وزارت راه و شهرسازی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

وزارت راه و شهرسازی یکی از وزارت‌خانه‌های دولت ایران است. پیشینه شکل‌گیری این وزارت‌خانه به سال ۱۲۶۰ و تأسیس وزارت فوائد عامه در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه بازمی‌گردد. فرم کنونی این وزارت‌خانه در ۳۱ خرداد ۱۳۹۰ با رأی مجلس و تأیید شورای نگهبان، از ادغام وزارت راه و ترابری با وزارت مسکن و شهرسازی شکل گرفت.

وزارت راه و شهرسازی متولی ادارهٔ امور حمل‌ونقل زمینی، دریایی و هوایی در محدودهٔ داخلی کشور و ارتباطات ترابری میان ایران و دیگر کشورهای جهان، همچنین سیاست‌گذاری در حوزه مسکن و شهرسازی در کشور می‌باشد. هم‌اکنون فرزانه صادق به‌عنوان وزیر وزارت راه و شهرسازی فعالیت می‌کند.

ساختار و سازمان وزارت راه و شهرسازی در درازای مدتی که از فعالیت آن می‌گذشته‌است به‌دلیل ضرورت‌های ملی به دفعات دچار تغییر و تحول گشته‌است. روند این تحول را می‌توان به دوره‌های زیر تقسیم‌بندی نمود.

وزارت فوائد عامه در سال ۱۲۶۰ مقارن با ۱۲۹۸ هجری قمری و در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه وزارت فوائد عامه بنیانگذاری شد و امور مربوط بر ساخت راه، پل و راه‌داری برعهدهٔ وزارت‌خانهٔ مذکور گذاشته شد. این وزارت‌خانه تدریجاً در سال‌های پس از بنیانگذاری به وظائف دیگری مانند تجارت و فلاحت پرداخته که به همین دلیل بعدها بنام وزارت فوائد عامه و تجارت و فلاحت تغییر نام یافت. هزینه‌های راه‌سازی در این دوران با اخذ «باج راه» که در راه‌دارخانه‌ها گرفته می‌شده تأمین می‌گردید و این مبلغ سالیانه از سه میلیون ریال تجاوز نمی‌کرد.

از سال ۱۳۰۱ اداره‌ای بنام «اداره‌کل طرق و شوارع» در وزارت فلاحت و تجارت و فوائد عامه به‌منظور اقدام مؤثر برای ساختمان راه‌ها، نگهداری و بهره‌برداری تشکیل گردید. این اداره‌کل، راه‌های کشور را به نواحی مختلف تقسیم و مسئولیتی برای ادارهٔ امور تعمیر و نگهداری آن‌ها معین کرد.

در ۲۷ اسفند ۱۳۰۸ به‌موجب قانونی که از مجلس شورای ملی گذشت، اداره‌کل طرق و شوارع به «وزارت طرق و شوارع» تبدیل و در ۲۸ فروردین ۱۳۰۹ سید حسن تقی‌زاده به‌عنوان نخستین وزیر طرق و شوارع به مجلس شورای ملی معرفی شد. با تأسیس این وزارت‌خانه، راه‌سازی در ایران گسترش یافت و با امکاناتی که تدریجاً فراهم شد، برنامه‌ها و پروژه‌های راه‌سازی ادامه پیدا کرد.

در سال ۱۳۱۵ وزارت طرق و شوارع با تصویب مجلس شورای ملی به «وزارت راه» تغییر نام یافت.

در تاریخ ۱۶ تیر ۱۳۵۳ به‌منظور اعمال سیاست جامع و هماهنگ برای ترابری کشور و توسعه و تجهیز، گسترش، نگاهداری و ایجاد تأسیسات زیربنایی آن با توجه به مقتضیات توسعهٔ اجتماعی، اقتصادی و عمرانی و دفاع ملی با رعایت قوانین مربوط نام وزارت راه به «وزارت راه و ترابری» تغییر یافت.

به‌موجب قانون مشتمل بر ۱۰ ماده و ۷ تبصره در مورخ ۱۳۴۲/۱۲/۲۲ به تصویب رسید، وزارت‌خانه‌ای از تلفیق بانک ساختمانی، سازمان خانه‌سازی وزارت دارائی و دفاتر فنی سازمان برنامه بنام «وزارت آبادانی و مسکن» تأسیس و موجودیت یافت. در سال ۱۳۵۳ وزارت آبادانی و مسکن با تصویب مجلس شورای ملی به «وزارت مسکن و شهرسازی» تغییر نام می‌یابد و تعیین وظایف آن از طرف مجلس انجام می‌شود.^[۱]

طبق برنامهٔ پنجم توسعه برای کوچک‌سازی دولت قرار بود که وزارت‌خانه‌های دولت از ۲۱ (که پس از تشکیل وزارت ورزش و جوانان به ۲۲ تا رسید) به ۱۷ تا بکاهد. برای همین دولت تصمیم گرفت که فرایند ادغام چند وزارت‌خانه را آغاز کند؛ از جمله ادغام وزارت راه و ترابری در مسکن و شهرسازی. از این رو ماجرا در هیئت دولت تصویب شد و آمادهٔ ارائه به مجلس.^[۲] پس در آغاز ادغام دو وزارت‌خانهٔ راه و ترابری و مسکن و شهرسازی در هیئت دولت تصویب شد و وزارت امور زیربنایی نام گرفت. در آن هنگام وزارت راه و ترابری پس از استیضاح حمید بهبهانی هنوز زیردست رئیس‌جمهور بود. وی همان وزیر مسکن و شهرسازی علی نیکزاد را به سرپرستی وزارت گماشت و برای وزارت امور زیربنایی به مجلس معرفی کرد.^[۳]

در ۴ خرداد ۱۳۹۰ لایحهٔ وظیفه‌ها و اختیارات وزارت را به مجلس دادند.^[۴]

۱۱ خرداد مجلس به ادغام وزارت‌خانه‌های راه و ترابری، مسکن و شهرسازی و ارتباطات و فناوری اطلاعات رأی داد و وزارت امور زیربنایی و ارتباطات رای داد^[۵] که شورای نگهبان، چون دولت ادغام وزارت ارتباطات با این دو را تصویب نکرده‌بود، رد کرد.

در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۹۰ با تصویب مجلس شورای اسلامی و در ۱ تیر تأیید شورای نگهبان قانون اساسی،^[۶] وزارت راه و ترابری با وزارت‌خانهٔ مسکن و شهرسازی ادغام شد و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از او بیرون رفت،^[۷] و با تصویب مجلس تغییر نام آن را،^[۸] وزارت راه و شهرسازی درست شد. پس همهٔ وظیفه‌های دو وزارت‌خانه و وزیرهایشان به وزارت نوین و وزیر او رسید.^[۹]

• تأمین راه‌های کشور اعم از زمینی (راه و راه‌آهن) و راه‌های دریائی و هوائی
• اداره امور ترابری کشور، پی‌ریزی سیاست جامع هماهنگ برای آن و ایجاد توسعه، تجهیز، گسترش و نگاهداری تأسیسات زیربنایی آن با توجه به مقتضیات توسعه اجتماعی، اقتصادی، عمرانی و دفاع ملی
• تعیین مراکز جمعیتی و تعادل مطلوب بین جمعیت و وسعت شهرها در سطح کشور به‌منظور برنامه‌ریزی عمران منطقه‌ای و استفاده بهتر از منابع سرزمین نظیر خاک و آب و جلوگیری از ایجاد مشکلات شهری در اثر رشد و توسعه ناموزون آن‌ها و در نتیجه اتلاف منابع اقتصادی و انسانی کشور
• مدیریت یکپارچه زمین با همکاری دستگاه‌های اجرائی
• تأمین رفاه اجتماعی در زمینه مسکن
• مشارکت در ساماندهی بازار سرمایه در امر زمین و مسکن
• کمک به حفظ تعادل اقتصادی از طریق اعمال سیاست‌های تشویقی و استفاده از سرمایه‌گذاری در امر ساختمان و مسکن
• راهبری تحقیقات ساختمانی به‌منظور ایمن‌سازی ساختمان‌ها در قبال حوادث طبیعی، استفاده بهتر از منابع و مصالح محلی و افزایش کیفیت مصنوعات ساختمانی
• هماهنگی و تمرکز در تهیه واجرای طرح‌ها و ساختمان‌های دولتی و عمومی در سطح کشور

• معاونت برنامه‌ریزی و مدیریت منابع
• معاونت مسکن و ساختمان
• معاونت گسترش مدیریت و منابع انسانی
• معاونت حمل‌ونقل
• معاونت شهرسازی و معماری
• معاونت حقوقی، امور مجلس و استان‌ها

• سازمان ملی زمین و مسکن
• سازمان بنادر و دریانوردی
• سازمان مجری ساختمان‌ها و تأسیسات دولتی و عمومی
• سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای
• سازمان نظام مهندسی ساختمان
• شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران
• سازمان هواشناسی کشور
• سازمان هواپیمایی کشوری
• شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران
• شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) (ایران ایر)
• شرکت بازآفرینی شهری ایران
• شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور
• شرکت عمران شهرهای جدید
• آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک
• مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی
• بنیاد مسکن انقلاب اسلامی
• صندوق ملی مسکن

• شورای‌عالی هماهنگی ترابری کشور
• شورای‌عالی فنی امور زیربنایی حمل‌ونقل
• شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران
• ستاد ملی بازآفرینی پایدار
• کمیسیون ایمنی راه‌ها
• شورای‌عالی سازماندهی مبادی ورودی و خروجی مجاز زمینی کشور
• شورای‌عالی هواپیمایی کشوری

سامانه ملی املاک و اسکان برای جمع‌آوری کلیهٔ اطلاعات محل سکونت و املاک تحت مالکیت ایرانیان در یک سامانهٔ واحد ایجاد شد و در آدرس amlak.mrud.ir قابل دسترسی است. از دلایل راه‌اندازی این سامانه، ممکن شدن اخذ مالیات به‌ویژه مالیات از خانه‌های خالی اعلام شده‌است.^[۱۰]

این سامانه به‌منظور ارائه یکپارچهٔ خدمات به شهروندان، سال ۱۳۹۵ راه‌اندازی شد.^[۱۱]

• وبگاه رسمی وزارت راه و شهرسازی بایگانی‌شده در ۲۸ نوامبر ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine
• سامانه ملی املاک و اسکان

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ وزارت راه و شهرسازی موجود است.