استان یزد - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

برخی از منابع فهرست‌شده در این مقاله ممکن است معتبر نباشند. لطفاً با یافتن منابع معتبر بهتر و بیشتر، به بهبود این مقاله کمک کنید. یادکردها به منابع نامعتبر را می‌توان به چالش کشید یا حذف کرد. (سپتامبر ۲۰۲۴) (چگونگی و زمان حذف پیام این الگو را بدانید)

استان یزد
مرکز	یزد
شمار شهرستان‌ها	۱۲
حکومت
• نوع	مرکز
• استاندار	محمدرضا بابایی[۱] ‏
جمعیت
• کل	۱۱۳۸۵۳۳ تن[۲][۳]
کد منطقه	۰۳۵
پلاک خودرو	۵۴ و ۶۴
شاخص توسعه انسانی	۰/۸۰۸[۴] بسیار بالا · سوم[۵]
وبگاه	www.ostanyazd.ir

استان یزد یکی از استان‌های مرکزی ایران است که مرکز آن کلانشهر یزد می‌باشد.

یزد در مرکز ایران قرار گرفته و از پیرامون با استان‌های اصفهان، خراسان جنوبی، کرمان و فارس همسایه است. این استان در حدود ۷۶٬۴۶۹ کیلومتر مربع وسعت داشته و به تنهایی چهار و نیم درصد از کل مساحت ایران را در بر می‌گیرد. این استان هشتمین استان پهناور، بیست و چهارمین استان پرجمعیت در ایران است.^[۶]

مهم‌ترین شهرهای این استان، شهرهای یزد، ابرکوه،میبد، اردکان و بافق هستند. استان یزد از شمال با استان اصفهان، از شرق با استان خراسان جنوبی، از جنوب با استان کرمان و از غرب به استان فارس محدود می‌شود.

جمعیت استان یزد طبق آخرین سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۱٬۱۳۸٬۵۳۳ نفر (۳۴۰٬۶۵۷ خانوار) بوده‌است. جمعیت این استان در سال ۱۴۰۰ برپایه برآورد رسمی مرکز ملی آمار ۱٬۲۵۲٬۰۰۰ نفر (۳۸۰٬۱۰۰ خانوار) محاسبه شده‌است.^[۷]

مذهب اکثریت مردم استان (۹۹ درصد) تشیع می‌با‌شد که از زمانهای قدیم زندگی مسالمت آمیزی را با اقلیت های دینی زرتشتی و کلیمی داشته اند. بعد از اقتدار دولت صفويه در ایران و رواج مذهب شيعه، مراسم عزاداري و سينه زني برای حسین بن علی از جمله مهمترین مراسم های مرسوم در ایران و به خصوص یزد گردید. يزد را به عنوان حسينيه ايران می شناسند. ۱۹۷۷مسجد، ۶۵۱  تكيه و حسينه و ۱۲۴ اماكن متبركه در يزد وجود دارد.^{[۸][۹][۱۰]}

مسیحی(۳۶۰۰نفر)٬ کلیمی(۳۱نفر)٬زرتشتی(۸۰۰ نفر) و سایر ادیان(۱۲۲۲نفر) جز اقلیت های مذهبی یزد هستند.^[۱۱]

نسبت ادیان به شکل زیر است:

در اولین قانون تقسیمات کشوری ولیت یزد یکی از ۱۲ ولایت ایران بود. در دومین قانون تقسیمات کشوری مصوب سال ۱۳۱۶، شهرستان یزد و اصفهان استان دهم را تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۳۷ شهربابک از شهرستان یزد منتزع و تابع استان هشتم به مرکزیت کرمان شد. در سال ۱۳۴۸ یزد از استان دهم جدا و به فرمانداری کل تبدیل گردید.^[۱۲] این استان تا سال ۱۳۵۲یکی از شهرستان‌های استان دهم محسوب می‌گردید که در سال ۱۳۵۲ با مصوبه هییت وزیران به استان ارتقاء پیدا کرد. در سال ۱۳۵۹ دهستان های مروست و هرات از شهرستان شهربابک استان کرمان منتزع و مجددا ضمیمه یزد گردیدند . در سال ۱۳۶۶ بخش ابرکوه از شهرستان آباده استان فارس منتزع و به شهرستان تفت ملحق گردید .در سال ۱۳۷۳ بخش ابرکوه به شهرستان ارتقاء یافت . در فصول بهار و تابستان، آب و هوای بیش‌تر مناطق استان، گرم و خشک و در فصول زمستان و پاییز سرد و نسبتاً مرطوب است. یزد اولین شهر ایران است که در یونسکو به ثبت جهانی رسیده‌است.^[۱۳][۱۴]

در برخی از منابع، بنای اولیهٔ برخی از شهرهای استان را به سلیمان پیامبر، ضحاک، اسکندر مقدونی و ابراهیم پیامبر نسبت داده‌اند. آثاری چون دست‌افزارهای به‌دست‌آمده از دره‌های شیرکوه، نگاره‌های کوه ارنان و سفال‌های منقوش قلعهٔ میبد نشان‌دهندهٔ تمرکز مدنیت یزد در گذشته در چهار منطقهٔ استان هستند: بافق و فهرج، یزد، رستاق، میبد و اردکان.^[۱۵][۱۶]

به دلیل خشکی آب و هوا و اندک بودن میزان بارندگی بین استان‌های ایران کمترین منبع آب کشاورزی در یزد قرار دارد. عمده محصولات کشاورزی این استان به ترتیب در شهرستان‌های خاتم و ابرکوه تولید می‌شود. محصولاتی همچون گندم، ذرت، زرد آلو، انار، بادام، پسته، انگور و غیره در این شهرستان‌ها تولید می‌شود و اغلب با شهرستان‌های شمال فارس مبادلات کشاورزی خود را انجام می‌دهند. در سال‌های اخیر با توجه به بازده بالای محصولات گلخانه ای و همچنین مبارزه با کم‌آبی در منطقه هرات گلخانه‌های زیادی شکل گرفته‌اند که تولیدات متنوعی همچون خیار، گوجه فرنگی، آلوئه ورا و فلفل دلمه ای را روانه بازار کرده‌است. یکی از موفق‌ترین کشت‌های گلخانه ای شهر هرات میوه استوایی پاپایا بوده‌است که برای نخستین بار در ایران به صورت گلخانه ای عمل آورده شده‌است. از دیگر محصولات کشاورزی استان یزد می‌توان به خرما اشاره کرد که در شهرستان بافق تولید می‌شود. علاوه بر شهرستان‌های نامبرده در شهرستان بهاباد کشت زعفران و در شهرستان‌های اشکذر و یزد کشت گلخانه‌ای رواج دارد. منطقه قاسم‌آباد در جنوب شهر یزد از قدیم محل کاشت محصولات صیفی و سبزیجات بوده‌است. همچنین کاشت برنج به‌طور محدودی در مناطقی از شهرستان مهریز و طبس رواج دارد که سطح زیر کشت آن تقریباً ۶۰ هکتار است. بدیهی است به دلیل کم‌آبی کشت دیم در استان یزد رواج ندارد به استثناء کشت گیاهان دارویی در دامنه‌های شیرکوه به صورت دیم. از دیگر مناطق کشاورزی استان یزد را می‌توان شهرستان‌های تفت و اردکان و میبد را نام برد، در این شهرستان‌ها بیشتر محصولات باغی مانند انار به عمل می‌آید. به علت کم‌آبی این استان بیشتر جنبه صنعتی دارد.

استان یزد را به دلیل ذخایر معدنی «بهشت معادن» می‌نامند. این استان دومین استان معدنی ایران پس از کرمان است. از ۶۰ نوع ماده معدنی کشور ۵۰ گونه آن به‌طور قطع در یزد موجود است. هرچند فعلاً تنها ۳۰ گونه آن قابل استخراج است.^[۱۷] معدن سرب و روی مهدی‌آباد یکی از این معادن است که بزرگ‌ترین معدن از نوع خود در جهان محسوب می‌شود.

صنعت بافندگی یزد از شهرت زیادی برخوردار است. صنعت شیرینی‌سازی در استان یزد از قدمتی دیرینه برخوردار است و محصولات آن صاحب شهرتی شده‌اند که از مرزهای ایران فراتر رفته‌است. مهم‌ترین شیرینی‌جات یزدی با نام‌های قطاب، پشمک و باقلوا شهرت دارند.

بیشترین تولیدات واحدهای صنعتی شهر را منسوجات، کاشی و سرامیک و فرش ماشینی تشکیل می‌دهد. واحدهای صنعتی استان یزد عمدتاً در شهرک‌های صنعتی یزد و میبد و اردکان متمرکز شده‌اند. همچنین یزد دارای معادن زیادی است که مهم‌ترین آن‌ها معدن سنگ آهن چادرملو و چغارت بافق و معدن سرب و روی کوشک بافق، فسفات آسفوردی بافق هستند. معادن غنی اورانیوم نیز در اواخر دهه ۸۰ در منطقه ساغند اردکان کشف شده‌است. ^{[نیازمند منبع]}

در استان یزد که کم‌آب‌ترین استان ایران است، ۱۷ کارخانۀ فولاد فعال وجود دارد که عبارت‌اند از: فولاد یزد (فولاد احرامیان یزد)، فولاد بافق یزد، فولاد الماس یزد، فولاد حدید یزد، ذوب و نورد فولاد شیرکوه، صنایع نورد میلاد یزد، مجتمع فولاد اردکان، فولاد سرمد ابرکوه، فولاد آلیاژی ایران، ذوب، فلزات یزد، فولادسازان کیوان یزد، گروه صنعتی ذوب فلزات یزد، فولاد ایزد خواست جنوب، آهن و فولاد غدیر ایرانیان، شرکت معدنی و صنعتی، چادرملو، فولاد آلیاژی یزد، آهن و فولاد ارفع. این کارخانه‌ها انواع محصولات آهنی و فولادی مانند میلگرد، تیرآهن، ورق، نبشی و ناودانی، قوطی پروفیل و شمش تولید می‌کنند.^[۱۸]

برق استان یزد توسط شرکت برق منطقه‌ای یزد که از سال ۱۳۶۸ تأسیس گردیده‌است تأمین می‌شود. این شرکت با فروش بیش از ۵۲ درصد از فروش کل خود در سال به مشترکین صنعتی (بالغ بر ۳ میلیارد کیلووات ساعت انرژی در سال ۸۵) سهم مهمی از صنعت استان را تشکیل می‌دهد.

پیک برق استان در سال ۹۱ حدود ۹۳۰ مگاوات بوده که حدود ۵۵ درصد از این میزان مربوط به صنایع فولاد است. در اواخر بهار ۱۳۹۲، توان نامی نیروگاه‌های نصب‌شده در این استان ۱۴۲۰ مگاوات اعلام شده‌است. از جمله منابع تأمین انرژی در این استان می‌توان به نیروگاه سیکل ترکیبی شیرکوه، نیروگاه خورشیدی کوشک بافق، نیروگاه سیکل ترکیبی چادرملو، نیروگاه زنبق یزد و نیروگاه خورشیدی یزد اشاره نمود.^[۱۹]

استان یزد از سرزمین‌های تاریخی و بزرگ است که در میان ایالت‌های قدیمی از جمله پارس، اصفهان، کرمان و خراسان قرار داشته‌است. آبادی نشینی در این منطقه از قدمت طولانی برخوردار می‌باشد. این سرزمین از گذرگاه‌های مهم در دوره‌های تاریخی محسوب می‌شده‌است. این ناحیه در دوره هخامنشیان از راه‌های معتبر موسسه‌های راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده‌است. راهداری در یزد از زمان قدیم چنان اهمیتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحیه میبد به پادشاهی رسیدند. این استان از درگیری‌ها و جنگ‌های تاریخ کشور ایران تا حدودی ایمنی داشته‌است. سخت‌گذر بودن راه‌ها به همراه محدودیت منابع آبی مانع عمده تسخیر این منطقه توسط بعضی از حکومتهای بزرگ و کوچک پیرامون این منطقه در طول تاریخ بوده‌است. وجود آثاری از مهر و آناهیتا، ایساتیس و هخامنشی و زندان اسکندر و برج و بارو و کهن درهای بزرگ و عظیم و پناهگاه‌های متعدد و موبدان و سران ساسانی و ابنیه و یادگارهای بعد از اسلام نظیر مساجد و امامزاده‌ها و مزارها نشانگر فرهنگ و تمدن قبل و بعد از دوره اسلامی بوده‌است.

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در این استان به قرار زیر بود:

از گذشته روابط بازرگانی و خویشاوندی قدرتمند با شهرهای انار و رفسنجان به دلیل تجارت پسته، با شهرهای طبس و تربت حیدریه به دلیل بودن بر سر راه یزد مشهد و با شهرهای به دلیل خرید و فروش محصولات کشاورزی و مرکزیت داشتن اداری، آموزشی و سیاسی یزد در مرکز ایران وجود دارد.دراین استان نزدیک به یکصد هزار بلوچ ایرانی ساکن هستند و سهمی بسزایی درآبادی و رشد این استان داشته اند

در زمان پهلوی اول گروهی پرشمار از کُردهای ایل گلباغی از شمال استان کُردستان به شهر یزد و شهرهای اصفهان و کاشان و نایین کوچانده شدند که امروزه بیشتر از عناصر استحاله‌یافته در جمعیت این شهرها به شمار می‌‌آیند.^[۲۱][۲۲]

استان یزد در سال ۱۳۵۲ از استان دهم جدا شد. استان یزد دارای ۱۲ شهرستان، ۲۲ بخش، ۴۶ دهستان و ۲۱ شهر به توضیح زیر است:

مکان شهرستان	نام شهرستان	مرکز شهرستان	وسعت شهرستان	جمعیت مرکز شهرستان ۹۵	جمعیت شهرستان ۹۵
	ابرکوه	ابرکوه	۵٬۳۸۱	۲۷٬۵۲۴ نفر	۵۱٬۵۲۲ نفر
	اردکان	اردکان	۲۳٬۶۶۵	۷۵٬۲۷۱ نفر	۹۷٬۹۶۰ نفر
	اشکذر	اشکذر	۵٬۴۸۶	۱۹٬۱۲۳ نفر	۳۲٬۵۶۲ نفر
	بافق	بافق	۱۵٬۲۸۳	۴۵٬۴۵۳ نفر	۵۰٬۸۴۵ نفر
	بهاباد	بهاباد	۸٬۲۳۵	۹٬۲۳۲ نفر	۱۷٬۲۲۱ نفر
	تفت	تفت		۱۸٬۴۶۴ نفر	۴۳٬۸۹۳ نفر
	خاتم	هرات		۱۳٬۰۳۲ نفر	۲۱٬۵۶۴ نفر
پرونده:Location of zarch city.svg	زارچ	زارچ		١١٬۰٠۴ نفر	٢٠٬۰١۴ نفر
پرونده:Location of marvast city.svg	مروست	مروست		۹٬۳۷۹ نفر	۱۶٬۰۱۴ نفر
	مهریز	مهریز	۶٬۷۷۶	۳۴٬۲۳۷ نفر	۵۱٬۷۳۳ نفر
	میبد	میبد	۵٬۱۲۰	۸۰٬۷۱۲ نفر	۹۹٬۷۲۷ نفر
	یزد	یزد		۵۲۹٬۶۷۳ نفر	۶۵۶٬۴۷۴ نفر

• پلاک وسایل نقلیه استان یزد
• فهرست شهرستان‌های استان یزد
• فهرست شهرهای استان یزد
• فهرست بخش‌های استان یزد

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای استان یزد دارد.

• استانداری یزد بایگانی‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine
• فرمانداری استان یزد
• پرتال جامع اطلاعات استان یزد
• شهرداری یزد