زین‌العابدین شیروانی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

زین‌العابدین شیروانی
زادهٔ	۱۵ شعبان ۱۱۹۴ قمری شماخی، ایران، جمهوری آذربایجان فعلی
درگذشت	۱۲۵۳ قمری ایران
آرامگاه	ایران، تبریز
ملیت	ایرانی
مکتب	عرفان و تصوف
منصب	قطب سلسله نعمت‌اللهی
دوره	قاجاریه

حاج زین‌العابدین شیروانی ملقّب به مست‌علیشاه (زاده ۱۱۹۴ قمری، متوفّا در ۱۲۵۳ قمری)، از پیران سلسله نعمت‌اللهی و قطب پس از محمدجعفر کبودرآهنگی مجذوبعلیشاه است. او در سال ۱۱۹۴ قمری در شماخی متولّد شد و در پنج سالگی همراه پدرش به کربلا رفت و در آنجا نزد چند تن از علمای وقت مشغول تحصیل شد. پس از چندی راه سیر و سیاحت در پیش گرفت در ایران، مصر، شام، عثمانی، هند، یمن، حجاز، افغانستان، فرارود و ترکستان سفر کرد. پس از ۱۸ سال به وطن بازگشت و حاصل دیده‌ها و شنیده‌های خود را در قالب سه کتاب بستان‌السیاحه، حدائق‌السیاحه و ریاض‌السیاحه تألیف کرد. این سه فرهنگ جغرافیایی ماحصل مسافرت‌های گستردهٔ زین‌العابدین شیروانی است که جهت شناسایی صوفی‌های برجسته، محقّقان همفکر خود و دیگر اشخاص برجسته و ممتاز دهه‌های میانی سدهٔ نوزدهم میلادی در اقصی نقاط ایران و سرزمین‌های اطراف آن بود. شهرت زیاد بستان‌السیاحه شیروانی به جهت تغییر حالت از شکل خشک و ثابت رایج نزد فقیهان بود.

شرح زندگی زین‌العابدین شیروانی در بسیاری از کتب تذکرهٔ دوران قاجار نظیر ریاض‌العارفین رضاقلی‌خان هدایت و طرائق الحقائق نایب الصدر شیرازی آمده‌است. شیروانی در حدائق‌السیاحه زندگی‌نامهٔ خودنوشت مفصّلی از شرح وقایع زندگی و سفرهای خود را تا سال ۱۲۴۲ قمری آورده که این منبع، یکی از مراجع اصلی دیگر کتبی‌ست که شرحی از زندگی وی در آن‌ها آمده‌است.

کتاب‌های زیر از او به جا مانده است:^{[۱] [۲]}

• ریاض السیاحه (نوشته شده در سال ۱۲۳۷ق.)
• حدیقه السیاحه (نوشته شده در سال ۱۲۴۲ق.)
• بستان السیاحه (نوشته شده در سال ۱۲۴۸ق.)
• کشف المعارف
• تعبیر خواب
• دبستان المذاهب
• رساله‌ای در احوال مولانا
• رساله‌ای در بیان زندگی خود

بنا برقول رضاقلی‌خان هدایت در ریاض‌العارفین^[۳] و نایب‌الصدر شیرازی در طرائق‌الحقائق،^[۴] شیروانی صاحب طبع موزون و قریحهٔ شاعری بوده و در شعر «تمکین» تخلّص می‌کرده‌است.

• لغت‌نامه دهخدا: زین‌العابدین شیروانی
• HISTORIOGRAPHY viii. QAJAR PERIOD - Encyclopaedia Iranica - Abbas Amanat - Originally Published: December 15، 2004 - Last Updated: March ۲۲، 2012 - This article is available in print. Vol. XII, Fasc. 4, pp. ۳۶۹–۳۷۷