Temiz olmayan hayvan - Vikipedi

Temiz olmayan hayvan, bazı dinlerde etinin yenmesi ve temas edilmesi tabu sayılan hayvandır. Bu dinlere göre bu hayvanlarla temas eden kişiler kendilerini temizlemek için bazı temizlenme ritüellerini uygulamak zorundadırlar.

Yahudilikte "temiz olmayan hayvan" ya da daha doğru bir tabirle "saf olmayan hayvan" kavramı Yahudi dinî hukukunun bir parçası olan ve hangi besinlerin Yahudilere serbest hangilerinin yasak olduğunu belirleyen kaşrut kuralları içinde önemli bir yer tutar. Bu dinî kurallar Tevrat'ın Levililer^[1] ve Tesniye^[2] kitapları ile Talmud'a göre şekillendirilmiştir.^[3][4] Temiz olmayan ya da kirli olan hayvan kavramı ayrıca Tekvin'de de şöyle belirtilmiştir: "Tanrının Nuha buyurduğu gibi temiz ve kirli sayılan her tür hayvan, kuş ve sürüngenden erkek ve dişi olmak üzere birer çift Nuha gelip gemiye bindiler."^[5]

Tevrat'ta bazı hayvanlar açık olarak saf ya da saf olmayan olarak belirtilmiş bazı hayvanlar ise ya anatomik özellikleri ya da başka kriterlerle sınıflandırılmıştır. Bazı durumlarda ise Ahit İbranicesinde kullanılan hayvan adının tam anlamı konusunda şüpheler vardır.

Yahudiliğin beslenme ile ilgili dinî kurallarına göre hyavanın yalnızca "saf" olması yetmez ayrıca sakatlığı olmaması ve şehita adı verilen kesim kurallarına göre kesilmesi ve temizlenmesi gerekir. Saf olmayan ve uygun kesim kurallarına göre kesilmeyen hayvanın etinin yenmesi de dinen yasaktır. Örneğin hayvan jelatini tüketmekten de kaçınılır ancak son zamanlarda inek ve balıklardan koşer kurallarına göre hazırlanmış koşer jelatin temin edilmeye başlanmıştır.^[6] Yasaklar saf hayvanların bazı parçalarına da uygulanmaktadır, örneğin kan, bazı yağ dokular ve siyatik sinirler. Ayrıca bir hayvanın etini aynı hayvanın sütü ya da süt ürünleri ile pişirmek ve hatta bunlar için aynı mutfak aletlerini kullanmak da yasaktır.^[7]

Tevrat tarafından yasaklanan diğer memeliler fare^[8] ve uçan yarasa^[9] gibi "sürünen yaratıklar"dır. Tevrat'a göre sığır, keçi ve koyun gibi hem geviş getiren hem de çatal ya da yarık tırnaklı memelilerin eti koşer sayılır. Ancak bu iki özellikten yalnızca birine sahip olan hayvanların eti saf değildir ve tüketilemez. Levililer özellikle geviş getiren ama ayrık tırnaklı olmayan deveyi yasaklar;^[10] Kır sıçanı ve kır tavşanı da aynı nedenden yasaklanmıştır. Çatal tırnaklı olan ama geviş getirmeyen domuz da yasaktır.

Tevrat'a göre denizde ve akarsularda yaşayan pullu ve yüzgeçli yaşayan canlılar yenebilir ancak pulsuz ve yüzgeçsiz canlılar yenemez.^[11]

Tevrat yalnızca bazı kuş türlerini yasaklayarak listesini verir ancak Yahudi metinlerde temiz olmayan kuşların tanımı tartışmalı bir konudur ve bu nedenle genel olarak kümes hayvanları gibi geleneksel olarak yenmesi uygun olan kuşlar yenilir.

Tevrat dört ayaklı ve kanatlı olup ayaklarını sıçramak için kullanan bazı böceklerin yenmesine izin verirken diğerlerini yasaklar.^[12] Ancak Ahit İbranicesinde kullanılan böcek isimlerinin belirsizliği nedeniyle günümüzde hahamlar tüm böceklerin yenmemesi gerektiğini savunur.^[13] Yalnızca Yemenli Yahudi toplulukları tarafından geleneksel olarak kosher sayılan Schistocerca gregaria türü çekirgeler istisna sayılmıştır.

Balarısı'nın ürettiği bal kosher sayılır^[14][15] çünkü bal arıların vücudundan oluşan bir ürün değildir.

Tevrat'ın Levililer^[1] ve Tesniye^[2] kitaplarına göre saf olmadığı belirtilen hayvanlar şunlardır:

Bazı bilginler Yahudilikteki "temiz olmayan hayvan" kavramının topluluk liderleri tarafından halk sağlığı düşünülerek ortaya atıldığını çünkü o dönemlerde bu hayvanlar gerçekten de gıda zehirlenmesine neden olabilmekte ve etlerini tüketenlere hastalık geçirebilmekteydiler.^[17]

İngiliz antropolog Mary Douglas "temiz olmayan" damgasının felsefi temelleri olduğunu ileri sürmektedir çünkü yasaklanan besinler tam olarak belirli bir sembolik kategori altında toplanamamaktadır. Örneğin domuz çatal ayaklı olmasına rağmen geviş getirmediği için "müphem" bir yaratık olarak görülmekteydi.^[18]

Hristiyanlığın ilk dönemlerinde, sünnet ve beslenme kuralları gibi Yahudilik geleneklerinin uygulanıp uygulanmaması tartışılmıştır. İncil'de Elçilerin İşleri kitabında anlatıldığı üzere Kudüs Konsili bu geleneklere tam uyulmasını isteyenlerle daha serbest bir görüşe sahip olanlar arasında orta yolu bulmuştur.^[19] Alınan karara göre Hristiyanlığı seçen diğer milletlerden olanların "Putlara sunulan kurbanların etinden, kandan, boğularak öldürülen hayvanların etinden ve fuhuştan" sakınmaktan başka bir şey yapmalarına gerek yoktu.^[20]

İncil'de İsa'nın "İnsanın dışında olup içine giren hiçbir şey onu kirletemez...Dıştan giren, insanın yüreğine değil, midesine gider, oradan da helaya atılır."^[21] ve "Ağızdan giren şey insanı kirletmez. İnsanı kirleten ağızdan çıkandır."^[22] sözlerine Hristiyanlıkta beslenme ile ilgili kısıtlama olmadığı görüşünü göstermek için sıklıkla atıfta bulunulur.

• Domuz eti tüketiminde dini kısıtlamalar
• Necis