سردشت - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

سردشت
کشور	ایران
استان	آذربایجان غربی
شهرستان	سردشت
بخش	مرکزی
مردم
جمعیت	۴۶٬۴۱۲
رشد جمعیت	۲٪
جغرافیای طبیعی
مساحت	۱۵۶۰ کیلومتر
ارتفاع	۱۴۸۰ متر[۱]
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۶ ماهه اول سال ۱۴ درجه سانتی گراد، ۶ ماهه دوم سال ۰ درجه سانتی گراد
میانگین بارش سالانه	۷۵۵.۷ میلیمتر
اطلاعات شهری
شهردار	کامل رسولی
ره‌آورد	انگور سیاه، عسل، انجیر، گردو، سماق، کالاهای خارجی
وبگاه	شهرداری سردشت
سردشت روی نقشه ایران ۳۶°۰۹′۲۸″شمالی ۴۵°۲۸′۳۶″شرقی / ۳۶٫۱۵۷۸۵۱°شمالی ۴۵٫۴۷۶۷۷۲°شرقی / 36.157851; 45.476772

سَردَشت، شهری کُردنشین در استان آذربایجان غربی و مرکز شهرستان سردشت است.^[۳][۴] بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت این شهر برابر با ۴۶٬۴۱۲ نفر بوده‌است.^[۵]

سردشت با ارتفاع ۱٬۵۱۰ متر، در ۷۲۷ کیلومتری غرب تهران^[۶] و ۲۲۵ کیلومتری جنوب غربی ارومیه،^[۷] سر راه مهاباد و پیرانشهر به بانه (استان کردستان) قرار دارد. این شهر در پای کوه گرده‌سور بر کنار چشمه آبی رو به شرق مشرف به رودخانه کلوی واقع شده‌است. آب آشامیدنی شهر و قسمت اعظم آب زراعتی زمین‌های اطراف شهر از این چشمه که کانون آبگیر کوه گرده‌سور و کوه‌های مرزی است، تأمین می‌گردد.^[۸]

شهر سردشت با قدمت شهری بیش از سه هزار سال، به‌عنوان یکی‌ از قدیمی‌ترین شهرهای ایران شناخته می‌‌شود و یکی از دولت‌شهرهای حوزه کشور ایران و سرزمین کُردستان در سه هزار سال پیش بوده است.^{[۹][۱۰][۱۱][۱۲]}

منطقه وسیعتر سردشت از آن دست شهرستان‌های میراث‌داری است که تمدنی ۸ هزار ساله‌ و پر رمز و رازی را در دل خود جای داده است.^[۱۳] منطقه سردشت دارای آثار مکشوفه هشت هزار ساله بوده و طبیعتی بکر دارد و نیز آثار ارزشمند باستانی  کشف شده از دوران  تمدن منایی و اورارتو در این منطقه که قدمتی سه‌هزار ساله دارند بخشی از هویت منطقه کُردستان و کشور ایران است که در موزه‌های مهم کشور نگهداری می‌شوند.^[۱۴]

شهر سردشت با تولید سالانه بیش از ۷۰۰ تُن سماق رتبه نخست آذربایجان غربی و همچنین غرب ایران را در اختیار دارد و بیش از ۹۰ درصد محصول سماق تولید شده سردشت، در بازار سایر استان‌های کشور عرضه می‌شود.^[۱۵][۱۶]

یکی از میوه‌های محبوب شهر سردشت انگور سیاه نام دارد که به علت استفاده نکردن از کود و سموم، محصولی تمام ارگانیک محسوب می‌شود و از شهرت فراوانی برخوردار است^[۱۷] ثبت جهانی انگور و سماق سردشت در مراحل نهایی قرار دارد.^[۱۸][۱۹]

اهالی بومی سردشت کُرد بوده و به زبان کردی سورانی و لهجه مکریانی صحبت می‌کنند^[۲۰]. همچنین زبان فارسی برای امور رسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

از جاذبه‌های گردشگری سردشت می‌توان به آبشار شلماش (در فاصله ۸ کیلومتری شهر، گردنه زمزیران میان سردشت و مهاباد، آبشار رزگه در منطقه آلان، آبشار چکوو تفرجگاه خدرآباد و چشمه آب معدنی گراوان در ۲ کیلومتری شهر ربط و روستاهای زیبای بیوران سفلی و بیوران علیا اشاره کرد.

جماعتی از اهل علم و دانایان منسوب به سردشت می‌‌باشند از جمله: علامه بیتوشی، ابن الحاج، شیخ مولانا و یوسف اصم.^{[۲۱][۲۲][۲۳]}

برخی براین باورند که سردشت (زَردَشت) از آنجا که این نام را در کُردی «زرتشت» و «زرادشتر» می‌خوانند. عقیده دارند که سردشت از نام زرتشت گرفته شده باشد که بعد از گرویدن مردم به دین اسلام به سردشت تغییر نام پیداکرده باشد.^[۲۴][۲۵] همچنین سردشت می‌تواند از دو قسمت (سر) و (دشت) باشد که به معنی دشتی است که تا رودخانه زاب ادامه دارد.^[۲۵]

محوطه باستاني ربط، يكي از جاذبه هاي تاريخي  شهرستان سردشت است كه قدمت آن به هزاره اول قبل از ميلاد باز مي گردد.^[۲۶]

اين محوطه تاريخي شامل 4 تپه تاريخي به مساحت 25 هكتار است كه در ضلع جنوب غربي ربط، در حاشيه رودخانه زاب و در 15 كيلومتري سردشت قرار دارد و يكي از مراكز مهم حكومتي در هزاره اول قبل از ميلاد مي باشد.

در كاوش‌هاي تپه ربط، آثار ارزشمندي شامل آجرهاي لعاب‌دار با نقوش اساطيري انساني، گياهي، جانوري و هندسي،‌ كتيبه‌هاي خط ميخي لعاب دار با خطوط آشوري بدست آمده است.

طبق مستندات موجود  اين مكان همان شهر موصاصير است كه نشان دهنده هم دوره بودن آن با حكومت اورارتوها، ماناها و آشوريها بوده است. شهر موصاصير از مهمترين مكان هاي مذهبي مورد علاقه امپراطوران بزرگ اورارتويي بوده كه در كتيبه هاي كيله شين، ماونا و در كتيبه هاي ديگري كه در توبز آوا در داخل خاك عراق بدست آمده از آن صحبت شده است.^[۲۷][۲۸]

سردشت قبل اسلام در ضلع شمال غربی شهر کنونی در کنار چشمه آبی بزرگ قرار داشته و مدتی به نام «نیزه رو» نامیده می‌شد و دارای پنج برج و با روی محکمی بوده که آثار آن هنوز پیداست. سردشت یکی از مناطق تاریخی و باستانی است که هنوز آثار متعددی از آن شناسایی نشده و دست نخورده مانده یا به غارت رفته‌است. در نزدیکی سردشت آثار قلعه‌ای مربوط به دوره اشکانیان به نام (وارش قاضی آوا) وجود دارد.^[۲۵]

نیروی هوایی عراق از ۷ تیر۱۳۶۶ با استفاده از بمب‌های شیمیایی در چهار نقطه پرازدحام شهر سردشت (از توابع استان آذربایجان غربی) انجام شد. در این حمله ۱۱۰ نفر از ساکنان غیرنظامی شهر جان باخته و ۸۰۰۰ تن دیگر نیز در معرض گازهای سمی قرار گرفتند و مسموم شدند.^[۲۹]

شهر سردشت در ۳۶ درجه عرض شمالی و ۴۵ درجه و دقیقه شرقی در جنوب غربی استان آذربایجان غربی بر دامنه کوه «گرده‌سور» مشرف به دره زاب در فاصله ۳۵ کیلومتری مرز ایران و عراق و در ۱۵ کیلومتری شهر ربط واقع شده‌است و 22 دقیقه و 40 ثانیه با تهران اختلاف ساعت دارد. از شمال با پیرانشهر و مهاباد و از شرق نیز با بوکان همسایه است. اقلیم این شهر معتدل مایل به سرد و نیمه‌مرطوب است.

	بوکان	مهاباد، پیرانشهر	اقلیم کردستان عراق
	سقز		اقلیم کردستان عراق
		شهر سردشت
	کامیاران، قروه	بانه و مریوان	اقلیم کردستان عراق

منطقه سردشت کوهستانی، ناهموار پوشیده از جنگل با وسعت ۱۶۶۰ کیلومتر مربع می‌باشد. از کوه‌های مرتفع منطقه سردشت می‌توان به اسامی زیر اشاره کرد:^[۳۰]

• هومل
• بلفت
• هوینه مال (جنوب روستای قلعه رش)
• زه ردکه (در منطقه آلان)
• سه ری گوم (پشت شهر میرآباد)
• ترخان
• ابراهیم جلال
• کوه نستان
• لندی شیخان
• داشان قلعه
• کاسه بردین
• حاجی ابراهیم
• برده سپیان
• شاخه خواره
• قوچی
• تاژندر

مردم سردشت به زبان کردی سورانی با لهجه مکریانی صحبت می‌کنند.^[۳۱][۳۲]البته مردم منطقه سردشت نیز با لهجه مکریانی خود تکلم می‌کنند که تفاوت‌های کوچکی با لهجه مکریانی رایج در مهاباد و پیرانشهر دارد.

زبان کردی مکریانی شاخه‌ای از کردی مرکزی محسوب می‌شود و قرابت‌های همسان با سورانی هولیر در استان اربیل و سورانی بابانی در بانه و استان سلیمانیه در کردستان عراق دارد. مکریان نام امارت تاریخی است که پیش از قانون جدید تقسیمات کشوری به منطقه‌ای در شمال غربی ایران گفته می‌شد که شامل شهرستان‌های تکاب، شاهین دژ، بوکان، سردشت، اشنویه، مهاباد و پیرانشهر و نقده و میاندوآب می‌شد. منطقه رانیه و پژدر و قلادزه در کردستان عراق نیز به لحاظ قرابت زبانی و فرهنگی نیز به مکریان نزدیک است.

ژاک دمورگان فرانسوی در سال ۱۲۸۶ که طی یک سفر توریستی از شهر سردشت دیدن کرده، جمعیت این شهر را ۱۵۰۰ نفر ذکر کرده‌است. در نخستین سرشماری در سال ۱۳۳۵ خورشیدی جمعیت این شهر ۲٫۶۴۵ بوده و در سال ۱۳۵۵، جمعیت آن به ۱۰۲۰۷ نفر رسیده که نسبت به دورهٔ قبل ۸۹/۵ درصد، رشد داشته‌است. بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ جمعیت شهر سردشت با ۸۱/۱ رشد به ۴۱۲۳۰ افزایش یافته‌است.^[۳۳]

از امکان تاریخی و گردشگری سردشت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:^[۳۴]

رودخانه زاب

رودخانه زاب به طول ۴۰۰ تا ۴۴۰ کیلومتر که از کوه‌های کردستان سرچشمه می‌گیرد و به طرف مغرب ایران خارج از مرز در کشور عراق به رود دیاله و سد دوکان و سپس به دجله می‌پیوندد. شاخه‌ای از زاب صغیر (که‌ڵوێ) از کوه‌های شمال غرب پیرانشهر (سیاه کوه با ارتفاع ۳۵۷۸ متر) شروع شده و ضمن دریافت آب از شعباتی مانند لاوین، بادین وارد تنگ گرژال می‌شود آنگاه در دشت که لوی ۶ کیلومتری سردشت جریان پیدا می‌کند آنگاه از زیر پل فلزی (سردشت- مهاباد- بانه) عبور می‌کند و در پیچ وخم کوهستان جریان پیدا می‌کند و شعبات دیگری مانند چم شلماش و رزگه را دریافت می‌کند و آنگاه مرز بین ایران و عراق را در منطقه آلان تشکیل می‌دهد؛ و بعداً به نام چم تیت وارد خاک عراق شده و سپس با دریافت شعبات مهم دیگر به دریاچه دکان عراق می‌ریزد و به دجله می‌پیوندد. در سال‌های اخیر(۱۳۹۹) با افتتاح و با ایجاد سد سردشت واقع در نزدیکی کولسه سفلی باعث به وجود آمدن جذبه گردشگری خاص شده‌است و علاوه بر انرژی برق در زمینه صید نیز پیشرفت بسازای برای شهر سردشت به همراه داشته‌است.

پل قلاتاسیان (قلعه تاسی)

یکی از پل‌های موجود بر رودخانه زاب صغیر پل قلا تاسی (قلعه تاسی) یا قلاتاسیان است که به مرور زمان و همچنین بالا آمدن آب موجب تخریب لایه‌های سست سطحی آن شده طول پل شمالی- جنوبی است و در حقیقت به استثنای یکی از ستون‌های شمالی سنگ چینی که ملاط ان تقریباً از پایه شروع شده بقیه ستون‌ها را نگ‌های طبیعی طرفین پل که ناشی از شیب تند کوهستانی و آخرین دامنه آن است با سه ستون سنگی نیمه تمام طبیعی که هر کدام با سنگ چینی محکم پایه‌های اصلی پل را تشکیل می‌دهند ساخته شده‌است. این پل بر سر راه قدیمی میر آباد به مهاباد در قسمت شمالی رودخانه زاب کوچک بنا شده نزدیکترین روستا به پل قلاتاسیان از سمت غربی روستاهای نبی آوا و موسالان است. احتمالاً این پل در اواسط قرن سیزدهم هجری و به دستور شیخ مولانا از مریدان شیخ یوسف الدین برهان بنا شده باشد و به گفته‌ای به پل مولانا نیز شهرت دارد.

گرمابهٔ بیستون

حمام قدیمی (گرمابهٔ بیستون) در داخل شهر که به دستور زمان عزیزخان مکری سیاستمدار کُرد در دوره قاجار ساخته شده‌است.

محوطه‌های تاریخی متعدد که هنوز در سطح ناحیه شناسایی و کشف نشده‌اند، را می‌توان به عنوان بستر و زمینه‌ساز رشد و شکوفایی ناحیه در زمینه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی و توریستی دانست؛ با ذکر این اوصاف باید گفت که سردشت قابلیت تبدیل به منطقه نمونه گردشگری را دارد.^{[نیازمند منبع]}

سردشت دارای سه بازارچه فعال مرزی قاسم رش، کیله و بیژوه در منطقه آلان است؛ که از طریق گمرک قضایی و بازارچه کیله در سال ۱۳۸۹ ۵۷ میلیون دلار کالا صادر شده‌است. سردشت مبدأ صدور کالاهای خارجی به بازارچه‌ها و پاساژهای شهرهایی چون بانه، مهاباد و پیرانشهر و حتی ارومیه، می‌باشد. جالب توجه اینکه این در شهرهای مذکور کالاها با قیمت‌های گزاف تر فروخته می‌شوند ولی در شهر سردشت با قیمت نازل می‌توان آن‌ها را خرید.

همچنین سردشت دارای گمرک و مرز زمینی کیله با کردستان عراق می‌باشد که درحال تبدیل شدن به مرز بین‌المللی است. فاصله سردشت از طریق راه آسفالته با مرز ۱۴ کیلومتر و فاصله هوایی سردشت با نقطه صفر مرزی کیله ۸ کیلومتر می‌باشد، و فاصله سردشت با قلادزه (قلعه دیزه) ۳۵ کیلومتر و با رانیه ۶۵ کیلومتر و با هولیر (اربیل) ۲۰۰ کیلومتر می‌باشد. با افتتاح مرز بین‌المللی کیله، سردشت به دروازه ترانزیت ایران در شمال غرب به کردستان عراق، ترکیه، سوریه و حوزه مدیترانه تبدیل می‌شود.

شهر سردشت دارای جاده مستقیم با شهرهای بوکان، ارومیه، مهاباد، بانه و پیرانشهر است.

سردشت دارای جاده آسفالته مناسب با اقلیم کردستان می‌باشد.

• فاصله سردشت با شهرهای اقلیم کردستان و ایران به صورت زیر است:

شهر	کشور/اقلیم	مسافت (کیلومتر)
قلعه دیزه	اقلیم کردستان	۳۵
رانیه	اقلیم کردستان	۶۵
سنگسر	اقلیم کردستان	۵۰
ژاراوه	اقلیم کردستان	۴۵
اربیل	اقلیم کردستان	۱۸۹
دهوک	اقلیم کردستان	۳۰۵
سلیمانیه	اقلیم کردستان	۱۷۷
کرکوک	اقلیم کردستان	۲۱۸
حاج عمران	اقلیم کردستان	۹۴
وان	ترکیه	۴۲۵
ارومیه	ایران	۲۲۵ (از مسیر اشنویه)
سرو	ایران	۲۴۰
بوکان	ایران	۹۹(جاده شوسه-آسفالته)
بوکان	ایران	۱۳۰ (مسیر ربط- خلیفان - بوکان)
تبریز	ایران	۳۳۰
ماکو	ایران	۴۴۰
مهاباد	ایران	۱۲۰
اشنویه	ایران	۱۴۰
پیرانشهر	ایران	۸۵
نقده	ایران	۱۲۵
بانه	ایران	۶۷
سقز	ایران	۱۲۵
بیجار	ایران	۲۶۵
سنندج	ایران	۳۰۵
کرمانشاه	ایران	۴۳۰
ایلام	ایران	۶۴۵
زنجان	ایران	۴۱۰
تهران	ایران	۷۴۰

ترمینال سردشت دارای سرویس‌های منظم روزانه به شهرهای بوکان، ارومیه، مهاباد، نقده، پیرانشهر، اشنویه، مراغه، تبریز، تهران، سقز، و بانه می‌باشد.

از دهه‌های قبل، مطالبه مردم شهرستان سردشت، تبدیل جاده روستایی سردشت به بوکان به طول ۹۹ کیلومتر به جاده بین شهری است. اما تاکنون این امر میسر نشده‌است. جاده سردشت به بوکان، می‌تواند سردشت را از بن‌بست ارتباطی بیرون بیاورد و به شهر بوکان متصل کند.^[۳۵]

پرچم	شهر	کشور	سال خواهر خواندگی
	هیروشیما	ژاپن	۱۳۸۴[۳۶][۳۷][۳۸]

روز سه‌شنبه ۷ تیر ۱۳۸۴ با حضور هیأتی ژاپنی از شهرهای هیروشیما و ناگاساکی، خیابانی در شهر سردشت به نام خیابان هیروشیما نامگذاری شد.^[۳۹] همچنین در شهر هیروشیما نیز خیابانی به نام خیابان سردشت نامگذاری شده‌است.^[۴۰]

در روز ۴ خرداد ۱۴۰۰ خیابانی در تهران واقع در بزرگراه شهید چمران، بالاتر از خیابان باقرخان به نام خیابان سردشت نامگذاری شد.^[۴۱]

• 
  تصویری از میدان شهدای هفت تیر سردشت

• افخمی، ابراهیم (۱۳۷۳)، تاریخ و فرهنگ ادب مکریان-جلد دوم، بوکان: محمدی سقز