زبان خانتی - ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد
زبان خانتی | |
---|---|
ханты ясаӈ hantĭ jasaŋ | |
زبان بومی در | روسیه |
منطقه | ناحیه خودگردان خانتی-مانسی |
قومیت | ۳۰٬۹۰۰ (۲۰۱۰) |
شمار گویشوران | ۹۶۰۰ (۲۰۱۰) |
اورالی
| |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | kca |
گلاتولوگ | khan1279 [۱] |
زبان خانتی از زبانهای اورالی است که خانتیها در منطقه خودمختار خانتی-مانسی و یامالو-ننتس و همچنین در مناطقی از استان تومسک روسیه به آن صحبت میکنند. خانتی در ۱۹۹۴، حدوداً دوازده هزار نفر گویشور داشت.
دستهبندی زبانی
[ویرایش]زبان خانتی به همراه زبان مانسی که نزدیکی زیادی با آن دارد و نیز زبان مجاری در یک دسته قرار دارد. این زبان از خانواده زبانهای اورالی، در زیرگروه زبانهای فینواوگری و از دسته زبانهای اوگری است.
گویشها
[ویرایش]زبان خانتی با وجود کمی گویشورانش، گویشها و لهجههای نسبتاً فراوان و متفاوتی دارد. این تفاوت گویشی در سه بخش گویشهای شمالی، غربی و شرقی تقسیمبندی میشود. بخش غربی شامل گویشهای مناطق سالخارد، رود اب و ایرتیش بوده و گویشهای شرقی این زبان در سورگوت و واخ-واسوهان رایج است که خود به سیزده گویش دیگر تقسیم میشود. هر سه گویش اصلی (شمالی، جنوبی و شرقی) از دید آواشناسی و تکواژشناسی و واژگان با یکدیگر تفاوتهای فاحش و غیرقابل فهم دارند که به عنوان زبانهای جداگانه اما نزدیک به هم شناخته میشوند.
نوشتار
[ویرایش]آغاز نوشتار به این زبان با خط لاتین در حدود ۱۹۳۱ میلادی بوده و بعدها در سالهای ۱۹۵۸ به خط سیریلیک تغییر یافت و در نهایت در سال ۲۰۰۰ میلادی در آن گونه سیریلیک اصلاحاتی پدید آمد که به خط کنونی زبان خانتی منجر شد.
خط سیریلیک (نسخه ۲۰۰۰)
[ویرایش]А а | Ӓ ӓ | Ӑ ӑ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е |
Ё ё | Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к |
Қ қ | Л л | Ӆ ӆ | Ԓ ԓ | М м | Н н | Ң ң | Ӈ ӈ |
О о | Ӧ ӧ | Ө ө | Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т |
У у | Ӱ ӱ | Ў ў | Ф ф | Х х | Ҳ ҳ | Ц ц | Ч ч |
Ҷ ҷ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Є є |
Є̈ є̈ | Ю ю | Ю̆ ю̆ | Я я | Я̆ я̆ |
سیریلیک (نسخه ۱۹۵۸)
[ویرایش]А а | Ӓ ӓ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Ӄ ӄ |
Л л | Л’ л’ | М м | Н н | Ӈ ӈ | О о | Ӧ ӧ | Ө ө |
Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ӱ ӱ | Ф ф |
Х х | Ц ц | Ч ч | Ч’ ч’ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы |
Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
خط لاتین (۱۹۳۱–۱۹۳۷)
[ویرایش]A a | B в | D d | E e | Ә ә | F f | H h | Һ һ |
I i | J j | K k | L l | سدیل ļ | Ł ł | M m | N n |
سدیل ņ | Ŋ ŋ | O o | P p | R r | S s | Ş ş | S̷s |
T t | U u | V v | Z z | Ƶ ƶ | Ƅ ƅ |
دستور زبان
[ویرایش]این زبان مانند سایر زبانهای اورالی یک زبان پیوندی است و از نظر دستوری مشابهتی با زبانهای هندواروپایی نداشته و وندها مفاهیم جدید ایجاد میکنند و در نتیجه ستاک اصلی واژهها صرف نمیشوند.
واژگان
[ویرایش]واژه در زبان خانتی دارای سه سطح مفرد، مثنی و جمع است، حالتهای مفعولی معه، مفعولی له و مفعولی فیه نیز در این زبان وجود دارد. برای نمونه:
گاو من :məsem
دو گاو من:məsemən
گاوهای من:məsew
دوتا از گاوهای ما:məstatən
دو گاو ما:məsŋətuw
ضمائر
[ویرایش]ضمائر در زبان خانتی شامل ضمائر شخصی، ضمائر اشاره و ضمائر پرسشی و دارای تثنیه هستند. برای نمونه:
ضمائر شخصی
[ویرایش]مفرد | مثنی | جمع | |
اول شخص | ma | min | muŋ |
دوم شخص | naŋ | nən | naŋ |
سوم شخص | tuw | tən | təw |
ضمائر اشاره
[ویرایش]tamə: این
tomə: آن
tam xot: آن خانه
ضمائر پرسشی
[ویرایش]xoy: چه کسی؟
muy: چه چیز؟
شمارگان
[ویرایش]عددها در زبان خانتی و رابطه و همبستگی آنها با فنلاندی و مجاری :
# | خانتی | فنلاندی | مجاری |
۱ | yit, yiy | yksi | egy |
۲ | katn, kat | kaksi | kettő, két |
۳ | xutəm | kolme | három |
۴ | nyatə | neljä | négy |
۵ | wet | viisi | öt |
۶ | xut | kuusi | hat |
۷ | tapət | seitsemän | hét |
۸ | nəvət | kahdeksan | nyolc |
۹ | yaryaŋ (short of ten?) | yhdeksän | kilenc |
۱۰ | yaŋ | kymmenen | tíz |
۲۰ | xus | kaksikymmentä | húsz |
۳۰ | xutəmyaŋ (3 tens) | kolmekymmentä | harminc |
۴۰ | nyatəyaŋ (4 tens) | neljäkymmentä | negyven |
۱۰۰ | sot | sata | száz |
منابع
[ویرایش]- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Khantyic". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}
: Invalid|display-editors=4
(help)
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Khanty language». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۱.