Sincan Uygur Özerk Bölgesi - Vikipedi

Sincan Uygur Özerk Bölgesi
Çince : 新疆维吾尔自治区 Xīnjiāng Wéiwú'ěr Zìzhìqu Uygurca : شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى Shinjang Uyghur Aptonom Rayoni
Kısaltmalar: 新  (pinyin: Xīn)
Adın kökeni	新, xīn – yeni 疆, jiāng – sınır "Yeni sınır"
İdari birim türü	Özerk bölge
Başkenti (ve en büyük şehri)	Urumçi
ÇKP Komitesi Sekreteri	Ma Xingrui (马兴瑞)
Vali	Erkin Tuniyaz (ئەركىن تۇنىياز)
Yüzölçümü	1 664 897.17[1] km² (1.)
Nüfusu (2020)  - Nüfus yoğunluğu	25.852.345[2] (24.) 11.8 kişi/km² (29.)
GSYİH (2015)  - kişi başına	CNY 427.4 milyar (25.) CNY 19.798 (21.)
İGE (2015)	0.774 (orta) (21.)
Başlıca etnik gruplar	%44.96 Uygur %42.24 Han Çinlisi %15.80 Diğer Kaynak: 2021 Nüfus Sayımı[3]
İl düzeyi	14
İlçe düzeyi	99
Belde düzeyi†	1005
ISO 3166-2	CN-
Resmî websitesi http://www.xinjiang.gov.cn (Çince)

Sincan veya Şincan Uygur Özerk Bölgesi (Çince (basitleştirilmiş): 新疆维吾尔自治区; Çince (geleneksel): 新疆維吾爾自治區; pinyin: Xīnjiāng Wéiwú'ěr Zìzhìqū; Uygur Arap yazısı: شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى; Uygur Latin yazısı: Shinjang Uyghur Aptonom Rayoni; Rusça: Синьцзян, Sin'tsyan), Türkiye Türkçesinde yazılmış resmi Çin devlet kaynaklarında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi veya sadece Xinjiang olarak geçer,^[4][5][6][7] Çin'in kuzeybatısında bulunan bir özerk bölge. Güneyde Tibet Özerk Bölgesi, güney doğuda Çinghay ve Gansu eyaletleri, doğuda Moğolistan, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Kazakistan ve batıda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan kontrolündeki Keşmir bölgesiyle komşudur. 1.664.897,17 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin en geniş idari bölgesidir. Başkenti Urumçi, resmî dilleri Uygurca ve Standart Çincedir.

Mançuların kurduğu Çing Hanedanı Qianlong döneminde "Yeni Sınır" anlamına gelen "Shinkyang (Xinjiang)" (Mançu dilinde "Ice Jecen" ᡳᠴᡝ
ᠵᡝᠴᡝᠨ) adı verilmiştir. Ancak bu isim kimi zaman eleştirilmekte, "Doğu Türkistan" ya da "Çin Türkistanı" gibi isimlerin kullanılması savunulmaktadır. Çin Halk Cumhuriyeti hükûmeti ise bu tür isimlerin kullanılmasını ayrılıkçılık veya Pan-Türkizm olarak nitelemektedir.^[8]

Bu bölgede Uygurlar, Han Çinlileri, Kazaklar, Huiler, Tacikler ve birçok diğer farklı halk yaşamaktadır.

Çin’in Han Hanedanı (MÖ 206 – 220) döneminde bölge merkezi Moğolistan steplerinde bulunan Hiung-nuların hakimiyeti altında bulunmaktaydı. MÖ 2. yüzyılda Çin bölgedeki yerel devletlerle Hiung-nu karşı ittifak oluşturmak amacıyla ilk defa Zhang Qian adında bir elçiyi batıya göndermiştir. Bundan sonra bölgenin hakimiyeti için Han Hanedanı ve Hiung-nu'lar arasında başlayan uzun mücadele Çin'in lehine sonuçlandı. MÖ 60 yılında Han Hanedanı bugünkü Bayin'gholin Moğol Özerk İli yakınlarındaki Vuley’de (乌垒/烏壘) kurulan Batı bölgeleri genel valiliği'ne (西域都护府/西域都護府) bağlanarak Çin himayesine girmiştir; Çin buradan başlayarak batıdaki Pamir Dağları'na kadar uzanan bölgeyi kontrolü altında tutmaktaydı.

Çin’de Wang Mang karışıklıklarının yaşandığı dönemde Vilayette isyanlar baş gösterdi ve 13 yılında bu bölge tekrar Hun hakimiyetine döndü. Daha sonra bölgeye defalarca sefer düzenleyen Han Hanedanı 74-76, 91-107 yılları arasında ve 123’ten sonra vilayet yönetimini tekrar kurdu. Han Hanedanı’nın devrilmesinin ardından Batı bölgeleri genel valiliği Vey Hanedanı (265’e kadar) ve Batı Jin Hanedanı (265’ten sonra) tarafından devam ettirildi.

4. yüzyıldan başlayarak kuzeyden gelen göçebe akınlarına maruz kalan Batı Jin Hanedanı yıkılınca Kuzeybatı Çin’de Beş Barbar Onaltı Krallık denilen dönemde Han Çinlisi olmayan halklar tarafından çeşitli krallıklar kuruldu. Bunlardan Qian Liang, Qian Qin, Hou Liang ve Batı Liang, Batı bölgeleri genel valilği egemenliği altına almaya çalıştı. Sonunda Kuzey Çin’i egemenliği altında birleştiren Kuzey Vey Hanedanı bugünkü Doğu Türkistan’ın güneydoğusunu hakimiyeti altına aldı. Batı bölgeleri ise Shule, Yutian, Guizi ve Qiemo gibi yerel devletlerin elinde kalmıştı; buna karşılık Turpan çevresindeki orta bölgeler Kansu merkezli Kuzey Liang krallığının ardılı olan Gaochang’ın kontrolü altındaydı.

5. yüzyılın sonlarına doğru bölgeye giren Tuyuhun ve Rouran boyları bu bölgedeki Çin egemenliğine son verdi. 6. yüzyılda Rouran hakimiyeti altındaki Altay bölgesinde Göktürkler tarih sahnesine çıktı. 1 yüzyıl içerisinde Rouranları yenerek nüfuzu batıda Aral Denizi, doğuda Baykal Gölünü aşan ve tüm Orta Asya’yı kapsayan geniş bir Göktürk İmparatorluğu kurdular. Kağanlığı 583'te doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı; bu bölge Batı Göktürk Kağanlığı'nın egemenliğinde kaldı. 609 yılında Çin'in Sui Hanedanı Tuyuhunları yenerek güneydoğu Doğu Türkistan'ı ele geçirdi.

Çin’de 618 yılında kurulan Tang Hanedanı bölgede hızlı bir yayılma göstermiştir. 620'ler ve 630'lardan başlayarak Göktürkler üzerinde baskısını arttıran Tang Çin’i 657’de Batı Göktürk Kağanlığı’nın yıkılmasına yol açmıştır. Bu dönemde Anxi genel valiliği'ne (安西都护府/安西都護府; "huzurlu + batı şehir + koruma + merkez") bağlanmıştı. Ancak bu vilayet Tang Hanedanının sonuna kadar varlığını sürdürememiştir. 8. yüzyıldaki Anshi İsyanı döneminde, Tibet Tang Hanedanı'nın bu bölgeden Yunnan’a kadar olan geniş bir bölümünü ele geçirmişti. Bundan sonra Doğu Türkistan’ın güneyi Tibet’in kontrolüne girerken, bölgenin kuzey kısmı Uygur Kağanlığı’nın hakimiyetine girdi.

9. yüzyılın ortalarında Tibet ve Uygur Kağanlığı zayıflamaya başladı. Çeşitli Türk boylarının oluşturduğu Karahanlılar 10. ve 11. yüzyıllarda Batı Xinjiang’ın kontrolünü ele geçirdi. Bu arada 840'ta Uygur Kağanlığı'nın Kırgızlar tarafından parçalanmasından sonra kimi Uygur boyları bugünkü Turfan ve Urumçi çevresine yerleşir. Burada kurulan Uygur devleti kimi zaman çeşitli devletlerin himayesine girse de 13. yüzyıla kadar Doğu Türkistan’ın doğusuna hükmetmiştir. Kimi araştırmacılar Karahanlılar ve Uygurların arasındaki benzerliklere değinmektedir. Uygurlar da islam dinini seçerek doğuda yaşayan halkların dinlerine girmediler çünkü onların dinlerini seçerlerse kendi öz benliklerini yitireceklerini biliyorlardı.Bu yüzden kendisi gibi Türk olan Karahanlılara uymuşlardır.

1132'de, Mançurya'daki Kitan’nın ardılları Kuzey Çin'deki Jurchen'lerin baskısından kaçarak bu bölgeye girmiştir. Burada Karahıtay Hanlığı’nı kurarak Tarım Havzasının büyük bölümünü 13. yüzyıla kadar hakimiyetleri altında tutmuşlardır.

Üstten saat yönünde:

• Urumçi manzarası
• Şehircilik Sergi Salonu, Kaşgar
• Yanan Dağlar, Turpan
• Hotan
• Karakul Gölü ve Muzdağ Ata

Moğolistan’ın hakimiyeti altında birleştiren Cengiz Han batıya doğru ilerlemeye başladığında Uygur devleti 1209’da Moğollara ittifak teklif eder. Cengiz Han’a vergi ve asker vermeyi öneren Uygurlar, buna karşılık Turfan - Urumçi bölgesinin egemenliğini elinde tutmayı başarır. 1218'de Cengiz Han Kara Hıtay devletini yıkar. Kara Hıtay'ın İslamiyete karşı baskıcı tutumları nedeniyle Cengiz Han Kaşgar bölgesinde bir kurtarıcı olarak karşılanır.

Cengiz Han’dan sonra Moğol İmparatorluğu oğulları arasında paylaşılır. Bu bölge ise Çağatay Hanlığı’nın payına düşmüştür. Ancak Moğolistan ve Çin'deki Yuan Hanedanı diğer Moğol Hanlıkları burada hak iddia eder. 15. yüzyılda Çağatay Hanlığı parçalanır; Gulca, Yarkand ve Turfan'da hükümdarlık kurulur.

17. yüzyılda Cungarlar (Oyratlar, Kalmıklar) bölgede bir İmparatorluk kurar. Bunlardan Kalmıklar egemenliklerini Çin Seddinden Don Nehri'ne, Himalayalar’dan Sibirya’ya kadar genişletir.

Çin’de Mançular tarafından kurulan Çing Hanedanı 18. yüzyılın ortalarında bölgenin hakimiyetini Cungarlar’ın elinden alır. Çing Hanedanı, Tarım Havzası ve Çungarya bölgesinde kendine bağlı küçük hanlıklar oluşturmak ister. Ancak 1758-1759 yıllarında çıkan isyanlar üzerine bu planını değiştirerek direkt merkeze bağlı bir askeri yönetim kurar. İki bölge birleştirilerek Gulca’daki İli Generali'nin yönetimine verilir.

19. yüzyılın ortalarında Rus Çarlığı Çin’in kuzey bölgelerine baskısını arttırır. Afyon Savaşı, Taiping İsyanı gibi karışıklıkların içinde bulunan Çin’in uç karakollardaki etkinliği büyük ölçüde kısıtlanmıştır. 1864’te Doğu Türkistan’da Çinli Müslümanların (Huiler) ve Uygurların başlattığı geniş çaplı isyanlar bölgede Çin egemenliğinin kalkmasına neden olur.

1865’da komşu Hokand Hanlığından Yakub Beg Kaşgar’a girer ve ardından gelen altı yıl boyunca neredeyse tüm Doğu Türkistanı’ı ele geçirir. Ancak 1871’de kargaşadan yararlanan Ruslar Gulca dahil olmak üzere zengin İli nehri vadisini işgal eder. Çing Hanedanı generali Zuo Zongtang 1875-1877 arasında bölgenin kontrolünü tekrar ele geçirerek Yakub Beg'in hakimiyetine son verir.

1881’de diplomatik çabalarla Gulca bölgesi geri alınır. 1884’te Çing Hanedanı Sincan Eyaleti'ni (新疆省) kurarak burayı Çin idari sistemine bağlar.

1912’de Çing Hanedanının yerini Çin Cumhuriyeti alır. Sincan’daki Qing valisi Yuan Dahua kaçarak yerini Yang Zengxin (杨增新/楊增新)'e bırakır. Sincan’ın Çin Cumhuriyetine devrini gerçekleştiren Yang Zengxin 1928'daki ölümüne kadar bölgenin valisi olarak kalır.

1930’larda patlak veren isyanlar 1933'te Kaşgar’da Birinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti (Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti)'nin ilanıyla sonuçlanır. Kısa süreli Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti'nin ardından Çinli bir savaşbeyi olan Sheng Shicai (盛世才) Doğu Türkistan’ın kontrolünü ele geçirir.

1944-1949 arasında Sincan’ın kuzeyinde bugünkü İli Kazak Özerk Bölgesi'nde Sovyetler Birliği'nin desteğiyle İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti kurulur. Doğu Türkistan Cumhuriyeti 1949’da Halk Kurtuluş Ordusu’nun Sincan’a girmesiyle birlikte sona erer.

1954'te kurulan Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu bölgenin Hanlaştırmasına yardımcı olmaktadır. 1 Ekim 1955'te Sincan Eyalet statüsünden çıkarılarak Özerk Bölge olarak ilan edilir.

5 Temmuz 2009 günü Urumçi'de başlayan olaylardır. 25/26 Haziran 2009 tarihinde resmi kaynaklara göre iki Uygur'un hayatını kaybettiği olayları protesto etmek için toplanan Uygurlar ile buna tepki gösteren ve Çin'in en kalabalık etnik grubu olan Han'ların karşı karşıya geldiği olaylarda, resmi kaynaklara göre 197 kişi hayatını kaybetmiş, 1.721 kişi yaralanmıştır. Dünya Uygur Kurultayı lideri Rabia Kadir ise, Washington'da yaptığı açıklamada "Edindiğimiz bilgilere göre ölü sayısı 1000'in üzerinde, kimileri de 3 bin rakamını telaffuz ediyor" demiştir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Çin’in Doğu Türkistan siyaseti çeşitli çevreler tarafından eleştirilmektedir. Uluslararası İnsan Hakları örgütleri ve bağımsızlık taraftarları Çin Halk Cumhuriyeti’nin bölgedeki Han Çinlisi olmayan kültürleri baskı altında tutuyor olmasını eleştirirler. Buna karşılık Sincan’da yaşayan birçok Han Çinlisi yerli etnik grupların kayrıldığı, kendilerine karşı ayrımcılık yapılmakta olduğunu söyler. 1949’dan beri bölgede birçok defa etnik çatışmalar meydana gelmiştir. Ayrıca Çin'in Lop Nur gölü (Lop-Nur nükleer test alanı) civarlarında nükleer denemeler yaptığı söylenmektedir. 1990’ların sonundan 2008 başına kadar olan dönemde durum göreceli olarak sakin olmuştur. 2008 yılı Mart ayında Doğu Türkistan'daki Müslümanlar ve Tibet'teki Budistler, Ağustos ayında Pekin'de yapılacak 2008 Yaz Olimpiyatları dolayısıyla, kendilerinin Çin işgali altında olduklarını çeşitli eylemlerle Dünya halklarına hatırlatmaya başlamışlardır.^[10]

Sincan, Çin Halk Cumhuriyeti’nin en büyük idari bölgesidir; Çin’in toplam yüzölçümünün altıda birinden fazlasını kaplar. Bölge Tanrı Dağları tarafından iki havzaya bölünmüştür: Çungarya Havzası ve Tarım Havzası. Sincan’ın (aynı zamanda Çin’in) en alçak noktası deniz seviyesinin altında 155 metredir. En yüksek noktası ise, 8611 metre ile Keşmir sınırında yer almaktadır.

Bölgede 699 yabanıl hayvan türü yaşamaktadır. Bu türlerin 137'si memeli, 85'i balık, 45'i sürüngen, yedisi ise amfibik sınıflara aittir^[11] Dört binin üzerinde bitki türü barındıran bölge, aynı zamanda ekonomik değeri olan bitki türlerine de sahiptir.^[11]

• İli Nehri
• Tarım Nehri

Doğu Türkistan'ın deniz kıyılarından uzak kalması ve yüksek dağlarla çevrilmiş olması, çölleşmesine sebep olmuştur. Bu yüzden de kurak bir iklime sahiptir.

Kırgızistan, güney Kazakistan, Tacikistan ve Sincan (Doğu Türkistan) içindeki Orta Asya dağlarında, doğal ortamda yabani bir elma türü Malus sieversii (Uygurca: شىنجاڭ ياۋا ئالمىسى, shinjang yawa almisi, шинҗаң йава алмиси; 新疆野苹果 xin jiang ye ping guo) yetişir.^[12][13]

Sincan Merinos koyun (Uygurca: شىنجاڭ ئىنچىكە يۇڭلۇق قوي, shinjang inchike yungluq qoy, шинҗаң инчикә йуңлуқ қой)'larından diğer merinos türleri çoğalmıştır. İnce-yünü ve gövde ağırlığı olmak üzere iki amaçla üretilen bir koyun cinsidir.^[14][15]

Yangihissar, Kertenkeleler alt takımından olan geckogillerden birine ismini verdiği, Yangihissar gecko (Cyrtopodion elongatus) tüm doğu Çin boyunca görülür.^[16]

Xinjiang Juniper (Sincan ardıçı) denilen "Juniperus pseudosabina", "Juniperus semiglobosa" ve "Juniperus turkestanica" gibi ardıç türleri yetişir.

Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin İdari Bölümleri
Urumçi K a r a m a y Turfan Kumul Sanci Hui Öİ (Sanci) Bortala Moğol Öİ Bayangolin Moğol Öİ Aksu İli Kızılsu Kırgız Öİ Kaşgar İli Hotan İli İli Kazak Öİ Tarbagatay İli Altay İli ① ② ③ ④ ⑤ ⑥ ⑦ ⑧ ⑨ ⑩ ① Shihezi ② Aral ③ Tomşuk ④ Vujyaçü ⑤ Beitun ⑥ Başegim ⑦ Koşöküz ⑧ Kökdala ⑨ Kurumkaş ⑩ Huyanghe █ SÜİK / Bingtuan yönetimi altındaki ilçe düzeyi bölümler █ İli Kazak Öİ'ne bağlı ☐ Hindistan'ın üzerinde egemenlik talebinde bulunduğu fakat fiilen Çin yönetimi altındaki alanlar (bkz: Çin-Hindistan sınır anlaşmazlığı)
Bölüm kodu[17]	İsim	Çince Pinyin	Uygurca Uygur Latin yazısı	Alan (km2)	Nüfus (2020 Nüfus Sayımı)[2]	Merkez	İlçe düzeyi bölümler[18]
							Semtler	İlçe düzeyi şehirler	İlçeler	Özerk ilçeler
650000	Sincan Uygur Özerk Bölgesi	新疆维吾尔自治区 Xīnjiāng Wéiwú'ěr Zìzhìqū	شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى Shinjang Uyghur Aptonom Rayoni	1.631.585,11	25.852.345	Urumçi Şehri	13	28	60	6
— İl düzeyi şehirler —
650100	Urumçi Şehri	乌鲁木齐市 Wūlǔmùqí Shì	ئۈرۈمچى شەھىرى Ürümchi Shehiri	13.783,10	4.054.369	Tanrı Dağı Bucağı	7		1
650200	Karamay Şehri	克拉玛依市 Kèlāmǎyī Shì	قاراماي شەھىرى Qaramay Shehiri	7.733,91	490.348	Karamay Bucağı	4
650400	Turfan Şehri	吐鲁番市 Tǔlǔfān Shì	تۇرپان شەھىرى Turpan Shehiri	69.759,31	693.988	Karahoca Bucağı [en]	1		2
650500	Kumul Şehri	哈密市 Hāmì Shì	قۇمۇل شەھىرى Qumul Shehiri	137.222,30	673.383	İvirgol Bucağı [en]	1		1	1
— Özerk iller —
652300	Sanci Hui Özerk İli	昌吉回族自治州 Chāngjí Huízú Zìzhìzhōu	سانجى خۇيزۇ ئاپتونوم ئوبلاستى Sanji Xuyzu Aptonom Oblasti	73.484,64	1.613.585	Sanci Şehri		2	4	1
652700	Bortala Moğol Özerk İli	博尔塔拉蒙古自治州 Bó'ěrtǎlā Měnggǔ Zìzhìzhōu	بۆرتالا موڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستى Börtala Mongghul Aptonom Oblasti	24.862,88	488.198	Bortala Şehri		2	2
652800	Bayangolin Moğol Özerk İli	巴音郭楞蒙古自治州 Bāyīnguōlèng Měnggǔ Zìzhìzhōu	بايىنغولىن موڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستى Bayingholin Mongghul Aptonom Oblasti	471.480,28	1.613.979	Korla Şehri		1	7	1
653000	Kızılsu Kırgız Özerk İli	克孜勒苏柯尔克孜自治州 Kèzīlèsū Kē'ěrkèzī Zìzhìzhōu	قىزىلسۇ قىرغىز ئاپتونوم ئوبلاستى Qizilsu Qirghiz Aptonom Oblasti	69.845,80	622.222	Atuş Şehri		1	3
654000	İli Kazak Özerk İli	伊犁哈萨克自治州 Yīlí Hāsàkè Zìzhìzhōu	ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاستى Ili Qazaq Aptonom Oblasti	56.522,92	2.848.393	Gulca Şehri		3	7	1
— İller —
652900	Aksu İli	阿克苏地区 Ākèsū Dìqū	ئاقسۇ ۋىلايىتى Aqsu Wilayiti	127.816,66	2.714.422	Aksu Şehri		2	7
653100	Kaşgar İli	喀什地区 Kāshí Dìqū	قەشقەر ۋىلايىتى Qeshqer Wilayiti	111.398,39	4.496.377	Kaşgar Şehri		1	10	1
653200	Hotan İli	和田地区 Hétián Dìqū	خوتەن ۋىلايىتى Hoten Wilayiti	248.059,54	2.504.718	Hotan Şehri		1	7
654200	Tarbagatay İli	塔城地区 Tǎchéng Dìqū	تارباغاتاي ۋىلايىتى Tarbaghatay Wilayiti	94.868,65	1.138.638	Çöçek Şehri		3	3	1
654300	Altay İli	阿勒泰地区 Ālètài Dìqū	ئالتاي ۋىلايىتى Altay Wilayiti	117.709,61	668.587	Altay Şehri		1	6
— Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu yönetimi altındaki alanlar —
659001	Shihezi Şehri	石河子市 Shíhézǐ Shì	شىخەنزە شەھىرى Shixenze Shehiri	457,11	635.582	Hongshan Bucağı [zh]		1
659002	Aral Şehri	阿拉尔市 Ālā'ěr Shì	ئارال شەھىرى Aral Shehiri	3927,10	166.205	Jinyinchuan Lu Bucağı [zh]		1
659003	Tomşuk Şehri	图木舒克市 Túmùshūkè Shì	تۇمشۇق شەھىرى Tumshuq Shehiri	1914,12	147.465	Jinxiu Bucağı [zh]		1
659004	Vujyaçü Şehri	五家渠市 Wǔjiāqú Shì	ۋۇجياچۈ شەھىرى Wujyachü Shehiri	740,14	72.613	Renmin Lu Bucağı [en]		1
659005	Beitun Şehri	北屯市 Běitún Shì	بەيتۈن شەھىرى Beatün Shehiri	1022,64	76.300	Beitun Kasabası [zh]		1
659006	Başegim Şehri	铁门关市 Tiĕménguān Shì	باشئەگىم شەھىرى Bashegym Shehiri	590,25	50.000	Xingjiang Lu (兴疆路)		1
659007	Koşöküz Şehri	双河市 Shuānghé Shì	قوشئۆگۈز شەھىرى Qoshögüz Shehiri	742,18	53.800	Hongxing Erlu (红星二路)		1
659008	Kökdala Şehri	可克达拉市 Kěkèdálā Shì	كۆكدالا شەھىرى Kökdala Shehiri	995,30	75.000	Xingfu Lu (幸福路)		1
659009	Kurumkaş Şehri	昆玉市 Kūnyù Shì	قۇرۇمقاش شەھىرى Qurumqash Shehiri	687,13	47.500	Kunyu Dadao Yuzao Lu (昆玉大道玉枣路)		1
659010	Huyanghe Şehri	胡杨河市 Húyánghé Shì	خۇياڭخې شەھىرى Xuyangxé Shehiri	677,94	-	Guangming Donglu (光明东路)		1
659011	Yeni Yıldız Şehri [zh]	新星市 Xīnxīng Shì	يېڭى يۇلتۇز شەھىرى Yengi Yultuz Shehiri		-	Lanxin Donglu (兰新东路)		1

• Urumçi
• Kaşgar
• Turfan
• Karamay
• Gulca
• Shihezi
• Yarkent
• Hotan
• Hami (Kumul)
• Korla
• Kuça
• Aksu, Sincan
• Altay, Sincan

Xinjiang, nüfus açısından çeşitli bir yer ve birçok farklı ulus barındırmaktadır. Sağdaki tabloda Çin Hükûmeti'nin resmi olarak tanıdığı farklı milletlerin Xinjiang'daki nüfus sayıları gösterilmektedir.

• Sincan mutfağı
• Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndeki yükseköğretim kuruluşları listesi
• 1989 Ürümçi Olayları
• Temmuz 2009 Urumçi başkaldırıları
• Yeniden eğitim kampları
• Uygur Soykırımı

• Türkiye Türkçesinde Çin Hükûmeti'ne bağlı Xinjiang tanıtım sitesi24 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Radio Free Asia Uygurca yayını 30 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesi yönetim birimleri （Başkent: Urumçi）

İl düzeyi şehir, İl, Özerk il İlçe düzeyi şehir, İlçe, Özerk ilçe, Bucak Urumçi： Tanrı Dağı Bucağı | Saybağ Bucağı | Yenişehir Bucağı | Şuymogu Bucağı | Tudun Haba Bucağı | Tapançeng Bucağı | Mitung Bucağı | Urumçi İlçesi Karamay： Karamay Bucağı | Maydağ Bucağı | Cerenbulak Bucağı | Orku Bucağı Turfan İli： Turfan | Toksun İlçesi | Piçan İlçesi Kumul İli： Kumul (şehir) | Ara Türük İlçesi | Barköl Kazak Özerk İlçesi Hotan İli： Hotan (şehir) | Hotan İlçesi | Lop İlçesi | Niya İlçesi | Guma İlçesi | Çira İlçesi | Keriye İlçesi | Karakaş İlçesi Aksu İli： Aksu (şehir) | Onsu İlçesi | Şayar İlçesi | Bay İlçesi | Avat İlçesi | Kuçar İlçesi | Kelpin İlçesi | Toksu İlçesi | Uçturfan İlçesi Kaşgar İli： Kaşgar | Maralbeşi İlçesi | Poskam İlçesi | Feyzivat İlçesi | Kağılık İlçesi | Yopurğa İlçesi | Kaşgar Yenişehir İlçesi | Mekit İlçesi | Yengisar İlçesi | Yarkent İlçesi | Kaşgar Kuna Şehir İlçesi | Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi Kızılsu Kırgız Özerk İli： Atuş İlçesi | Akto İlçesi | Uluğçat İlçesi | Akçi İlçesi Bayangolin Moğol Özerk İli： Korla (şehir) | Hoçing İlçesi | Lopnur İlçesi | Hoşut İlçesi | Çerçen İlçesi | Bağraş İlçesi | Bügür İlçesi | Çakılık İlçesi | Yençi Hui Özerk İlçesi Sanci Hui Özerk İli： Sanci (şehir) | Fukang (şehir) | Guçung İlçesi | Manas İlçesi | Jimisar İlçesi | Hutubi İlçesi | Mori Kazak Özerk İlçesi Bortala Moğol Özerk İli： Bortala | Çing İlçesi | Arişang İlçesi Özerk bölgesine doğrudan bağlı ilçe düzeyi şehir： Shihezi | Aral | Tomşuk | Vujyaçü İli Kazak Özerk İli： （İli Kazak Özerk İli Alt-eyalet düzeyi özerk ili olup Tarbagatay ve Altay'ı yönetmektedir.) Doğrudan bağlı： Gulca | Kuytun | Gulca İlçesi | Tekes İlçesi | Nilka İlçesi | Moğolküre İlçesi | Künes İlçesi | Korgas İlçesi | Dokuztara İlçesi | Çapçal Şibe Özerk İlçesi Tarbagatay İli： Çöçek (şehir) | Usu (şehir) | Dörbiljin İlçesi | Çağantogay İlçesi | Saven İlçesi | Toli İlçesi | Kobuksar Moğol Özerk İlçesi Altay İli： Altay (şehir) | Çinggil İlçesi | Jeminay İlçesi | Koktokay İlçesi | Burçin İlçesi | Burultokay İlçesi | Kaba İlçesi (Hotan, Aksay Çin'nin hakimiyeti üzerine Çin ile Hindistan arasında anlaşmazlık mevcuttur. Şu an fiilen Çin Halk Cumhuriyeti yönetmektedir.