Türkmənistanda nəqliyyat — Vikipediya

Türkmənistanda nəqliyyat çox önəmlidir. Ölkənin 491,200 km²-lik geniş ərazilərinin olması, aşağı əhali sıxlığı, sənaye və kənd təsərrüfatı mərkəzlərinin bölünməməsi, həmçinin dünya bazarlarından uzaq olması, inkişaf etmiş nəqliyyat sisteminə sahib olmağı Türkmənistan üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.

Türkmənistanda dəmir yolu nəqliyyatının əhəmiyyəti çox böyükdür.

Türkmənistanda dəmir yollarının uzunluğu 3550 km-dən çoxdur. Elektrikləşdirilmiş yollar yoxdur.

Uzunluğu 10 km-dən az olan dəmir yolu giriş yolu 1960-cı ildə Kuşkadan (Məryəm vilayəti) Toragundiyə (Herat bölgəsi) qədərdirı. Sovet istehsalı olan bu xəttin yenidən qurulmasına 2007-ci ildə başlanılıb.

Türkmənistanda hava nəqliyyatı mühüm rol oynayır və əksər hallarda alternativi yoxdur. Türkmənistanda üç böyük beynəlxalq trafikə xidmət edən beş böyük hava limanı var. Əksər hava limanları az istifadə olunur. Avropa ilə Asiya arasında hava yükləri və sərnişin trafiki tranziti sənaye üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Türkmənistanın ən böyük və yeganə hava yolu şirkəti Türkmənistan Hava Yollarıdır. Ölkənin hava məkanında dünyanın 40-a yaxın aviaşirkəti qanadlı təyyarələr üçün əsas dəhliz təmin edir. Bu uçuşların istismarı və koordinasiyası Fransanın "Thales" şirkətinin köməyi ilə Türkmənistanda yaradılan avtomatlaşdırılmış hava hərəkətinə nəzarət mərkəzi tərəfindən təmin edilir.

Son böyük investisiya layihələri:

• Türkmənbaşı şəhərində yeni hava limanı kompleksinin inşası^[1]
• Marı şəhərində yeni bir hava limanı kompleksinin inşası
• Daşoğuz şəhərində yeni hava limanı kompleksinin inşası
• Aşqabad şəhərində yeni hava limanı kompleksinin inşası

Yeni avtomobil yollarının çəkilməsi və mövcud magistral yolların modernləşdirilməsi ölkənin inkişafında mühüm rol oynayır. Trafik axınının artması ilə əlaqədar onsuz da inşa edilmiş yollar düzəldilir və yeni magistral yolların çəkilməsi də planlaşdırılır.^[2] Nəqliyyat vasitələrini inkişaf etdirmək və maddi-texniki bazanı gücləndirmək üçün Türkmənistan Prezidenti Qurbanqulu Berdiməhəmmədov qərar imzalayıb. Bu qərara əsasən “Türkmənavtoyolları” Dövlət Konserni “MAZ” nəqliyyat vasitələrini rəsmi nümayəndə OOO “Yarav Ticarət Evi” ilə müqavilə əsasında "MAZ" zavodundan alacaq. Türkmənbaşı şəhərinin magistral yolunda bir qovşağın inşası üçün Rusiya şirkəti ilə müqavilə imzalanmışdır.^[3]

Yolların və nəqliyyat vasitələrinin inşasına həmişə böyük diqqət yetirilmişdir. Buna görə 2004-cü ildə Türkmənistan Avtomobil Nəqliyyatı və Karayolları Naziri Baymuhamet Kelov dövlət vəsaitlərinin mənimsənilməsinə və işdəki çatışmazlıqlara görə vəzifəsindən azad edilib.^[4]

2017-ci ilin oktyabr ayında ölkənin qərbində Xəzər sahilində yeni magistral yolun - Aşqabad - Türkmənbaşı üzərində inşaat başladı. Yol üç il ərzində istifadəyə verildi.^[5].

2019-cu ilin aprelində Türkmənistanın Xəzər sahili boyunca yeni bir avtomobil yolu Türkmənbaşı - Qaraboğazgöl - Qazaxıstan inşa edəcəyi elan edildi. Bu marşrut tikilməkdə olan Aşqabad-Türkmənbaşı avtomobil yolunun davamı olacaqdı.^[6].

Bu sahədə hökumət tənzimləyici təşkilatı Türkmənistanın Dənizçilik və Çay Nəqliyyatında Dövlət Xidmətidir. Xidmət bütün növ yüklərin daşınması ilə məşğuldur, lakin neft və neft məhsulları daşımalarda əhəmiyyətli paya malikdir.

Əsas məqalə: Bakı–Türkmənbaşı–Bakı (bərə)

Türkmənistanın beynəlxalq nəqliyyat layihələrində və dəhlizlərində nəqliyyat sisteminin ayrılmaz hissəsi Bakı-Türkmənbaşı, Türkmənbaşı-Həştərxan dəmir yolu bərə xidmətləridir. Bunlardan birincisi Bakı - Türkmənbaşı (o vaxt hələ Krasnovodsk) 1963-cü ildə fəaliyyətə başlayıb. Bərə Xəzər dənizində Bakı (Azərbaycan) və Türkmənbaşı limanları arasında mövcud olan sərnişin və qatar daşıyan bərə xəttidir. Məsafə uzunluğu 306 km-dir. Bərə təkcə qatarları deyil, həm də avtomobilləri və sərnişinləri daşıyan dəmir yolu və dəmir yolu avtomobil yoludur.

1873-cü il Amudəryada mütəşəkkil gəmiçiliyin rəsmi başlanğıcı hesab olunur. 1890-cı ildə Amudərya üzərində hərbi bənd tikildi. 1917-ci ildə Amudəryada 20 özüyeriyən və 50 özüyeriyən gəmi, təxminən 1500 qayıq işləyirdi. 1923-cü ildə Çardjouda Orta Asiya Gəmiçilik Şirkəti quruldu. 5 Avqust 1992-ci ildə 2003-cü ildə Deryayellar İstehsalat Birliyinə çevrilən Türkmən Çayı Gəmiçiliyi yaradıldı. Türkmənistan ərazisi daxilində gəmiçilik xidməti 813 kilometr uzunluğundakı Amudəryanın üzən hissəsinə, həmçinin 200 kilometr uzunluğundakı Karakum kanalına xidmət göstərir.

Türkmənistan əlverişli coğrafi mövqeyə malik olduğundan onun ərazisindən mühüm beynəlxalq tranzit yollar keçir. Bunlar Lazurit yolu Beynəlxalq Tranzit Dəhlizi və TRASEKA-dır.

Avropa-Qafqaz-Asiya Nəqliyyat Dəhlizi (TRASEKA) layihəsi 1993-cü ilin may ayında Brüsseldə keçirilən konfransda 8 ölkənin (5 Mərkəzi Asiya, Qazaxıstan və 3 Qafqaz respublikası) iştirakı ilə qəbul edilmişdir. Avrasiya İpək Yolu ideyasının hazırda yenidən gündəmə gəlməsi Avropa-Qafqaz-Asiya Nəqliyyat Dəhlizi-TRASEKA-da öz təzahürünü tapmışdır. TRASEKA dəhlizi ilə nəqliyyat axını ilbəil artır. TRASEKA-nın məqsədi yalnız xüsusi iqtisadi maraqlarla məhdudlaşmır, o, həm də zəngin tarix və mədəniyyətin gələcək üçün qorunub saxlanmasını təmin edir.^[7]

Lapis Lazuli Beynəlxalq Tranzit Dəhlizi 2017-ci ilin 15 noyabr tarixində Türkmənistanın paytaxtı Aşqabat şəhərində keçirilən Regional İqtisadi Əməkdaşlıq konfransı çərçivəsində Türkiyə, Gürcüstan, Azərbaycan, Türkmənistan və Əfqanıstan hökumətləri arasında imzalanan müqaviləyə əsasən yaradılıb. Dəhlizin başlağıc nöqtəsi kimi Əfqanıstan – Türkmənistan sərhədinin yaxınlığında yerləşən Aqina şəhəri (Fəryab əyaləti) və Torqundi şəhəri (Herat əyaləti)i təyin ediliblər. Bu şəhərlər qonşu Türkmənistanla dəmir yolu əlaqəsinə malik olub Əfqanıstanı Xəzər Dənizi hövzəsi ilə birləşdirəcək əsas şəbəkədir.^[8] Türkmənistan ərazisindən dəmir yolu vasitəsilə daşınan yüklərin əvvəlcə Türkmənbaşı Dəniz limanına ordan isə Bakı beynəlxalq Ələt limanına daşınması nəzərdə tutulub. Bakı limanından isə yüklər yenidən dəmir yolu vasitəsilə Gürcüstana (Poti və Batumi limanlarına), ordan Türkiyəyə (Qars və İstanbul) və ən sonda Avropa ölkələrinə daşınması planlaşdırılır. Bu marşrutla Əfqanıstan və Türkmənistan öz mallarının 80%-ni dünya bazarına çıxarmağı planlaşdırır.^[9]