Bükan şəhristanı — Vikipediya

Bükan şəhristanı
fars. شهرستان بوکان‎
36°32′ şm. e. 46°10′ ş. u.HGYO
Ölkə	İran
Daxildir	Qərbi Azərbaycan ostanı
İnzibati mərkəz	Bükan
Ən böyük şəhərləri	Bükan
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi	2 541[1] km²
Saat qurşağı	UTC+3.30, yayda UTC+4.30
Əhalisi
Əhalisi	215 529 nəfər (2011)
Etnik tərkib	kürdlər.
Dini tərkib	Müsəlman
Rəsmi sayt
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bükan şəhristanı (fars. شهرستان بوکان‎) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının 17 şəhristanından biri və bu ostanda inzibati ərazi vahidi. Şəhristanın inzibati mərkəzi Bükan şəhəridir.

Coğrafi mövqeyi cəhətdən, Bükan şəhəri Qərbi Azərbaycan ostanının cənub-şərqində, Qoşaçay şəhristanı (farsca dəyişdirilmiş adı Miyandoab) cənubunda yerləşir. Bükan mahalı cənubdan Kürdüstan ostanı, şərqdən Sayınqala şəhristanı (farsca rəsmi adı Şahindej edilib), qərbdən isə Soyuqbulaq şəhristanı (indi Məhabad adlanır) ilə əhatə olunub. İnzibati ərazi bölgüsünə görə, Bükan mahalı iki bölgə (bəxş) və yeddi kənd rayonundan (dehistan) ibarətdir.

Mahalın bölgələri - Siminə və Mərkəzi adlanır. Kənd rayonları isə Axtaçı, İl Teymur, İl Görək, Feyzullahbeygi (Feyzullahbəyi), Şərqi Axtaçı, Axtaçı Məhəlli (Yerli Axtaçı) və Behi Dehbekridən ibarətdir. Dəniz səviyyəsindən 1370 metrə yüksəklikdə yerləşən mahal 2541,306 kv kilometrlik sahəsi ilə Qərbi Azərbaycan əyalətinin ümumi ərazisinin 6,5 faizini təşkil edir. Bükan mahalının ərazisinin 30,31 faizi dağlıq, 29,73 faizi təpəlik, qalan 39,96 faizi isə ovalıq və çaybasar düzənliklərdir. Mahalın iqlimi mülayim dağlıq iqlimidir.

Mahalın ən böyük çayları Tatavu və Zarrinehçay çayları hesab edilir. Bu çayların adı dəyişdirilərək rəsmi qaynaqlarda "Zərrinerud" və "Siminerud" kimi verilməsinə baxmayaraq, əhali onları köhnə adları ilə adlandırır. Bukan mahalının yüksək dağları Neysan dağı (2410 m), Cavanmərd dağı (2098 m), Kanısib (2050 m) və Dağdaran (1300 m) dağlarıdır.

1970-ci illərdə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar edilən 30 yer və əşyalar burada 3000 il öncə kiçik yaşayış məskənini olduğunu təsdiqləyir. Sonrakı illərdə aparılmış arxeoloji qazıntılar zamanı aşkarlanan əşyaların çoxu Tehran muzeyinə aparılıb. Onlardan bir neçəsi isə Urmiya muzeyində saxlanılır.

Tapıntılar arasında daha çox gildən düzəldilmiş təndirlər və yerin dərinliyindəki qəbirlər çoxluq təşkil edir. Eyni halda burada aşkar olunan atəşgahlar Bükanda Arşaklar və Sasanilər dövründə oda pərəstiş edən əhalinin yaşadığından xəbər verir. Bükan mahalında mövcud olan çoxlu sayda tarixi təpə, yer və həmçinin maraqlı yeraltı mağaralardan bir neçəsinin adını qeyd etmək istərdik.

Adı çəkilən bu yerlər həm də bölgənin turist cəlb edən və görməli yerlərindən sayılır: Qalayçı mağarası, Külabad mağarası, Yengicə kəndinin mağarası, Ağcıvan kəndinin mağarası, Samaqan mağarası, Bükan Cami məscidi, "Həvəzə-gəvəzə" adlı böyük bulaq və göl, Hamamian cami məscidi, Bibikəndin daş otaqları (qayalarda oyulmuş 14 otaq), Bükanın sahil parkı, Məhəmmədiyyə parkı, Sərdar məqbərəsi, Qədim Tarğa dağı, Qala Təpə (Təpə kəndində eramızdan 1500 il öncəyə aid olan tapıntılar mövcuddur), eradan əvvəl birinci minilliyə aid mədəniyyət nümunələrinin olduğu Qarakənd təpəsi, Əzizkənd və s.

2006-cı ildə aparılmış əhalinin siyahıya alınmasının nəticələrinə görə şəhristanın əhalisi 202 637 nəfər (kişilər - 101 433 nəfər; qadınlar - 101 204 nəfər) olmuşdur^[2][3].

Bukan şəhristanında əsasən kürdlər yaşayır. Əhali bu şəhristanda əsasən kürd dilinin soran ləhçəsində danışırlar. İkinci Dünya müharibəsinə qədər burada yüzdən çox yəhudi ailəsi də yaşayıb.

İsrail hökuməti qurulduqdan sonra həmin ailələr İsrailə köçüblər. 2011-ci ilin rəsmi statistikasına görə, Bukan mahalının əhalisi təxminən 280000 nəfərdir.

2001-ci ilin statistikasına əsasən Bükan mahalında 141 irili-xırdalı zavod və fabrik var. Bu müəssisələr əsasən toxuculuq, tikinti materialları, kimyəvi məhsullar, metal, minerallar və qida məhsulları istehsal edirlər. Eləcə də hazırda mahalda bir mərmər mədəni də fəaliyyət göstərir. Bukan mahalında əkin üçün yaralı ərazi 110000 hektardır. Həmin yerlərdə əsasən pambıq, tütün, şəkər çuğunduru, buğda, arpa və başqa dənli bitkilər əkilir. Eyni halda alma şaftalı və albalı buranın əsas bağ məhsullarındandır. Mahalda mövcud olan təbii şərait - geniş, yaşıl və zəngin otlaqlar olduğundan burada maldarlıq geniş şəkildə yayılıb.

Mahal əyalət və bölgənin bu sahəyə olan tələbatının əhəmiyyətli qismini təmin edir. Bukan mahalında ənənəvi və çağdaş üsullarla arıçılıqla məşğul olurlar. Eyni halda quşçuluq və qismən balıqçılıq da inkişaf etdirilməkdədir. Bükan mahalında ən çox yayğın olan əl işləri xalçaçılıq, kilim toxumaq, oyma işləri, həsir toxuma, parça toxuma, cecim toxuma, muncuq tikmə və s.-dir.

Bukan şəhristanının iki şəhəri var:

• Bükan
• Siminə

Bukan şəhristanı iki bəxşə bölünür:

• Mərkəzi bəxşi
• İnzibati mərkəzi: Bükan
• DEHİSTANLARI:
  • Axtaçı dehistanı
  • KƏNDLƏRİ: Aşigülan,Cambuğa, Çavarçin, Dəngüz-i Ülya, Dərbisər, Əxtitar, Əzizkənd, Hacıkənd, Xanəgah, Xorasanə, Kani Xarə, Kani Tumar, Kəhrizə-i Əliağa, Kəhrizə-i Kiçikatmış, Küsə, Qadirabad, Qarakənd, Qazlıyan, Mahmudabad, Mahmudağa, Məzrayə-i Mirabad, Nisakabad, Seyf-ül Din-i Ülya (Yuxarı Seyfəddin), Seyf-ül Din-i Süfla (Aşağı Seyfəddin), Şeyxlər, Şərəfkənd, Təzəqala
• Behi-yi Feyzullah Bəyi dehistanı
  • KƏNDLƏRİ: Albulaq, Bağça, Bərdə Zərd, Canbulaq, Müctəmə-yi Damdaran-i Bukan (Bukan Integrated Livestock), Dərviş Əli, Dərzi Vəli, Əhmədabad, Tükçü, Gül-i Behi, Həsənabad, Havarə Bərzə, Hisar, Kəhriz-i Sərdar, Kəldəgəh, Qalayçı, Qarabaraz, Qatanqor, Qəlic, Sədd-i Şəhid Kazımi, Saqqızlı, Sarıqamış-i Qışlaq, Tabbat, Tikantəpə, Türkmənkəndi, Yasikənd, Yekşavə, Yengikənd, Yengicə
• El Gavark dehistanı
  • KƏNDLƏRİ: Ağutman, Əski Bağdad, Gülulan-i Ülya, Gülulan-i Süfla, Gündaman, Xorxora,İbrahim Xesar, Kani Diraz, Kürə Kani, Qaluy Rəsulağa, Qaluy Şeyxan, Qarçah-i Ülya, Qarçah-i Süfla, Qızılgümbəz, Müsə, Pir Bahaəddin, Salamat, Sərd Kuhistan, Sümbə, Yağiyan, Zavəkuh, Zir Əndul
• El Teymur dehistanı
  • KƏNDLƏRİ: Bağça, Buğdadağı, Çahardivar, Dərə Girdələ, Dərvişan, Dövlətabad, Elmabad, Gülcətəpə,Haşiabad, Həmzəabad, Hüseynabad, Kani Pənkə Qacer, Kani Rəş, Kükə, Qadirabad, Qacer, Qaradağ, Qaralı, Ləsə Gülan, Novbar, Paşbulaq, Sərbağça, Sərdarabad, Seyidabad, Seyidabad-i Qacer, Şəhrikənd, Təpi, Təraqə
• Siminə bəxşi
• İnzibati mərkəzi: Siminə
• DEHİSTANLARI:
  • Axtaçı-i Mahali dehistanı
    • KƏNDLƏRİ: Abdullahabad, Ağliyan, Atabulağı, Bənd-i Məcidxan, Bərdə Rəşan, Dəvəşəhri, Ermənibulağı, Gül Mərzənik, Göytəpə, Hacı Lək, Hacıabad-i Axtaçı, Hüseyn Mamə, Kəhrizan, Kani Əli Gürdə, Kani Guzlah, Kani Məhəmməd Əli, Kani Qala, Külabad, Qövsabad, Mənüçöhri, Pirvəli Bağı, Qala Rəsul Siyat, Qaragöl, Qarınca-i Büzürg, Qarınca-i Kiçik, Rəhimxan, Sarıqamış, Sarılabad, Sərab-i Rəhimxan, Uzunqışlaq
  • Axtaçı-i Şərqi dehistanı
    • KƏNDLƏRİ: Abbasabad, Abdullah Təpəsi, Anbar, Aşkutan, Daşbənd, Əlikənd, Əmirabad, Əspuğə, Gərdqəbran, Hammamiyan, Hisarbulağı, Kani Şəqaqan, Köhnə Mollalar, Qazan Sər, Ləgəz, Mollalar, Naçit, Şeyxəli, Şorca, Tahirabad, Üçtəpə
  • Behi Dehbükri dehistanı
    • KƏNDLƏRİ: Abbasabad, Ağıcvan, Arbanus, Cavanmərd, Daşağıl, Gamışan, Gültəpə-i Qurmuş, İlani, Kani Allah Seyidə, Kani Gürgə, Kani Səbzə, Kani Siran, Qayanca, Qazi Axavi, Qışlaq-i Hacı Şahab, Qular, Qurmuş, Ortakənd, Türkəşə, Üynəçi

• [1]
• DEH-BOKRĪ
• Bukan şəhristanının rəsmi saytı
• Qərbi Azərbaycan ostanının rəsmi saytı

İran haqqında olan bu məqalə bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.