduction to insect biology and diversity |yayıncı=Oxford University Press |isbn=0-19-510033-6 |basım=2.2
  6. ^ Lacewings in the Crop Environment. Cambridge University Press. 5 Temmuz 2007. ISBN 978-0511666117. 
  7. ^ Monserrat (30 Aralık 2015). "Los hemeróbidos de la Península Ibérica y Baleares (Insecta, Neuropterida, Neuroptera: Hemerobiidae)". Graellsia (İspanyolca). 71 (2). s. 026. 
  8. ^ a b Yan, Y. (2014). "The First Mitochondrial Genomes of Antlion (Neuroptera: Myrmeleontidae) and Split-footed Lacewing (Neuroptera: Nymphidae), with Phylogenetic Implications of Myrmeleontiformia". Int J Biol Sci. 10 (8). ss. 895-908. 
  9. ^ Engel, Michael S. (2007). "The neuropterid fauna of Dominican and Mexican amber (Neuropterida, Megaloptera, Neuroptera)" (PDF). American Museum Novitates, 3587. ss. 1-58. 17 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020. 
  10. ^ Bechly (2016). "A new gigantic lacewing species (Insecta: Neuroptera) from the Lower Cretaceous of Brazil confirms the occurrence of Kalligrammatidae in the Americas". Cretaceous Research. Cilt 58. ss. 135-140. 
  11. ^ Archibald (2006). "Tertiary giant lacewings (Neuroptera: Polystechotidae): Revision and description of new taxa from Western North America and Denmark". 4 (2). ss. 119-155. 4 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2010. 
  12. ^ Yue (2018). "Insight into higher-level phylogeny of Neuropterida: Evidence from secondary structures of mitochondrial rRNA genes and mitogenomic data". PLOS One. 13 (1). ss. e0191826. 
  13. ^ Grimaldi, D. A. & Engel, M. S., 2005: Evolution of the Insects. Cambridge University Press, 2005, pages xv-755
  14. ^ Engel, M. S. & Grimaldi, D. A., 2007: The neuropterid fauna of Dominican and Mexican amber (Neuropterida: Megaloptera, Neuroptera). American Museum Novitates: #3587, pages 1-58
  15. ^ Parker, S. P. (ed.), 1982: Synopsis and classification of living organisms. Vols. 1 & 2. McGrew-Hill Book Company
  16. ^ Jones, J.R. (2019) Total‐evidence phylogeny of the owlflies (Neuroptera, Ascalaphidae) supports a new higher‐level classification. Zoologica Scripta: 06 October 2019
  17. ^ Jones, Jones (6 Ekim 2019). "Total‐evidence phylogeny of the owlflies (Neuroptera, Ascalaphidae) supports a new higher‐level classification". Zoologica Scripta. 48 (6). ss. 761-782. doi:10.1111/zsc.12382. 
  18. ^ Engel, M. S. (2008). "Diverse Neuropterida in Cretaceous amber, with particular reference to the paleofauna of Myanmar (Insecta)". Nova Supplementa Entomologica. Cilt 20. ss. 1-86. 
  19. ^ Xu (2014). "Electrophysiological and Behavior Responses of Chrysopa phyllochroma (Neuroptera Chrysopidae) to Plant Volatiles". Environmental Entomology. 44 (5). ss. 1425-1433. 
  20. ^ Ecological implications of minilivestock : potential of insects, rodents, frogs, and snails. Science Publishers. 2005. ISBN 978-1578083398. 
  21. ^ MacClancy, Jeremy (2007). Consuming the Inedible: Neglected Dimensions of Food Choice. Berghahn.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Sinir kanatlılar ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sinir_kanatlılar&oldid=33122110" sayfasından alınmıştır