Talışlar - Vikipedi

Talışlar
Tolışon • تالشان
İran'da Talışlar (1933)
Toplam nüfus
y. 912.000
Önemli nüfusa sahip bölgeler
İran İran300.000 – 400.000
Azerbaycan Azerbaycan200.000 – 300.000
Rusya Rusya2529 (2010)[1]
Diller
Talışça
Din
İslam (Ağırlıklı olarak Şii, azınlık olarak Sünni)[2][3][4]
İlgili etnik gruplar
Diğer İran halkları

Talışlar veya Talişler (Talışça: Tolışon), Azerbaycan Cumhuriyeti'nin güneydoğu rayonları Lenkeran, Astara, Masallı ve Lerik[5][6]), Baküde ve İran'ın kuzeydoğu eyaletleri Gilan ve Erdebil'de[7] yaşayan İrani[8][9] bir halktır.[6]

Azerbaycan'da sadece Astara rayonunda Sünni Talışlar yaşamaktadır. İran'da Sünni Talış nüfusu Azerbaycan'a kıyasla daha fazladır.

Talışca bazı kelimeler ve anlamları:

Türkçe Talışça Zazaca Kurmanci (Kürt)
ben az-mı ez-mı ez-mın
sen tı tı-to tu-te
o əv-əva ya-o=yi-yê ev-vi-vê
biz əmə ma em-me
siz şımə şıma hun-we
onlar əvon ê ev-evan
sevmek piə hes kerden hez kırın
yumurta moğne-üyə hak hêk
ekmek nün nan nan
ev kə çê-keye-ban mal, ban
zemin zəmin erd zemin-erd

Talışların büyük ataları İrani bir kabile olan Kadusiler olarak kabul edilir. Bu varsayımın tek nedeni, Talışların şimdi Kadusi kabilesinin yaşadığı bölgenin bir bölümünde yaşamalarıdır.[10][11][12]

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski zamanlarda, Kadusiler burada yaşıyordu (antik Yunanca Καδούσιοι, Kadoúsioi, Lat. Cadusii) - komşularıyla sürekli savaş içinde olan güçlü bir İskit[10] kabilesi kadusiler, Hazar Denizi'nin batı tarafında, Aras'ın güneyinde, Medya'nın Atropatena eyaletinde (modern İran Azerbaycanı ve Gilan bölgesinde) yaşadı. Savaşcı bir kabile olup kısa bir kılıç veya mızrak kullanırken; Herodot'a göre onlar mükemmel dart atıcılarıydılar dağlık yerlerde atlılar yerine savaşırlardı.[netleştirme gerekli]

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]

Safevilerin Taliş'teki Şii dini propagandası kampanyası, bölgenin dağlık ve uzak konumu nedeniyle yarım kaldı. Bu nedenle İran ve Azerbaycan Cumhuriyeti'ndeki Talişlerin önemli bir kısmı Sünni İslam'a mensuptur. Taliş'in İran kısmındaki Talışların çoğunluğu Sünni ve Nakşibendi tarikatına mensuptur. Öte yandan, yaklaşık yirmi dört dağ köyü hariç, Taliş'in Azerbaycan kısmındaki Talışlıların çoğunluğu Şii'dir.[13]

Hem İran hem de Azerbaycan'daki Talişlerin kendine özgü bir İran kimliğine sahip olmalarına rağmen Azerbaycan'daki önemi oldukça büyüktür. Azerbaycan'daki kimlikleri İranlılar ile Türkler arasındaki çatışma üzerine kuruludur.[14]

Azerbaycan adına sürekli olarak sadakatsiz muameleye maruz kalmaları sonucunda güçlü bir öz kimlik duygusu geliştirdiler.Azerbaycan'da Talişlilerin İran kimliğinin gelişmesinin ana itici güçlerinden biri, Sovyet döneminden sonra ülkede Pan-Türkist ideolojinin yükselişiydi. Azerbaycan'da Talışi kimliği son birkaç on yılda önemli ölçüde arttı. Talış-Muğan Özerk Cumhuriyeti kaldırıldıktan sonra bile Azerbaycan'daki ve Rusya diasporasındaki Talışlılar bağımsız bir Talış devletinin kurulabileceği ihtimaline sıkı sıkıya inanıyorlar.[14][15]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Впн-2010". 2 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2020. 
  2. ^ Minahan, James. religion of majority of Talysh: One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups, Greenwood, 2000, 0-313-30984-1, 978-0-313-30984-7, p.674.
  3. ^ Clifton/Deckinga/Lucht/Tiessen (2005), "Sociolinguistic Situation of the Talysh in Azerbaijan 20 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". SIL Electronic Survey Reports 2005. p. 5
  4. ^ "The Unreached Peoples Prayer Profiles". Kcm.co.kr. 3 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2019. 
  5. ^ Minahan, James B. (30 Temmuz 2000). One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups. Greenwood Press. s. 673. ISBN 9780313309847. 15 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2014. 
  6. ^ a b Yıldız, Muharrem (2006). Dünden Bugüne Kafkasya. Yitik Hazine Yayınları. s. 59. ISBN 9789750036873. 15 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2014. 
  7. ^ Shoup, John A. (Ekim 2011). Ethnic groups of Africa and the Middle East. Greenwood Press. s. 283. ISBN 9781598843620. 15 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2014. 
  8. ^ Douglas Jackson, W. A. (Haziran 1970). "Russian Land, Soviet People: A Geographical Approach to the U.S.S.R. By James S. Gregory. New York: Pegasus, 1968. 947 pp. $15.00." Slavic Review. 29 (2): 345-346. doi:10.2307/2493421. ISSN 0037-6779. 
  9. ^ Madatli, E. (1 Aralık 2016). "Issues of Formation of the Azerbaijan People, its Language and Culture in Iranian Historiography". Problems of World History (2): 219-230. doi:10.46869/2707-6776-2016-2-13. ISSN 2707-6776. 
  10. ^ a b Borjian, Habib; Asatrian, Garnik (2005). "Talish and the Talishis (The State of Research)". Iran and the Caucasus. 9 (1): 43-72. doi:10.1163/1573384054068169. ISSN 1609-8498. 
  11. ^ "KASRAVI, AḤMAD". Encyclopaedia Iranica Online. 14 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2021. 
  12. ^ Хохлов, А.Н. (9 Ocak 2019). "TVER, TVER REGION AND NEIGHBOUR TERRITORIES IN THE MIDDLE AGES ISSUE 11". Тверь, тверская земля и сопредельные территории в эпоху средневековья. Crossref. doi:10.25681/iaras.2018.978-5-9906508-3-1. 
  13. ^ Asatrian, Garnik; Borjian, Habib (2005). "Talish and the Talishis (The State of Research)". Iran and the Caucasus. Brill. 9 (1): 43–72.
  14. ^ a b Arakelova, Victoria (30 Kasım 2022). "The Talishis on Opposite Banks of the Araxes River: Identity Issues". Iran and the Caucasus. 26 (4): 407-417. doi:10.1163/1573384X-20220406. ISSN 1609-8498. 7 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2023. 
  15. ^ Ter-Abrahamian, Hrant (2005). "On the Formation of the National Identity of the Talishis in Azerbaijan Republic". Iran and the Caucasus. Brill. 9 (1): 121–144.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Talışlar&oldid=33999184" sayfasından alınmıştır