Əfqanıstan əhalisi — Vikipediya

Əfqan kişi bir kitabın üz qabığında

Əfqanıstan İslam Respublikasının Mərkəzi Statistika Təşkilatının məlumatlarına əsasən 2012 – ci ilin əvvəlinə ölkə əhalisinin cəmi sayının 25,500,100[1] (2011 – ci ilin əvvəlinə 24,485,600[2]) nəfər olduğu ehtimal edilir . Ölkə əhalisinin milli tərkibini təşkil edən etnik qruplar : puştunlar, taciklər, həzaralar, özbəklər, türkmənlər, aymaqlar, bəluclar, qızılbaşlar, nuristanlılar, paşayilər və sairədir.

Etnik tərkib

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Böyük Sovet Ensiklopediyasının II nəşri, III cildinin (1950-ci ildə çap edilib), 494-cü səhifəsində yazılıb:

Etnik qrup Alfred Yanatanın 1981-ci ildə Qratz
şəhərində alman dilində nəşr
edilmiş "Əfqanıstanda zərgərlik"
kitabında verilən məlumatlara əsasən[4]
Sayı, 1978-cı ilə olan qiymətləndirmə Nisbəti, ≈
Toplam 12 000 000 100.00%
Puştunlar 4 800 000 40.00%
Taciklər 3 600 000 30.00%
Özbəklər 1 200 000 10.00%
Həzaralar 1 000 000 8.30%
Aymaqlar 500 000 4.20%
Türkmənlər 400 000 3.30%
Bəluclar 200 000 1.70%
Nuristanlılar 70 000 0.60%
Paşayilər 60 000 0.50%
digərləri 170 000 1.40%
Etnik qrup ABŞ Konqres Kitabxanasının araşdırma və
analiz vahidi olan Federal Araşdırmalar
Şöbəsinin Əfqanıstana aid məlumatlarına əsasən[5]
Sayı, 2008-ci ilə olan qiymətləndirmə, ≈ Nisbəti
Toplam 32 700 000 100%
Puştunlar 13 730 000 42%
Taciklər 8 830 000 27%
Özbəklər 2 940 000 9%
Həzaralar 2 940 000 9%
Aymaqlar 1 310 000 4%
Türkmənlər 980 000 3%
Bəluclar 650 000 2%
digərləri 1 310 000 4%
Library of Congress Country Studies – "Ethnic Groups of Afghanistan"
Etnik qruplar Əhali içində payı (1996)[6]
Puştunlar 40%
Taciklər 25,3%
Həzaralar 18%
Özbəklər 6,3%
Türkmənlər 2,5%
Qızılbaşlar 1%
Digərləri 6,9%
The Asia Foundation : A Survey of the Afghan People – Afghanistan in 2006[7]
Etnik qruplar Əhali içində payı[8]
Puştunlar 40,9%
Taciklər 37,1%
Həzaralar 9,2%
Özbəklər 9,2%
Türkmənlər 1,7%
Ərəblər 0,7%
Bəluclar 0,5%
Nuristanlılar 0,4%
Paşayilər 0,3%
Aymaqlar 0,1%
Ethnologue: Languages of the World Fourteenth Edition (2000) : Languages of Afghanistan
Dillər Əhali içində payları (%)
Puştunlar 35%[9]
Taciklər 25%[10]
Həzaralar 9%[11]
Özbəklər 9%[12]
Digərləri 22%
Joshua Project – Unreached Peoples of the World : Afghanistan (by 2010)
Millətlər Sayları[13] Əhali içində payı
Toplam əhali 28,692,000 100%
Puştunlar 12,428,000 43,32%
Taciklər 7,625,000 26,58%
Özbəklər 2,750,000 9,58%
Həzaralar 2,510,000 8,75%
Aymaqlar 1,452,000[14] 5,06%
Türkmənlər 609,000 2,12%
Bəluclar 353,000 1,23%
Brahuilər 244,000 0,85%
Paşayilər 176,000 0,61%
Nuristanlılar 71,800 0,25%
Digərləri 473,200 1,65%
Afghanistan ...in Pictures (Visual Geography Series)---1989"
Etnik qrup Sayı Nisbət
cəmi 14 500 000 100%
puştun[15] 5 800 000 40%
tacik[16] 3 625 000 25%
türkmən və özbək 1 450 000[17] 10%[16]
həzara[18] 1 000 000 6.9%

Əfqanıstan Türkləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əfqanıstanda indiyə qədər bütün ölkəni əhatə edən və nəticələri şübhə doğurmayan siyahıya alma aparılmadığından onun əhalisinin etnik tərkibi haqqında dəqiq məlumatlar yoxdur , bütün rəqəmlər müxtəlif mənbələrin qeyri-rəsmi təxmininə əsaslanır . Pan-İranizm ideyasını bəyənən və ona felən dəstək verən Avropanın "müstəqil sosial təşkilatları" İranda olduğu kimi Əfqanıstanda da Türk kökənli əhalinin sayını öz rəsmi məlumatlarında süni şəkildə azaldırlar . Əksər qərb mənbələrinə əsasən Əfqanıstanda Türk kökənli xalqlar ölkə əhalisinin təxminən 12%-ni təşkil edirlər (özbəklər-9% , türkmənlər-3%) . Ancaq Əfqanıstandakı Türk mənşəli etnik qrupların (əsasən Özbək və Türkmən) liderlərinin iddialarına əsasən həzaralar və çahar aymaqlar daxil edilmədən bütün Türk əsilli xalqlar Əfqanıstan əhalisi içində təxminən 35%-lik paya sahibdirlər (19% – özbəklər, 13% – türkmənlər , 3% – qızılbaşlar , qırğızlar , tatarlar , qaraqalpaqlar , qazaxlar) . Əfqanıstanda Türk toplumunu özbəklər , türkmənlər , qızılbaşlar , qırğızlar , qaraqalpaqlar , qazaxlar , tatarlar əmələ gətirirlər .

  • Özbəklər – Əfqanıstanda puştun və taciklərdən sonra üçüncü ən böyük etnik qrupdurlar . sayları 4,000,000[19] nəfərdən çoxdur .
  • Türkmənlər – sayları 900,000[19] nəfərdən çoxdur (bəzi təxminlərə görə 3,000,000[20] nəfərdir) .
  • Qızılbaşlar – Azərbaycan Səfəvilər və Əfşarlar İmperiyası zamanı imperiyanın dayaqlarını möhkəmlətmək məqsədiylə tarixi Böyük Azərbaycanın ərazisindən Əfqanıstana köçürülmüş və ya siyasi yanaşmalarından dolayı sürgün edilmiş Azərbaycan türkcəsində danışan türk kökənli Əfşar , Bayat , Şahağası , Ansarlı , Otuzikilər , İyirmidörtlər tayfalarından ibarətdirlər . Qızılbaşlar əsasən şəhərlərdə kompakt halda Kabil , Herat, Lögər və Qəndahar şəhərlərində həmçinin Əfqanıstanın mərkəzində bəzi kəndlərdə yaşayılar . Onlar evdə , ailə içində Azərbaycan dilinin şimal ləhcələrində danışırlar ancaq digər millətlərin nümayəndələri ilə ünsiyyətdə fars dilinin şərq ləhcəsi olan Daricədən istifadə edirlər . Saylarına dair müxtəlif təxminlər mövcuddur . Buna əsas səbəb onların Avropa məbələrində Dari dilli Əfqanıstan Taciklərinin tərkibinə daxil edilmələridir . Sayları müəyyən təxminlərə əsasən 60,000[21]-200,000[21] nəfər arası və ya 30,000[22]-1,000,000[22] nəfər arasındadır . Receb Albayrakın 2004-cü ildə İstanbulda həşr etdirdiyi "Afganistan Türkleri" adlı kitabında 2004-cü il üçün qeyd etdiyi 450,000[23][24] nəfərlik sayı daha çox həqiqətə uyğun hesab oluna bilər .
  • Qaraqalpaqlar – özbəklərin çoxluq olduqları bölgələrdə məskunlaşıblar , mədəni həyatlarında , ənənələrində özbək mədəniyyətinin güclü təsiri hiss olunur . Əfqanıstanda sayları 20,000 nəfərdən çoxdur .[19]
  • Qırğızlar – Əfqanıstanın Bədəxşan vilayətinin Vahan rayonunda Pamir dağlarının ətəyində məskunlaşıblar . Əfqanıstanda sayları 20,000 nəfərdən çoxdur .[19]

Digər xalqlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Puştunlar – Əfqanıstan əhalisinin 35%[9]-ni təşkil edirlər .
  • Taciklər – Əfqanıstan əhalisinin təxminən 25%[10] təşkil edirlər .
  • Həzaralar[25]
  • Bəluclar – sayları təxminən 253,000[19] nəfərdir .
  • Kürdlər – XVI əsrin sonu XVII əsrin əvvəlində I Şah Abbas tərəfindən Əfqanıstana sürgün ediliblər . Əsasən kürd , dari və türkmən dillərində danışırlar .[19] Sayları təxminən 20,100[19] nəfərdir .

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Central Statistics Organization of Afghanistan (CSO) :Settled Population of Afghanistan by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012-13 Arxivləşdirilib 2012-09-18 at the Wayback Machine
  2. ↑ Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization - Afghanistan Statistical Yearbook 2010-11 :Settled Population by Province -2010-11 Arxivləşdirilib 2016-04-29 at the Wayback Machine
  3. ↑ Большая Советская Энциклопедия. Второе издание. Arxivləşdirilib 2014-05-17 at the Wayback Machine Том третий. Аризона – Аяччо./Под ред. Б.А. Введенского (гл. ред.) и др. Москва: Государственное научное издательство "Большая советская энциклопедия", 1950-й год, стр. 494[ölü keçid]
  4. ↑ Schmuck in Afghanistan, by Alfred Janata. Graz, Akademische Druck- und Verlagsanstalt, 1981, 212 pages, ISBN 3201011509, ISBN 978-3201011501. /or look here: Table 5. The principal ethnic groups of Afghanistan in 1978, estimates according to Janata, 1981 Arxivləşdirilib 2021-05-13 at the Wayback Machine
  5. ↑ Library of Congress: Federal Research Division: Country Profile: Afghanistan, August 2008, page 6 Arxivləşdirilib 2014-04-08 at the Wayback Machine
  6. ↑ Library of Congress Country Studies Arxivləşdirilib 2009-01-10 at the Wayback Machine-"Ethnic Groups of Afghanistan"In 1996, approximately 40 percent of Afghans were Pashtun, 11.4 of whom are of the Durrani tribal group and 13.8 percent of the Ghilzai group. Tajiks make up the second largest ethnic group with 25.3 percent of the population, followed by Hazaras, 18 percent; Uzbeks, 6.3 percent; Turkmen, 2.5 percent; Qizilbash, 1.0 percent; 6.9 percent other .
  7. ↑ Project Design, Direction, and Editing : The Asia Foundation . Report Author : The Asia Foundation . Technical Assistance : AC Nielsen ORG-MARG, India and Sanjay Kumar, Centre for the Study of Developing Societies (CSDS), India . Fieldwork : Afghan Center for Socio-economic and Opinion Research (ACSOR), Kabul . Report Design and Printing AINA, Kabul
  8. ↑ The Asia Foundation : A Survey of the Afghan People – Afghanistan in 2006 Arxivləşdirilib 2010-07-13 at the Wayback Machine Appendix 1: Target Demographics : A total of 6226 respondents were surveyed in the study, out of which 4888 (78.5%) were from the rural areas and 1338 (22%) were from the urban areas. Almost equal percentages of male and females were interviewed. The following tables provide demographic and socio-economic details of the respondents with gender classification. They also provide the educational status, religion, and ethnicity of the respondents.Ethnicity : All nationals : Pashtun – 40,9% , Tajik – 37,1% , Uzbek – 9,2% , Hazara – 9,2% , Turkman – 1,7% , Baloch – 0,5% , Nuristani – 0,4% , Arab – 0,7% , Pashayi – 0,3% , Aimaq – 0,1% .
  9. ↑ 1 2 "Etnologue 14 report for Pashto Southern". 2008-06-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-18.
  10. ↑ 1 2 "Ethnologue 14 report for Farsi Eastern". 2008-10-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-18.
  11. ↑ Ethnologue: Languages of the World Fourteenth Edition (2000) Arxivləşdirilib 2006-11-24 at the Wayback Machine Hazaragi : 1,403,000 in Afghanistan (1989), 9% of the population (1989).
  12. ↑ Ethnologue: Languages of the World Fourteenth Edition (2000) Arxivləşdirilib 2008-10-23 at the Wayback Machine Uzbek , Southern :1,403,000 or 9% of population in Afghanistan (1991 WA)
  13. ↑ "Joshua Project – Unreached Peoples of the World : Afghanistan". 2012-12-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-17.
  14. ↑ 507,000 Taimani Aimaq+256,000 Char Aimaq+253,000 Firozkohi Aimaq+197,000 Hazara Aimaq+127,000 Timuri Aimaq+112,000 Jamshidi Aimaq
  15. ↑ Bratvold, Gretchen (ed). Afghanistan ...in Pictures (Visual Geography Series). Minneapolis, Minnesota: Lerner Publications Co. (1989); pg. 40-41.
  16. ↑ 1 2 Bratvold, Gretchen (ed). Afghanistan ...in Pictures (Visual Geography Series). Minneapolis, Minnesota: Lerner Publications Co. (1989); pg. 40, 42.
  17. ↑ "About 14.5 million people live in Afghanistan... "; Pg. 42: "Turkomans and Uzbek [ethnic groups]--whose territories Afghanistan and the Soviet Union share--live in the north. The Turkic language they speak is not related to the Indo-European family, and these groups represent less than 10% of Afghanistan's population. Most of these Turkic-speakers are farmers, although some have moved to urban centers, where they can find better schools and higher-paying jobs. "
  18. ↑ Bratvold, Gretchen (ed). Afghanistan ...in Pictures (Visual Geography Series). Minneapolis, Minnesota: Lerner Publications Co. (1989); pg. 40, 43.
  19. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü , Felsefe ve Din Bilimleri : Afganistan Türklerinin dini , inanc ve yaşayışları[ölü keçid]
  20. ↑ Dünya Türkmenleri Eğitim Vakfı (DTEV) :Afganistan Türkmenleri Arxivləşdirilib 2019-10-06 at the Wayback Machine
  21. ↑ 1 2 Afganistan Turkic Press-Qizilbash people of Afghanistan Arxivləşdirilib 2022-03-26 at the Wayback Machine:..Kizilbash are Azeri Turks tribes mainly from Anatolia and Azerbaijan. The main different of Qizilbash Oghuz tribes with other Turkic people is that they are Shia Turkic people.
  22. ↑ 1 2 Countries and Their Cultures : Qizilbash Arxivləşdirilib 2015-07-01 at Archive.today:..Obtaining accurate population figures for the Shia Qizilbash in Afghanistan and Pakistan is virtually impossible because they claim to be Sunni, Tajik, Farsiwan, or Pashtun, or they identify themselves according to their place of origin in India. Population estimates for Afghanistan range from 30,000 to 200,000, but some suggest the figure is closer to one million. The story is similar in Pakistan. Few influential Qizilbash live in Iran, their original home...
  23. ↑ "Afganistan Türkleri". 2019-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-04-14.
  24. ↑ Afganistan Türkleri[ölü keçid]:...Afşar ve Kızılbaş Türklerinin ülkedeki umumî nüfusu 450 bindir. Nüfus cüzdanlarında 'Türk' yazmaktadır.
  25. ↑ "Hazaralar'ın Tarihi ve Etnolojik Yapısı". 2022-07-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-09.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Əfqanıstan_əhalisi&oldid=7334293"