French
Deutschدرگاه:خراسان - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
درگاه‌های ویکی‌پدیا: فرهنگ · جغرافیا · بهداشت و درمان · تاریخ · ریاضیات · علوم طبیعی · مردم · فلسفه · دین · اجتماعی · فناوری
خـراســان، سـرزمـیـن خـورشـیـد
خراسان منطقه‌ای جغرافیایی و تاریخی است که اکنون با شمال شرق ایران، شمال افغانستان، و جنوب ترکمنستان بر روی‌هم نهاده است. کرانهٔ شمالی قلمرو تاریخی خراسان در راستای خطی است که دریای مازندران را به آمودریا می‌رساند و کرانهٔ جنوبی آن در راستای خط متصل‌کنندهٔ دشت کویر به کو‌ه‌های مرکزی افغانستان. در مفهوم گسترده‌تر، جغرافی‌دانان عرب خراسان را هم‌مرز هند دانسته‌اند. تاریخ منطقه به زمان‌های باستان از جمله هخامنشیان و اشکانیان باز می‌گردد ولی نام خراسان نخستین بار در زمان ساسانیان به کار رفت. ساسانیان قلمرو خود را به چهار بخش (کوست) تقسیم کرده بودند که بخش شرقی آن خراسان بود. خراسان در دورهٔ ساسانیان و دورهٔ اسلامی، به چهار بخش (ربع) تقسیم و هر ربع به نام شهر بزرگ آن نامیده می‌شد. این چهار ربع عبارت بودند از: ربع نیشابور، ربع مرو، ربع هرات، و ربع بلخ. ابتدا کرسی خراسان مرو و بلخ بود، ولی در زمان طاهریان به نیشابور منتقل شد. خراسان در زمان طاهریان، صفاریان، و سامانیان تقریباً مستقل بود، و بخشی از سرزمین‌های غزنویان، سلجوقیان، و خوارزمشاهیان را تشکیل می‌داد. چنگیز خان و تیمور لنگ به خراسان هجوم آوردند. صفویان سر خراسان با ازبک‌ها جنگ‌ها کردند. خراسان از ۱۱۳۵ تا ۱۱۴۲ هجری به دست افغان‌ها افتاد، اما نادرشاه آنان را بیرون راند و مشهد را پایتخت ایران قرار داد. استان خراسان در ۱۳۸۳ شمسی به سه استان خراسان جنوبی به مرکزیت بیرجند، خراسان رضوی به مرکزیت مشهد، و خراسان شمالی به مرکزیت بجنورد تقسیم شد. در لغت‌نامهٔ دهخدا واژه خراسان به معنی مشرق در مقابل مغرب آمده است. واژۀ خراسان ۳ جزء دارد: خُر یا خور، آس، و ان. اولی یعنی «خورشید»، دومی از مصدر «آسیدن» به معنی «آمدن، رسیدن»، و سومی پسوند صفت‌فاعلی‌ساز است. این سه جزء روی هم یعنی «جایگاه برآمدن خورشید» که ابیات زیر در داستان ویس و رامین از فخرالدین اسعد گرگانی نیز مؤید آن است:
| زبان پهلوی هر کو شناسد | خراسان آن بود کز وی خور آسد | |
| خور آسد پهلوی باشد خور آید | عراق و پارس را خور زو برآید | |
| خوراسان را بود معنی خورآیان | کجا از وی خور آید سوی ایران |
نوشتار برگزیده
نگارهٔ برگزیده
سراسرنمایی از صحن حرم امام رضا به همراه نمایی از نگارگری ایرانی اسلامی. این بنا در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۴۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
زندگی‌نامهٔ برگزیده
آیا می‌دانستید؟
- … در نبرد کافر قلعه هنگامی که نادر شاه افشار (در تصویر) همراه سوارانش به سپاه افغان‌های ابدالی یورش برد، بوسیلهٔ نیزه‌ای از ناحیه پای راستش زخمی شد؟
- … خانگاه بهاءالدین ولد، پدر مولانا، در حوالی شهر مزار شریف واقع شده‌است؟
- … شیخ طوسی، فقیه شیعهٔ ایرانی سدهٔ پنجم هجری، حوزهٔ علمیهٔ نجف را در سال ۴۴۸ یا ۴۴۹ هجری قمری (حدود ۱۰۰۰ سال پیش) تأسیس کرد؟
رده‌ها
گفتاورد منتخب
| ای دریغا دل من کان صنم سیمین بر | دل من برد و مرا از دل او نیست خبر | |
| او دلی داشت گرامی و دلی دیگر یافت | کاشکی من دلکی یافتمی نیز دگر | |
| دلفروشان خراسان را بازار کجاست | تا دلی یابم ازیشان چو دل خویش مگر | |
| —فرخی سیستانی |
مطالب باکیفیت
زمین‌لرزه ۱۳۷۶ قائن • مشهد • فردوسی • طاهر بن حسین • طاهر بن عبدالله • طلحه بن طاهر • عبدالله بن طاهر • جنگ امین و مأمون • رضا عطاران • حوزه انتخابیه سبزوار • علی بن موسی الرضا
حسین واعظ کاشفی • دقیقی • آذر برزین‌مهر • آرامگاه فردوسی • حرم امام رضا • کمال‌الدین بهزاد • شورای اسلامی شهر سبزوار • بزرگمهر • ولایتعهدی علی بن موسی الرضا • رباعیات خیام • روضة الشهدا • جنگ اول هرات • دریا دادور • نادرشاه • ابن یمین • محمدتقی مسعودیه
فهرست آثار ملی شهرستان سبزوار • فهرست شهرستان‌های استان خراسان رضوی • فهرست شهرستان‌های استان خراسان شمالی • فهرست شهرستان‌های استان خراسان جنوبی • فهرست امیران طاهری • فهرست آثار ملی شهرستان کاشمر • فهرست آثار ملی شهرستان مشهد
کمک و همکاری
- مقاله‌های خرد خراسان رضوی، خراسان شمالی، و خراسان جنوبی را گسترش دهید.
- مقاله‌های خراسان، نیشابور، هرات، بلخ، مرو، شاهنامه، مولوی، خیام، عطار، ابومسلم خراسانی، غزالی، جابر بن حیان، خواجه نصیرالدین طوسی، نظام‌الملک، شیخ طوسی، ابوالفضل بیهقی، تاریخ بیهقی، زعفران، و کشتی با چوخه را به سطح خوب یا برگزیده برسانید.
- مقاله‌های جغرافیای خراسان، اقلیم خراسان، و رقص خراسانی را آغاز کنید.
- هرگاه پیوند قرمزی را در یکی از مقالات ویکی‌پدیا دربارهٔ خراسان دیدید، اگر سرشناسی داشت، مقاله‌اش را ایجاد کنید.
- در ارزیابی کیفی و رده‌بندی مقالات مربوط به خراسان کمکمان کنید.
موضوعات
شهرستان‌ها
خراسان جنوبی: بشرویه • بیرجند • خوسف • درمیان • زیرکوه • سرایان • سربیشه • طبس • عشق‌آباد • فردوس • قائنات • نهبندان
خراسان رضوی: باخرز • بجستان • بردسکن • تایباد • تربت جام • تربت حیدریه • جغتای • جوین • چناران • خلیل‌آباد • خواف • خوشاب • داورزن • درگز • رشتخوار • زاوه • زبرخان • سبزوار • سرخس • ششتمد • صالح‌آباد • فریمان • فیروزه • قوچان • طرقبه شاندیز • کاشمر • کلات • کوهسرخ • گلبهار • گناباد • مشهد • مه‌ولات • میان‌جلگه • نیشابور
خراسان شمالی: اسفراین • بجنورد • جاجرم • راز و جرگلان • شیروان • فاروج • گرمه • مانه و سملقان
شهرها
خراسان جنوبی: آبیز • آرین‌شهر • آیسک • ارسک • اسدیه • اسفدن • اسلامیه • آیسک • باغستان • بشرویه • بیرجند • حاجی‌آباد • خضری دشت بیاض • خوسف • درح • زهان • سرایان • سربیشه • سه‌قلعه • شوسف • طبس • طبس مسینا • عشق‌آباد • فردوس • قائن • قهستان • گزیک • محمدشهر • مود • نهبندان • نیمبلوک
خراسان رضوی: احمدآباد صولت • انابد • باجگیران • باخرز • بار • بایگ • بجستان • بردسکن • بیدخت • تایباد • تربت جام • تربت حیدریه • جغتای • جنگل • چاپشلو • چخماق • چکنه • چناران • حکم‌آباد • خرو • خلیل‌آباد • خواف • داورزن • درگز • دررود • دولت‌آباد • رباط سنگ • رشتخوار • رضویه • رودآب • روشناوند • ریواده • ریوش • سبزوار • سرخس • سفیدسنگ • سلامی • سلطان‌آباد • سمیع‌آباد • سنگان • شادمهر • شاندیز • ششتمد • شهرآباد • شهرزو • صالح‌آباد • طرقبه • عشق‌آباد • فرهادگرد • فریمان • فیروزه • فیض‌آباد • قاسم‌آباد • قدمگاه • قلعه‌نو علیا • قلندرآباد • قوچان • کاخک • کاریز • کاشمر • کدکن • کلات • کندر • گلبهار • گلمکان • گناباد • لطف‌آباد • مزداوند • مشکان • مشهد • مشهد ریزه • ملک‌آباد • نشتیفان • نصرآباد • نقاب • نوخندان • نوده انقلاب • نیشابور • نیل‌شهر • همت‌آباد • یونسی
خراسان شمالی: آشخانه • آوا • اسفراین • ایور • بجنورد • پیش‌قلعه • تیتکانلو • جاجرم • چناران‌شهر • حصار گرم‌خان • درق • راز • زیارت • سنخواست • شوقان • شیروان • صفی‌آباد • غلامان • فاروج • قاضی • قوشخانه • گرمه • لوجلی • یکه‌سعود
سیاستمداران
استانداران: حمید ملانوری شمسی • محمدصادق معتمدیان • محمدعلی شجاعی
نمایندگان خبرگان: سید ابراهیم رئیسی • غلامرضا فیاضی • سید احمد حسینی خراسانی • سید مجتبی حسینی • حسن عالمی • محمدهادی عبدخدایی • سید احمد علم‌الهدی
نمایندگان مجلس: سلمان اسحاقی • حسین خسروی اسفراز • مصطفی نخعی • مجید نصیرایی • علی آذری • اکبر احمدپور • احسان ارکانی • هاجر چنارانی • محمدحسین حسین‌زاده بحرینی • فاطمه رحمانی • جلیل رحیمی جهان‌آبادی • حسن رزمیان مقدم • محسن زنگنه • محمد صفایی دلوئی • حسین عباس‌زاده امامی • علی‌اصغر عنابستانی • سید احسان قاضی‌زاده هاشمی • سید امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی • جواد کریمی قدوسی • بهروز محبی نجم‌آبادی • جواد نیک‌بین • سید محمد پاک‌مهر • علی جدی • امان‌الله حسین‌پور • محمد وحیدی
