Qərbi Azərbaycan ostanı — Vikipediya

Ostan
Qərbi Azərbaycan ostanı
fars. استان آذربایجان غربی‎

37°33′10″ şm. e. 45°04′33″ ş. u.HGYO

Ölkə İran
Daxildir III region
İnzibati mərkəz Urmiya
Ən böyük şəhərləri Urmiya
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi 37 437 km²
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 3.265.219 nəf. (2016)[1]
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu IR-04
Telefon kodu 0441
Rəsmi sayt
Qərbi Azərbaycan ostanı xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qərbi Azərbaycan ostanı — İranda ostan. Mərkəzi Urmiya şəhəridir.

Ostanın ərazisi 37437 km²[2], əhalisi 2006-cı ildə aparılmış siyahıya almaya əsasən 2.873.459 nəfərdir, əhalinin 60,03% – i isə şəhərlərdə yaşayır.[3]

Tarix

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Bu bölgənin ərazisi vaxtı ilə qədim lullubilər, qutilər, e.ə. 10-cu əsrlərdə isə mannalıların yurdu olmuş, zaman zaman Assuriya, Urartu kimi dövlətlər tərəfindən zəbt olunub; sonunda isə Manna dövləti cənubda yerləşən Midiyanın tərəfindən zəbt edilmiş və dağıdılmışdı. Daha sonralar isə Midiyanın özü ilk fars sülaləsi olan Əhəmənilər tərəfindən çökdürülərək, Azərbaycan ərazisi Əhəmənilər imperiyasının hökmü altına girməli oldu.

Eramızın 4-cü əsrində Sasanilər imperiyası bu əraziləri Adhurpadağan satrapına qatdı. Adhurpadağan adı Atropatena adından törəyib, sonralar ərəbləşdirilmiş formada "Azərbaycan" kimi səsləndirilirdi.[4][5] Qədim Zərdüşt dininə (Zərdüştilik, atəşpərəstlik) aid edilən Təxt-i Süleyman məbədi Qərbi Azərbaycanın Təkab (Tikantəpə) şəhəri yaxınlığında yerləşir.

10-cu əsrdə bu əraziləri sayca artan kürd tayfaları idarə ediblər.[6] 1609–1610-cu illərdə burada kürd tayfaları ilə Səfəvilər dövləti arasında Dimdim döyüşü baş verib. Uzun çəkən döyüşdən sonra kürdlər məğlub edildi, bütün təslim olanlar öldürüldü və regionun kürd əhalisinin mühüm hissəsi I Şah Abbasın əmrinə əsasən Xorasana sürgün edildi. Onların yerinə bu ərazilərə türk əsilli Əfşar tayfası köçürüldü.[7]

1946-cı ildə Sovet ordusu bu əraziləri qısa müddətə işğal etmişdi. Sovet qoşunları buranı tərk etdikdən sonra qısa müddətə burada Azərbaycan Milli Hökuməti və Məhabad Cümhuriyyəti mövcud olublar, lakin qısa müddət mövcudiyyətini sürdürə bilmiş və İrana reinteqrasiya edilmişlər.

2011-ci ilin yanvar ayında Qərbi Azərbaycan ostanında sərnişin təyyarəsinin qəzaya uğraması nəticəsində 77 nəfər həlak olmuşdu.[8] Həmin ilin sentyabr ayında Məhabad şəhərində İran-İraq müharibəsinin başlanmasının ildönümü ilə əlaqədar olaraq keçirilən hərbi paradda ziyarətçilər arasında terrorçuların yerləşdirdiyi bombanın partlaması nəticəsində 12 nəfər həlak olmuş, 80 nəfər isə yaralanmışdı. Partlayışın konkret hansı təşkilat tərəfindən törədildiyi məlum olmasa da, Qərbi Azərbaycan ostanının qubernatoru Vahid Cəlalzadə terror aktını Qərb dövlətləri tərəfindən dəstəklənən inqilab əleyhdarı terrorçu qruplar tərəfindən törədildiyini bildirib.[9]

Coğrafiya

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Geniş düzənliklər və hündür dağlar ostanlığın relyefini təşkil edir. Şimalda Araz çayı və bir sıra dağ çayları əsas su mənbəyidir. Şərqində Urmiya gölü yerləşir. Orta temperatur Urmiyada 10,8 °C, Xoyda 9,4 °C, Məhabadda isə 11,6 °C-dir. Ən yüksək temperatur göstəricisi iyul ayında 34 °C, ən aşağı temperatur isə yanvar ayında –16 °C-dir.

İqtisadiyyatı

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Qərbi Azərbaycan ostanının iqtisadiyyatının böyük hissəsi kənd təsərrüfatına əsaslanır. 2013-cü ildə ostanın Təkab şəhərində Qərbi Asiyanın ən böyük qızıl zavodunun tikintisi planlaşdırılır. Zavodun tikintisinə 60 mln. dollar sərf olunacaq. Ostanın yataqlarında qızılın ehtiyatı 80 ton təşkil edir və oradan hər il 3 ton qızıl çıxarılması planlaşdırılır.[10] Qərbi Azərbaycan ostanının iqtisadi cəhətdən ən inkişaf etmiş ərazisi Urmiya şəhəridir. Urmiya əhalisinin həyat şəraiti ostanın digər əhalisinin həyat şəraitindən çox yüksəkdir. Ostanda yüzlərlə kənd vardır, onların çoxusunda daimi su və elektrik təchizatı, telefon xəttləri və peyk televiziyasına çıxışı var.

Əhali

[redaktə | vikimətni redaktə et]

24 oktyabr – 13 noyabr 2011-ci il əhali siyahıyaalınmasına əsasən Qərbi Azərbaycan ostanında 3.080.576 nəfər əhali yaşayır.

Dini və etnik tərkib

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Əsas məqalə: Qərbi Azərbaycan şəhristanlarının əhalisi

Əhali əsasən Azərbaycan türklərindən[13][14][15][16][17][18][19], qismən kürdlərdən[20][21] , az sayda ermənilərdən və assuriyalılardan ibarətdir.[22]

İnzibati bölgü

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Qərbi Azərbaycan ostanı inzibati cəhətdən aşağıdakı şəhristanlara bölünür :

Qərbi Azərbaycan ostanının inzibati bölgü xəritəsi
Sıra Şəhristanın adı Əhalinin sayı İdarə etmə mərkəzi
1 Bükan şəhristanı 202.637 Bükan
2 Çaypara şəhristanı 42.225 Qaraziyaəddin
3 Çaldıran şəhristanı 44.572 Çaldıran
4 Xoy şəhristanı 365.573 Hoy
5 Məhabad şəhristanı 197.441 Məhabad
6 Maku şəhristanı 174.578 Maku
7 Miyanduab şəhristanı 245.153 Miyandoab
8 Nəqədə şəhristanı 117.831 Nəqədə
9 Üşnəviyyə şəhristanı 63.798 Üşnəviyyə
10 Piranşəhr şəhristanı 107.677 Piranşəhr
11 Puldəşt şəhristanı 38.586 Puldeşt
12 Salmas şəhristanı 180.708 Salmas
13 Serdeşt şəhristanı 104.146 Serdeşt
14 Şahindej şəhristanı 89.356 Şahindej
15 Şot şəhristanı 51.476 Şot
16 Təkab şəhristanı 81.395 Təkab
17 Urmiya şəhristanı 856.914 Urmiya

Ayrıca Bax

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Xarici Keçidlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Vikianbarda Qərbi Azərbaycan ostanı ilə əlaqəli mediafayllar var.

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری (fars.). 1965.
  2. ↑ "World Gazetteer : Iran: divisions administratives (superficie (km²))". 2012-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-03-18.
  3. ↑ "آذربایجان غربی". 2012-07-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-21.
  4. ↑ Minorsky, V.; Minorsky, V. Ādharbaydjān (Azerbāydjān). Encyclopaedia of Islam. Edited by P.Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2007. Brill Online. [1] Arxivləşdirilib 2024-05-18 at the Wayback Machine
  5. ↑ Encyclopædia Iranica, "Azerbaijan: Pre-Islamic History", K. Shippmann
  6. ↑ Al-Moqaddasi, Shams ad-Din Abu Abdallah Muhammad ibn Ahmad, Ahsan al-Taqasi fi Ma’rifa al-Aqalim, translated by Ali Naqi Vaziri, volume one, first edition, Mu’alifan and Mutarjiman Publishers, Iran, 1981, pg 377
  7. ↑ "Dim Dim döyüşü". 2018-12-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-09.
  8. ↑ "Qərbi Azərbaycan vilayətində 3 gün ümumi matəm elan olunub". 2015-05-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-14.
  9. ↑ Qərbi Azərbaycan vilayətində ölənlərin sayı 12 nəfərə çatıb[ölü keçid]
  10. ↑ "İranda ən böyük qızıl istehsalı zavodu tikiləcək". 2012-12-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-22.
  11. ↑ "2. 15. Population by Religion and Ostan, 1385 Census". 2012-12-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-27.
  12. ↑ طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان آذربایجان غربی/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۶-۳۶-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱
  13. ↑ "Columbia İnternational Affaris Online : Iran – International Pressure and Internal Conflict". 2007-12-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-04-26.
  14. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2011-09-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-15.
  15. ↑ گنجینه ای بنام آذربایجانغربی Arxivləşdirilib 2018-09-30 at the Wayback Machine — سازمان تعزیرات حکومتی (The government suspended) Farsi
  16. ↑ معرفی آذربایجان غربی Arxivləşdirilib 2012-02-17 at the Wayback Machine — پورتال جامع آذربایجان غربی (Farsi & English)
  17. ↑ آذربایجان غربی ؛ رنگین کمان اقوام و اقلیت ها در مسیر توسعه Arxivləşdirilib 2013-01-04 at Archive.today — مهر نیوز Mehr News (Farsi)
  18. ↑ گردشگری استان Arxivləşdirilib 2011-12-23 at the Wayback Machine — سازمان نظام کاردانی ساختمان استان آذربایجان غربی (Farsi)
  19. ↑ استان آذربایجان غربی Arxivləşdirilib 2018-03-23 at the Wayback Machine — سايت جامع گردشگري ايران (Farsi)
  20. ↑ Güney Azərbaycan Sosyo-Kültürəl Araştırmaları (GÜNASKAM) :Güney Azerbaycan ve Kürt sorunu Arxivləşdirilib 2007-12-16 at the Wayback Machine
  21. ↑ "Report Honour killings in Iran" (PDF). 2017-10-10 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2012-05-12.
  22. ↑ Kürd tarixi,Məhəmməd ayət, tehran birinci çab 1382 ikinci çap 1386,Porseman nəşri,s 67.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Qərbi_Azərbaycan_ostanı&oldid=7870068"