اقتصاد ایران - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

اقتصاد ایران
استان تهران صاحب ۲۵٪ از تولید ناخالص داخلی ایران است.[۱]
واحد پولریال ایران (IRR,﷼)
۱ فروردین
سازمان‌های تجاری
اکو، اُپک، سازمان همکاری شانگهای، جیسف، بریکس ...
گروه
آمارها
تولید ناخالص داخلیاسمی: ۴۶۴٫۱۶۱ میلیارد دلار
برابری‌قدرت‌خرید:۱٫۸۵۵ تریلیون دلار
(صندوق بین‌المللی پول، ۲۰۲۴ م)[۴]
رتبه۳۳ ام (اسمی) / ۱۸ ام (برابری‌قدرت‌خرید)
رشد تولید ناخالص داخلی
 ۴٫۵٪- (تخمین صندوق بین‌المللی پول، ۲۰۱۹)[۵]
سرانه تولید ناخالص داخلی
۵٬۳۰۵ دلار (اسمی، ۱۱۳ ام)
۲۱٬۲۱۹ دلار (برابری‌قدرت‌خرید، ۷۸ ام)
(صندوق بین‌المللی پول، ۲۰۲۴ م)[۶]
تولید ناخالص داخلی هر بخش
کشاورزی (۱۰٪)، نفت (۲۵٪)، صنعت (۲۰٪)، خدمات (۴۵٪) (۲۰۱۱ م est.)[۷]
اجزای تولید ناخالص داخلی
مصرف خانگی (۵۰٫۲٪)
مصرف دولت (۱۳٫۳٪)
تولید سرمایه‌گذاری ثابت (۲۱٫۳٪)
سرمایه‌گذاری در موجودی (۱۴٫۱٪)
صادرات کالا/خدمات (۲۲٫۵٪)
واردات کالا/خدمات (−۲۱٫۳٪) (۲۰۱۷ م est.)
رشد منفی ۳۹٫۵ (سپتامبر ۲۰۲۳)[۸]
جمعیت زیر خط فقر
رشد منفی ۷۵٪ جمعیت کشور[۹]
افزایش ۰٫۳۷ (۲۰۱۵)[۱۰] (فهرست کشورها)
نیروی کار
۲۳٫۸۳ میلیون (۱۳۹۲);[۱۳]
بی‌کاریرشد منفی ۹٫۷ (مارس ۲۰۲۳)[۱۴]
خانوارهای شهری:

ماهیانه معادل ۱۹۱ دلار آمریکا (۲۰۲۴)

خانوارهای روستایی:

ماهیانه معادل ۱۴۱ دلار آمریکا (۲۰۲۴)
صنایع اصلی
صنعت نفت‌وگاز، صنعت پتروشیمی، صنعت باغبانی، صنعت فرش، شیلات و دامداری، فولادسازی، صنایع شیمیایی، ذوب آلومینیوم، صنعت خودروسازی، صنعت قطعه‌سازی، صنعت داروسازی، صنعت انرژی، صنعت نیروی برق، لوازم‌خانگی، صنعت الکترونیک و مخابرات، صنعت چرم، صنایع سلولزی، زیست‌فناوری، کشتی‌سازی، چاپ و نشر، صنایع دستی، گردشگری و هتلداری، صنعت بانکداری و بیمه، صنعت نساجی، ساخت‌وساز، تولید سیمان و دیگر مصالح ساختمانی، فراوری مواد غذایی (به‌ویژه پالایش شکر و تولید روغن)، صنایع جنگ‌افزاری
افزایش ۱۲۷ام (۲۰۲۴ م)[۱۵]
تجارت خارجی
صادراتکاهش ۸۶٫۹ میلیارد دلار (۲۰۲۴ م est.)
کالاهای صادراتی
نفت‌وگاز (۸۰٪)، فراورده‌های پتروشیمیایی، میوه‌وخشکبار، فرش، فولاد، خودرو
شرکای اصلی صادرات
چین چین ۲۸٫۹۵٪
عراق عراق ۱۹٫۱۶٪
امارات متحده عربی امارات متحده عربی ۱۳٫۷۵٪
ترکیه ترکیه ۸٫۷۵٪
هند هند ۴٫۵۸٪ (۲۰۲۴ م est.)
وارداتافزایش ۶۶٫۳ میلیارد دلار (۲۰۲۴ م est.)
کالاهای وارداتی
کالاهای واسطه و مواد خام صنعتی (۴۶٪)، کالاهای اساسی (۳۵٪)، مواد غذایی و دیگر کالاهای مصرفی (۱۹٪)، خدمات فنی
شرکای اصلی واردات
امارات متحده عربی امارات متحده عربی ۳۱٫۳۷٪
چین چین ۲۷٫۹٪
ترکیه ترکیه۱۱٫۳۱٪
آلمان آلمان ۳٫۳۱٪
هند هند ۲٫۸۶٪(۲۰۲۴ م est.)
دریافت: افزایش ۴۱٫۴۵ میلیارد دلار (۳۱ دسامبر ۲۰۱۳ est.) (۵۶ام؛ ۲۰۱۲)
در خارج:افزایش ۳٫۶۴۵ میلیارد دلار (۳۱ دسامبر ۲۰۱۳ est.) (۶۶ام؛ ۲۰۱۲ م)
استقراض ناخالص خارجی
رشد منفی ۱۵٫۶۴ میلیارد دلار (۲۰۱۳ م est.)
امور مالی عمومی
رشد منفی ۱۴٫۲٪ از تولید ناخالص داخلی (۲۰۱۷ م est.);
پی‌نوشت: شامل بدهی تضمین‌شدهٔ عمومی
درآمدها۴۷٫۸۴ میلیارد دلار (۲۰۱۳ م est.) (بر مبنای نرخ ارز، نه ق‌ب‌خ)[۱۶]
مخارج۶۶٫۳۸ میلیارد دلار (۲۰۱۳ م est.) (بر اساس نرخ ارز)
کمک‌های اقتصادی۱۲۱ میلیون دلار (۲۰۰۸ م est.)[۱۷]
واحد اطلاعات اقتصادی:
CCC (ریسک حاکمیتی)
CCC (ریسک ارزی)
CC (ریسک بخش بانک)
CC (ریسک سیاسی)
B (ریسک ساختار اقتصادی)
CC (ریسک کشوری)
(بهمن ۱۳۹۳)[۱۸]
ذخایر خارجی
کاهش ۶۸٫۰۶ میلیارد دلار (۳۱ دسامبر ۲۰۱۳ م est.)
۷۴٫۰۶ میلیارد دلار (۲۰۱۲ م)
۱۱۰ میلیارد دلار (۲۰۱۱ م)[۱۹]
۸۰ میلیارد دلار (۲۰۱۰ م)[۱۹]
پی‌نوشت: بیشتر ذخیره‌های ارزی ایران در کشورهای دیگر بلوکه شده است
همهٔ مقدارها -مگر موردهای ذکرشده- به دلار آمریکا است
بخشی از رشته مقالات دربارهٔ
اقتصاد ایران
بودجه
تاریخ اقتصاد
ایران باستان • دورهٔ پهلوی • پس از انقلاب • برنامه‌های توسعهٔ اقتصادی
بخش‌های اقتصادی
انرژی • نفت • کشاورزی • صنایع • معادن • ساختمان • ترابری • بانکداری • بیمه • ارتباطات • گردشگری • خدمات • بخش خصوصی
اقتصاد سیاسی
قانون اساسی • روابط اقتصادی با جهان • شرکای اقتصادی • نظام اقتصادی • بانکداری بدون ربا • استقلال اقتصادی • اصل ۴۴ قانون اساسی
وزارت‌خانه‌های اقتصادی
وزارت امور اقتصادی و دارایی • وزارت کار • وزارت صمت • وزارت راه و شهرسازی • وزارت نیرو • وزارت کشاورزی • وزارت نفت
سازمان‌های اقتصادی
دولت • بانک مرکزی • سازمان برنامه و بودجه • سازمان امور مالیاتی • سازمان بورس و اوراق بهادار • گمرک • سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی • سازمان توسعه تجارت • سازمان اقتصاد اسلامی • سازمان حسابرسی • دیوان محاسبات • اتاق بازرگانی • صندوق توسعه ملی • سازمان بازرسی کل کشور • شورای‌عالی مناطق آزاد • شورای پول و اعتبار • شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا
اقتصاددانان
حسین عظیمی آرانی • جمشید پژویان • داوود دانش‌جعفری • علی طیب‌نیا • فریبرز رئیس‌دانا • محسن رنانی • محمدعلی همایون کاتوزیان • محمد طبیبیان • محمد مالجو • سعید لیلاز • احمد توکلی • الیاس نادران • محمد نهاوندیان • عبدالناصر همتی • فرشاد مومنی • محسن نظری • حسین راغفر
وقایع مهم
هدفمندسازی یارانه‌ها • بحران جهش نرخ ارز در ایران • بحران اقتصادی ۱۳۹۷–تاکنون
آمار و ارقام
میزان تورم • میزان بیکاری • میزان فقر • میزان فساد • درآمد سرانه • آهنگ رشد جمعیت • تراکم جمعیت • تولید ناخالص داخلی • تشکیل سرمایه ثابت ناخالص • هزینه‌های مصرفی بخش خصوصی • هزینه‌های مصرفی بخش دولتی • تراز حساب تجاری • تراز بازرگانی • صادرات کالا • واردات کالا • کل بدهی‌های خارجی • نقدینگی • پول • شبه‌پول • درآمدهای دولتی • پرداخت‌های هزینه‌ای دولت • واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای • تملک دارایی‌های سرمایه‌ای • کسری تراز عملیاتی و سرمایه‌ای • شاخص کل قیمت بورس • ارزش سهام و حق تقدم معامله‌شده • حجم سهام و حق تقدم معامله‌شده • نرخ دلار • نرخ یورو • آمار سرمایه‌گذاری خارجی
قوانین
قانون کار • مالیات • رمزارزها • خصوصی‌سازی
از سلسله مقاله دربارهٔ
ایران‌شناسی
موضوع‌ها
ایران‌شناسان
نهادها
نشریات و کتاب‌ها

اقتصاد ایران یک اقتصاد ترکیبی، شامل یک بخش دولتی بزرگ است که در حدود ۶۰ درصد آن به شیوه متمرکز و دستوری اداره می‌شود.[۲۰][۲۱][۲۲] بخش عمده‌ای از صادرات در ایران بر پایهٔ صادرات نفت‌وگاز است. در سال ۲۰۱۰ این صادرات ۶۰٪ درآمد دولت را شامل شده است.[۱۶][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

اقتصاد ایران از دید برابری اقتصادی، پس از جنگ ایران و عراق به گونه‌ای تنظیم شد که به شکل‌گیری غول‌های اقتصادی حکومتی و فلج‌سازی مردم و به‌ویژه جوانان تحصیل‌کرده انجامید. بر اساس نظر متداول میان اقتصاددانان، فرصت‌های اقتصادی در ایران برای همه مردم آن، برابر نیستند و شمار بسیاری از «فلج بودن» اقتصاد قشرهای ضعیف و جوان ایرانی خبر داده‌اند.[۲۹][۳۰] قیمت بالای نفت در سال‌های گذشته به دولت ایران این امکان را داده است تا سالیانه بالغ بر ۹۰ میلیارد دلار آمریکا، ارزآوری داشته باشد.[۳۱][۳۲][۳۳] اقتصاد تنها رشد متوسط را به خود دیده است. ناکارآمدی اقتصاد و سرمایه‌گذاری ناکافی داخلی و خارجی باعث افزایش تورم در سال‌های گذشته شده است.[۳۴][۳۵]

ایران از لحاظ تولید ناخالص داخلی بر پایهٔ برابری قدرت خرید، بیست‌ودومین اقتصاد بزرگ جهان است و بر پایهٔ تولید ناخالص اسمی براساس فهرست بانک جهانی، اقتصاد ایران، رتبهٔ ۵۰ را در میان کشورهای جهان دارد.[۳۶][۳۷]

اما به نسبت جمعیت، یا همان میزان تولید ناخالص داخلی سرانه (GDP per capita) که از اصلی‌ترین معیارهای توسعه‌یافتگی است، ایران در سال ۲۰۲۰ با سرانهٔ ۲٬۴۲۲ دلار آمریکا در رتبه ۱۵۶ جهان از میان ۲۱۳ کشور مورد بررسی بانک جهانی، جای گرفته است.[۳۸]

همچنین بنابر گزارشی که مؤسسه کردیت سوئیس منتشر کرده است، میانگین دارایی هر فرد در ایران ۴٬۷۷۹ دلار آمریکا به‌ازای هر بزرگسال بالای ۱۸سال است که از این لحاظ در میان ۱۷۴ کشور مورد بررسی در سال ۲۰۱۸، در رتبه ۱۱۹ جهان قرار گرفته است.[۳۹]

صندوق بین‌المللی پول در ماه مه ۲۰۱۱ نرخ رشد اقتصادی ایران را صفر درصد پیش‌بینی کرد اما پس از اعتراض ایران این نرخ رشد را به ۲٫۵ درصد افزایش داد که با این وجود هنوز بسیار کمتر از متوسط نرخ رشد جهانی و منطقه‌ای است. به گزارش صندوق بین‌المللی پول تورم ایران در سال ۲۰۱۱ بالاترین تورم منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و به میزان ۲۲٫۵ درصد پیش‌بینی شده است.[۴۰][۴۱]

ایران دومین تولیدکننده خاویار،[۴۲] سومین تولیدکننده پسته،[۴۳] نخستین تولیدکننده زعفران،[۴۴] زرشک،[۴۵] فیروزه،[۴۶] میوه‌های شفتی (مثل زردآلو)[۴۷] و فرش دستباف[۴۸] در جهان است. این کشور همچنین دارندهٔ بیشترین ذخایر روی و سرب در جهان و پنجمین دارندهٔ ذخایر مس در جهان به‌شمار می‌رود که این فلزات بیشتر به اشکال خام (مانند کنسانتره و پودرهای معدنی) از ایران صادر می‌شوند.[۴۹][۵۰] ایران همچنین جزو ده کشور اول دنیا از نظر جاذبه‌های گردشگری و جزو پنج کشور اول جهان از نظر تنوع گردشگری و جزو سه کشور اول جهان از نظر تنوع صنایع دستی است.[۵۱][۵۲]

ایران همچنین هشتمین تولیدکننده میوه،[۵۳] پنجمین تولیدکننده خیار و بادمجان، سومین تولیدکننده زردآلو و سومین تولیدکننده بادام و گردو،[۵۴] چهارمین تولیدکننده سیمان،[۵۵] نهمین تولیدکننده آهن،[۵۶] هشتمین تولیدکننده لیموترش،[۵۷] دهمین تولیدکننده انگور،[۵۸] هشتمین تولیدکننده مرغ،[۵۹] سومین تولیدکننده گاز طبیعی،[۶۰] ششمین تولیدکننده نفت،[۶۱] سومین صادرکننده نفت،[۶۲] ششمین تولیدکننده پیاز،[۶۳] سومین تولیدکننده هندوانه،[۶۴] هفتمین تولیدکننده گوجه فرنگی،[۶۵] هفتمین تولیدکننده مرکبات،[۶۶] هفتمین تولیدکننده پشم[۶۷] سیزدهمین تولیدکننده آهک[۶۸] دومین تولیدکننده پرلیت[۶۹] پنجمین تولیدکننده باریت[۷۰] در جهان است.

در ۱۶ ژانویه ۲۰۲۰ اندیشکده مؤسسه مالی بین‌المللی، مستقر در واشینگتن، اعلام کرد اقتصاد ایران در سال ۲۰۱۹ مالی (تا پایان ماه مارس) ۴٫۶ درصد کوچک شده بود که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال جاری مالی در ایران (پایان ماه مارس) اقتصاد ایران ۷٫۲ درصد کوچک شود.[۷۱][۷۲]

پیشینه

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: تاریخ اقتصادی ایران
رشد تولید ناخالص داخلی و جمعیت ایران در میان سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۸۶

پیش از انقلاب اسلامی، ایران رشد اقتصادی سریعی داشت. در طول دهه ۱۳۵۰ مدرن و صنعتی شدن جامعه ایران که به‌طور سنتی جامعه‌ای کشاورزی بود قابل توجه بود.[۷۳][۷۴] خروج سرمایه از ایران درست پیش و پس از انقلاب تا سال ۱۳۵۹ حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلار آمریکا بود.[۷۵]

به گفته برخی پول فراوان نفت به محمدرضا پهلوی اجازه می‌داد که صنایع بزرگی را در خارج بخرد یا در ایران ایجاد کند اما این صنایع برای کشور توسعه‌نیافتهٔ ایران استفادهٔ چندانی نداشت. همچنین نابودی کشاورزی در پی اصلاحات ارضی، ایران را به یک کشور مصرفی که برپایهٔ پول نفت اداره می‌شد، تبدیل کرد.[۷۶] در مقابل، بخش خصوصی اقتصاد ایران متشکل از کارآفرینان و صنعتگران مستقل، در طول چند دهه ایران را به صنعتی‌ترین کشور منطقه و بخشی از نظام تولید و صادرات جهانی تبدیل کرد. پس از انقلاب، اتفاق مهم این بود که در جریان مصادره‌های اوایل انقلاب، بخش مهمی از اقتصاد خصوصی ایران که در طول چند دهه پا گرفته بود به نفع دولت و بنیاد مستضعفان به‌عنوان یک نهاد شبه‌دولتی مصادره شد.[۷۷][۷۸][۷۹]

جمعیت ایران در مدت زمان بیست سال بیش از دو برابر شد و هم‌زمان با افزایش جمعیت جوان، اگرچه بخش بزرگی از جمعیت از سال ۱۳۴۰ در بخش کشاورزی فعال بودند اما ایران واردکنندهٔ عمده مواد غذایی بود. مشکلات اقتصادی باعث مهاجرت مردم از حومه به شهرها گردید.

پس از پایان جنگ ایران و عراق، دولت ایران سعی در توسعه ارتباطات، ترابری، تولیدات، مراقبت‌های پزشکی، آموزش و صنعت انرژی (از جمله آینده نگری دربارهٔ قدرت هسته‌ای خود) و همچنین یکپارچه‌سازی ارتباطات و زیرساخت‌های ترابری با کشورهای همسایه کرد.[۸۰] در طول جنگ با عراق، حدود ۳۰۰ هزار نفر از ایرانیان کشته و حدود ۵۰۰ هزار نفر دیگر مجروح شدند. ادعا می‌شود که این رویداد، خسارتی در حدود ۵۰۰ میلیارد دلار آمریکا بر اقتصاد ایران تحمیل کرد.[۸۱][۸۲]

رئیس اتاق بازرگانی ایران در اوایل سال ۱۴۰۰ گفت که با وجود همهٔ پتانسیل‌ها سهم اقتصاد ایران از اقتصاد جهانی نسبت به ۴۰ سال پیش از این تاریخ، نصف شده است.[۸۳]

در مقدمه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران،[۸۴] اقتصاد به صورت زیر بیان شده است:

اقتصاد وسیله است نه هدف. در تحکیم بنیادهای اقتصادی، اصل، رفع نیازهای انسان در جریان رشد و تکامل اوست نه همچون دیگر نظام‌های اقتصادی تمرکز و تکاثر ثروت و سودجویی، زیرا که در مکاتب مادی، اقتصاد خود هدف است و بدین جهت در مراحل رشد، اقتصاد عامل تخریب و فساد و تباهی می‌شود؛ ولی در اسلام اقتصاد وسیله است و از وسیله انتظاری جز کارایی بهتر در راه وصول به هدف نمی‌توان داشت. با این دیدگاه برنامه اقتصادی اسلامی فراهم کردن زمینه مناسب برای بروز خلاقیت‌های متفاوت انسانی است و بدین جهت تأمین امکانات مساوی و متناسب و ایجاد کار برای همه افراد و رفع نیازهای ضروری جهت استمرار حرکت تکاملی او بر عهده حکومت اسلامی است.

به‌گفته سعید ارجمند، روح‌الله خمینی در ۲۴ اوت ۱۹۷۹ می‌گفت «اقتصاد مال خر است. مردم ما برای اسلام انقلاب کرده‌اند نه خربزه.»[۸۵]

تولید ناخالص داخلی

[ویرایش]

بنابر گزارش بانک جهانی روند تولید ناخالص داخلی از سال ۱۹۶۰ تا ۲۰۲۰ برحسب میلیارد دلار به‌صورت زیر است، برای سال‌های ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱ مقداری در داده‌های بانک جهانی گزارش نشده است.[۸۶][۸۷]

بر اساس گزارش سالیانهٔ اوپک در سال ۲۰۰۷، رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) در ایران در سال ۲۰۰۶، ۴٫۹ و در سال ۲۰۰۷، ۵٫۴ درصد بوده است که در هردو سال کمتر از میانگین کشورهای عضو این سازمان (به ترتیب ۵٫۸ و ۶ درصد) بوده است.[۸۸]

بر اساس آمار بانک جهانی در سال ۲۰۰۸، رشد تولید ناخاص داخلی در ایران ۷٫۸ درصد بوده است.[۸۹] در سال ۲۰۰۸ میلادی، تولید ناخالص داخلی ایران از لحاظ برابری قدرت خرید (Power Purchasing Parity) در حدود ۸۴۱٫۷ میلیارد دلار بوده، که اقتصاد این کشور را در رده شانزدهم جهانی پس از استرالیا و بالاتر از کشورهای هلند، سوئد و بلژیک قرار می‌داد.[۹۰]

اما تولید ناخالص داخلی ایران بر مبنای نرخ ارز (Exchange Rate) در سال ۲۰۰۹ در حدود ۳۸۲٫۳ میلیارد دلار بود که این کشور را در ردهٔ ۲۹ جهان قرار می‌داد.[۹۱] همچنین ایران برمبنای میزان تولید ناخالص ملی سرانه (GDP per capita) که از اصلی‌ترین معیارهای توسعه‌یافتگی است، در سال ۲۰۲۱ با سرانهٔ ۱۳٬۱۱۶ دلار آمریکا در رتبه ۱۲۱ جهان از میان ۱۹۹ کشور مورد بررسی بانک جهانی، جای گرفته است.[۹۲]

افت شدید

[ویرایش]

تولید ناخالص داخلی ایران در دوره ۳ ساله تشدید تحریم‌ها علیه ایران (سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴) ۱۶۰ میلیارد دلار آمریکا کاهش یافت و ایران در رده‌بندی اقتصادهای بزرگ جهان طی این مدت ۷ پله نزول کرد. بر این اساس تولید ناخالص داخلی ایران طی دوره سه ساله ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ با افت ۲۸ درصدی مواجه شد. ایران که در سال ۲۰۱۱ در رتبه ۲۱ بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان قرار داشت در سال ۲۰۱۴ به جایگاه ۲۸ نزول داشته است. پیش از تشدید تحریم‌ها یعنی در سال ۲۰۱۱ تولید ناخالص داخلی ایران ۵۷۶ میلیارد دلار آمریکا برآورد شده بود که با تشدید تحریم‌ها این رقم در سال پس از آن به ۵۵۷ میلیارد دلار کاهش یافت. روند نزولی تولید ناخالص داخلی ایران در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ نیز ادامه یافت و رقم تولید ناخالص داخلی ایران در این سال‌ها به ترتیب به ۴۹۳ میلیارد دلار و ۴۱۵ میلیارد دلار رسید. در عین حال تحریم‌ها تنها عامل کاهش تولید ناخالص داخلی نبوده است بلکه افت شدید قیمت نفت نیز به ویژه در سال ۲۰۱۴ به این روند دامن زده است.[۹۳]

تقسیم‌بندی بخش‌های اقتصاد ایران در سال ۲۰۰۲[نیازمند منبع]

  نفت (۱۴٫۹٪)
  ساخت (۱۳٫۹٪)
  معدن (۱٫۰٪)
  کشاورزی (۱۳٫۹٪)
  ساخت و ساز (۴٫۰٪)
  تجارت، رستوران، هتل (۱۳٫۹٪)
  ترابری، انبار کالا، ارتباطات (۸٫۹٪)
  آب، برق و گاز (۲٫۰٪)
  خدمات دیگر (۲۷٫۷٪)

۱۳۹۸

[ویرایش]
  • گزارش بانک جهانی در ژوئن ۲۰۱۹ (خرداد ۱۳۹۸) رشد اقتصادی در ایران را منفی ۴٫۵ درصد پیش‌بینی کرده است. در حالی که در ژانویه ۲۰۱۹ منفی ۳٫۶ پیش‌بینی شده بود.[۹۴][۹۵]
  • بانک جهانی روز پنج‌شنبه ۱۹ دی اعلام کرد، تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۱۹ نسبت به سال ۲۰۱۸ حدود ۸٫۷ درصد کاهش یافته است. بر اساس ارزیابی بانک جهانی، در ۲۰۲۰ میلادی رشد اقتصادی ایران صفر درصد خواهد بود. صندوق بین‌المللی پول در مهر ماه، رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۱۹ را منفی ۹٫۵ درصد ارزیابی کرده بود.[۹۶]

بازرگانی

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: بازرگانی در ایران

صادرات

[ویرایش]
درآمد نفتی ایران (۲۰۰۶–۲۰۱۰)[۹۷]
سال درآمد نفتی ایران (میلیارد دلار)
۲۰۰۶ ۵۷٫۶۱۹
۲۰۰۷ ۶۶٫۲۱۴
۲۰۰۸ ۸۷٫۰۵۰
۲۰۰۹ ۵۶٫۳۴۲
۲۰۱۰ ۷۱٫۵۷۱

ایران در سال ۲۰۰۷ میلادی، مجموعاً ۸۳ میلیارد دلار آمریکا صادرات داشته است.[۹۸]

محمود احمدی‌نژاد در روز صنعت و معدن در جمع صنعتگران کشور اظهار داشت: ۴ سال پیش هم قطعنامه‌های متعددی علیه ایران صادر شد. صادرات صنعتی در آن زمان ۶ میلیارد دلار بود به رغم وجود همه مشکلات اقتصادی اکنون صادرات صنعتی ما به حجم ۱۸ میلیارد دلار رسیده است؛ و همچنین اعلام کرد که تا سال ۱۳۹۲ صادرات ایران در بخش صنعتی به بیش از ۶۰ میلیارد دلار خواهد رسید.[۹۹]

اتحادیه تولیدکنندگان کاشی و سرامیک پاکستان به دفتر درآمدهای فدرال اعلام کرده است که بر اساس اسناد گمرکی‌شان، هر ماه حجم قابل توجهی کاشی و سرامیک ایرانی وارد پاکستان می‌شود، و حجم بسیار بیشتری از سرامیک‌های ایرانی نیز به صورت قاچاق و بدون مجوز وارد پاکستان می‌گردد، این اتحادیه به دفتر درآمدهای فدرال پاکستان اعلام کرده است که، واردکنندگان در ماه مارس ۲۰۱۴، بیش از ۳٫۲ میلیون متر مربع کاشی و سرامیک از ایران وارد کردند، که بیشترین میزان واردات کاشی و سرامیک به پاکستان از یک کشور بوده است.[۱۰۰]

بازرگانان ایرانی، کاشی و سرامیک را با قیمتی تا «۳۵ درصد ارزان‌تر از کاشی و سرامیک تولید پاکستان»، عرضه می‌کنند و بر اساس اعلام اتحادیه تولیدکنندگان کاشی و سرامیک پاکستان، شماری از واحدهای تولید کاشی و سرامیک پاکستان تعطیل شده‌اند و برخی‌دیگر نیز به همین دلیل در آستانه تعطیلی قرار گرفته‌اند.[۱۰۰]

در تاریخ ۲۴ ژانویه ۲۰۲۰ اعلام شد تجارت ایران و چین افت چشمگیری در سال ۲۰۱۹ داشته است، به‌طوری که صادرات ایران به چین بیش از ۳۶ درصد کاهش داشته و به ۱۳ میلیارد و ۴۳۴ میلیون دلار افت کرد و صادرات چین به ایران نیز با کاهش حدود ۳۱ درصدی به ۹ میلیارد و ۵۹۰ میلیون دلار رسید.[۱۰۱]

مرکز آمار ترکیه، صادرات این کشور به ایران در ۱۱ ماهه ۲۰۱۹ به ۲٫۱ میلیارد دلار رسید که نسبت به دور مشابه سال ۲۰۱۸ حدود ۲۰۰ میلیون دلار کاهش نشان می‌دهد. همین مرکز اعلام کرد واردات ۱۱ ماهه این کشور از ایران در سال ۲۰۱۹ را نزدیک ۳٫۲ میلیارد دلار عنوان کرده است. این رقم در دور مشابه سال ۲۰۱۸ حدود ۶٫۵ میلیارد دلار بود.[۱۰۲]

واردات

[ویرایش]

ارزش دلاری واردات ایران در سال ۱۳۹۷ برابر با ۴۱٬۲۳۶٬۱۶۸٬۴۴۶ دلار آمریکا بوده که این مقدار در مقایسه با سال ۱۳۹۶ کاهش چشم‌گیری داشته است.[۱۰۳]

بیشترین ارزش دلاری واردات در طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۷، متعلق به سال ۱۳۹۰ با ارزش ۵۷٬۴۸۷٬۵۴۶٬۳۴۶ دلار بوده است.[۱۰۴]

بیشترین ارزش دلاری کالاهای وارد شده به کشور ایران در طی سال ۱۳۹۷ به ترتیب مربوط به کشورهای چین، امارات متحده عربی، هند، جمهوری کره و سوئیس بوده است.[۱۰۵]

در طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۷، کمترین میزان ارزش دلاری واردات متعلق به سال ۱۳۸۹ با ارزش ۲۳٬۹۶۷٬۰۹۸٬۳۵۲ دلار واردات، بوده است.[۱۰۶]

بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط اداره گمرک تا مارس سال ۲۰۲۰ میلادی، تجارت خارجی ایران به ۷۸ میلیارد دلار رسیده بوده است که ۴۰ میلیارد دلار از آن، به وزن ۳۲ میلیون تن، متعلق به واردات است.[۱۰۷]

طی ۷ ماه اول سال ۱۳۹۹، کشورهای عمده طرف معامله واردات به ترتیب شامل چین با پنج میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار، امارات متحده عربی با چهار میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار، ترکیه ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار، هند با یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار و آلمان قریب به یک میلیارد دلار بودند.[نیازمند منبع]

گمرک اعلام کرده است که بازرگانی خارجی ایران با مجموعه کشورهای عضو اکو در ۸ ماه اول سال ۱۳۹۹ بالغ بر ۲٬۸۱۷٬۳۱۳٬۴۵۱ دلار و معادل ۳ میلیون و ۴۸۱ هزار و ۳۰۴ تن کالا بوده است.[۱۰۸]

از جمله کالاهای وارداتی ایران از کشورهای عضو اکو عبارتند از مواد اولیه تولید، نخ، پنبه، جو، دانه کتان، عدس، لوبیا، تجهیزات پزشکی، مواد اولیه صنعتی، انواع اسید، تجهیزات صنعتی و ماشین‌آلات کشاورزی.[۱۰۹]

تغییرات قیمت کالاهای وارداتی از عوامل تعیین‌کننده و تأثیرگذار بر میزان مبادلات خارجی میان کشورها هستند. با در نظر گرفتن سال ۱۳۹۵ به‌عنوان سال پایه، روشن می‌شود که تغییرات میانگین شاخص قیمت دلاری کالاهای وارداتی در چهار فصل منتهی به تابستان ۱۳۹۹، برابر با ۳۶٫۴ درصد بوده است.[۱۱۰]

این میزان در مقایسه با تورم سالانهٔ بهار ۱۳۹۹ (برابر با ۳۳٫۲ درصد) حدود ۳٫۳ واحد درصد افزایش داشته است.

همچنین تغییرات شاخص قیمت دلاری کالاهای وارداتی در تابستان ۱۳۹۹ نسبت به فصل مشابه سال پیش ۴۴٫۱ درصد است که در مقایسه با تورم نقطه به نقطه بهار سال ۱۳۹۹ (برابر با ۳۷٫۲ درصد) حدود ۶٫۹ واحد درصد افزایش داشته است.[۱۱۱]

خام‌فروشی و ابرشرکت‌ستیزی

[ویرایش]
همچنین ببینید: زنجیره ارزش، ابرشرکت‌محوری، و ادغام عمودی

بسیاری از صنایع ایران در سال‌های گذشته با کمبود مواد خام مانند سنگ آهن، فراورده‌های نفتی، فراورده‌های پتروشیمی، گندله و زغال‌سنگ مواجه شده‌اند که از صادرات خام آنان حکایت دارد؛ و از دلایل آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  1. نبود تعرفه‌های صادراتی و وارداتی متناسب با میزان ارزش افزوده آن محصول یا ماده؛ بدین صورت که در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته، برای جلوگیری از خام‌فروشی و هدایت نقدینگی به سمت صنایع با ارزش افزوده بیشتر، تعرفهٔ صادرات هر ماده یا محصول از رابطه مستقیم با حجم و جرم آن محصول نسبت به ارزش یا ارزش افزوده آن و تعرفهٔ واردات به‌شکل معکوس آن حاصل می‌گردد؛ یعنی هرچه جرم و حجم محصولی نسبت به ارزش آن بیشتر باشد؛ مالیات بیشتری بر صادرات آن و مالیات کمی بر واردات آن وضع می‌گردد.[۱۱۲][۱۱۳]
  2. عدم اصلاح ساختاری در شرکت‌های داخلی برای تبدیل آنان به ابرشرکت، پیش از واگذاری آنان به بخش خصوصی یا شبه‌دولتی؛ به‌طور مثال دولت بسیاری از کشورها پیش از واگذاری شرکت‌های فولادسازی، همه سهام معدن سنگ‌آهن و معدن زغال‌سنگی که پیش‌تر تأمین‌کننده مواد خام فولادساز مربوط بوده را همراه با کنسانتره‌سازی معادن موردنظر، به شرکت‌های فولاد واگذار می‌کنند؛ در حالی‌که در ایران معادن و صنایع فولادی به‌طور جداگانه واگذار گردیدند که همین امر موجب گردید که فولادسازان همواره جهت تأمین سرمایه در گردش موردنیاز برای خرید مواد خام خود، اقدام به گرفتن وام از بانک‌ها کنند که خود منجر به بدهکاری فولادسازان، افزایش نقدینگی در جامعه و تورم در اقتصاد ایران گشته است. همچنین در صنایع خودروسازی ایران نیز بسیاری از شرکت‌های قطعه‌سازی زیرمجموعهٔ خودروسازان، تحت عناوینی مانند فروش اموال مازاد از شرکت مادر جدا گردیدند که بجز تأثیرات تورمی منجر به ایجاد توافقات خرید قطعه میان دو شرکت و بالطبع فاکتورسازی و فسادهای مربوط مانند ایجاد کرسی‌های جدید هیئت‌مدیره در این شرکت‌های مستقل، جهت ایجاد شغل‌هایی تنها با هدف دریافت حقوق برای کارگزاران نظام و وابستگان آنان گردیده است. در آغاز دههٔ ۶۰، دو شرکت صنایع آذرآب و ماشین‌سازی اراک نیز که پیش‌تر یک شرکت واحد بودند، به دو شرکت مجزا بدل شدند. همچنین در صنایع نفت از آغاز دههٔ ۸۰ پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها نخست از زیرمجموعهٔ شرکت ملی نفت ایران خارج‌شده سپس به‌صورت ادغام‌نشده و به‌طور جداگانه واگذار گردیدند. این معضل در ایران به تفکر جزیره‌ای معروف شده است.[۱۱۴][۱۱۵]

تک‌نرخی کردن ارز و چالش‌های اقتصاد ایران

[ویرایش]

تک‌نرخی شدن ارز یکی از عوامل جلوگیری از مفاسد و رانت خواری است.[۱۱۶] با اقدامات انجام شده از سال ۶۸، در فروردین ۷۲ برای نخستین بار ارز در اقتصاد ایران تک‌نرخی شد که هفت ماه تداوم یافت.[۱۱۷] در سال ۸۹ به دلیل تورم زاید و رشد نقدینگی باز هم فاصله میان نرخ ارز دولتی و ارز آزاد ایجاد شد و باز هم شاهد ارز دونرخی و در نتیجه گسترش رانت بود.[۱۱۷] در سال ۹۳ هدف اعلام شده از سوی رئیس بانک مرکزی و وزیر اقتصاد تک‌نرخی شدن ارز در بازار آزاد و بانک‌ها از ابتدای پاییز ۱۳۹۳ بود.[۱۱۸] با این حال خیلی زود و با جهش قیمت دلار با معرفی دلار ۴۲۰۰ تومانی کشور مجدد به شرایط چند نرخی بودن ارز بازگشت.

میزان حقوق‌های پرداختی از جانب دولت در اقتصاد ایران

[ویرایش]

بر اساس گزارشی در اردیبهشت ۱۳۹۷، دولت برای کارمندانش سالانه حدود ۸۲ هزار میلیارد تومان حقوق پرداخت می‌کند، البته حقوق‌های پرداختی به همین شمار خلاصه نمی‌شود و اگر بازنشستگان و مستمری‌بگیران، کارمندان نهادهای غیردولتی که از دولت حقوق می‌گیرند، نظامی‌ها و… را به این جمع اضافه کنیم، دولت درمجموع به حدود ۸٬۵ میلیون نفر حقوق می‌دهد که این شمار حدود ۳۵ درصد شاغلان ایران هستند.[۱۳۹]

صندوق جهانی پول اعلام کر ده است ایران حدود یک‌چهارم هزینه‌هایش را صرف پرداخت حقوق به کارمندانش می‌کند که این رقم بیشتر از میانگین جهانی است. در سال ۱۳۸۰، کارکنان تابع قانون خدمات کشوری و سایر مقررات استخدامی، ازنظر تحصیلات: ۲۰ درصد پایین‌تر از دیپلم، ۲۹ درصد دیپلم، ۲۱ درصد فوق‌دیپلم، ۲۷ درصد لیسانس، ۲ درصد فوق‌لیسانس و ۱٬۶ درصد دکترا بوده‌اند که در سال ۱۳۹۵، به ۵ درصد زیر دیپلم، ۱۷ درصد دیپلم، ۱۵ درصد فوق‌دیپلم، ۵۰ درصد لیسانس، حدود ۱۰ درصد فوق‌لیسانس و ۴ درصد دکترا تغییر یافته است.

یک چهارم هزینه‌های ایران صرف پرداخت حقوق به کارمندان می‌شود؛ این گزارشی است که صندوق جهانی پول اعلام کر ده است. بر اساس این گزارش، ایرانی‌ها بیشتر از کشورهای در حال توسعه، پولشان را صرف حقوق کارمندان دولت می‌کنند.

بر اساس گزارشی در اردیبهشت ۱۳۹۷، میانگین حقوق کارمندان دولت حدود ۲ میلیون و ۹۴۰ هزار تومان است. اگر این رقم را در ۱۲ ماه سال ضرب کنیم، عددی که برای پرداخت سالیانه به کارمندان دولت به‌دست می‌آید، رقمی نزدیک به هشتاد و دو هزار و پانصد و نود میلیارد تومان است. البته این عدد بزرگ حقوق و دستمزد دولتی‌ها به همین رقم خلاصه نمی‌شود و دولت به حدود ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر دیگر حقوق پرداخت می‌کند. آن‌ها کارکنان نیروهای نظامی، بازنشسته‌ها و مستمری‌بگیران، کارکنان نهادهای غیردولتی و شهرداری‌ها هستند که سهمی از بودجه را سالانه دریافت می‌کنند.[۱۴۲]

علی لاریجانی، رئیس سابق مجلس گفته است که از بیست و پنج هزار نیروی فعال در صداوسیما دوازده هزار نفر آن مازادند.

نیروهای مازاد به گفته لاریجانی «۹۰ درصد بودجه جاری کشور را جذب خودکرده و فضای تنفسی برای کارهای دیگر نمی‌گذارند». وزارت نیرو هم اعلام کر ده است که ۲۵ هزار و ۷۰۰ نیروی مازاد در وزارت نیرو وجود دارد.[۱۱۹]

تورم

[ویرایش]

نرخ تورم در سال ۱۳۹۷ در ۵ سال پیش از آن در ایران به بالاترین سطح رسید. طبق گزارشی از شاخص قیمت مصرف‌کنندگان، نرخ تورم به بیش از ۲۰۰ درصد در پایان اسفند ۱۳۹۷ رسیده است.[۱۳۸]

سوداگری تورمی

[ویرایش]

به‌گفته بسیاری از کارشناسان اقتصادی بخش بزرگی از تورم ایران ناشی از سوداگری و سودجویی در حوزه‌های مانند ارز، طلا، سکه، خودرو و املاک است که با اقداماتی مانند مالیات تصاعدی بر مازاد نیاز آنان، می‌توان بخش بزرگی از تورم اقتصادی ایران را از میان برد و نقدینگی را به‌سوی تولید و بازار سرمایه هدایت نمود.[۱۲۰]

حذف صفر از پول ملی

[ویرایش]

با سقوط ریال از زمان انقلاب ۵۷، ارزش آن روند نزولی داشته، رئیس بانک مرکزی و مقامات ایران اعلام کردند که قرار است صرفاً به جهت سهولت در محاسبات مالی و آماری، چند صفر از پول ملی ایران حذف شود تا ارزش ظاهری پول جمهوری اسلامی ایران در مقابل سایر ارزها متعادل‌تر به نظر آید. اگرچه زمان دقیقی برای اجرای این طرح رسماً اعلام نشده اما گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن بود که تا پیش از سال ۱۴۰۰ اتفاق خواهد افتاد. ممکن است واحد پولی جدید ایران، «تومان» نامگذاری شود که در کنار آن زیر پول «قران» نیز وجود خواهد داشت.[۱۲۱]

هدفمندسازی یارانه‌ها

[ویرایش]

هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران به فرایند حذف تدریجی یارانه‌ها از مواد سوختی، مواد خوراکی، آب، برق و سایر اقلام در ایران گفته می‌شود که بخشی از این یارانه‌های حذف شده (۶۰ درصد در سال ۱۳۹۰) به صورت نقدی به مردم پرداخت می‌شود و سایر درآمد این کار صرف کارهای عمرانی و فرهنگی می‌شود. این کار در اواخر دههٔ ۱۳۸۰ به اجرا گذاشته شد و بخش عمدهٔ آن در دههٔ ۱۳۹۰ انجام شد.[۱۳۷]

مطالبات ایران از کشورها

[ویرایش]

کشورهای بدهکار به ایران سه دسته تقسیم می‌شوند:

  • گروه اول: کشورهای سودان و اردن که بدهی آن‌ها به پیش از انقلاب بر می‌گردد.
  • گروه دوم: کشورهایی که بدهی آن‌ها به بیش از ۲۰ سال پیش بازمی‌گردد. در این گروه نام کشورهایی مانند تانزانیا، نیکاراگوئه و کره شمالی دیده می‌شود.
  • گروه سوم: در این گروه کشورهایی مانند چین، هند، ژاپن و کره جنوبی قرار دارند که بدهی آن‌ها در سال‌های گذشته شکل گرفته و عمده مطالبات ایران مربوط به آن‌ها است.[۱۲۲]

رتبه در زمینه فساد

[ویرایش]

مطابق آمار سازمان شفافیت بین‌المللی، رده ایران در جدول فساد اداری و مالی، در سال ۲۰۱۵ صد و سی‌ام بوده. ایران از این لحاظ با کشورهایی چون اوکراین، کامرون، نپال، نیکاراگوئه و پاراگوئه در یک ردیف قرار گرفت.[۱۲۳]

رتبه جهانی سعادت

[ویرایش]

«گزارش جهانی سعادت» در سال ۲۰۱۹، سه‌شنبه ۱۹ مارس منتشر شد. بر اساس این گزارش ایران در رتبه ۱۱۷ کشور قرار گرفت که نسبت به سال ۲۰۱۸، ۱۱ رتبه تنزل داشته است. کشورهای فنلاند، دانمارک، نروژ، ایسلند، هلند، سوئیس، سوئد، نیوزیلند، کانادا و اتریش به ترتیب در رتبه‌های ۱ تا ۱۰ قرار دارند.[۱۲۴]

اقتصاد ایران و توسعه پایدار

[ویرایش]

بر اساس نتایج مطالعه ارزیابی ساختار اقتصاد ایران با رویکرد توسعه پایدار که از طریق یک الگوی پیشنهادی بر اساس مفهوم توسعه پایدار ارائه شده، جهت شناسایی و محاسبه شاخصه‌های توسعه پایدار در ایران بر اساس چارچوب دسته‌بندی موضوع- زیر موضوع، مطالعه ایی اسنادی، پیمایشی و محاسباتی با استفاده از بالغ بر ۸۰ شاخصه پایداری توسعه انجام گرفته است.[۱۲۲]

نتایج محاسبات در مورد اقتصاد ایران و در پنج دهه ۱۳۴۰، ۱۳۵۰، ۱۳۶۰، ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ نشان می‌دهد که، در موضوع فقر و نابرابری تنها در دهه ۱۳۸۰ به پایداری مطلوب دست یافته‌ایم و هر چند از دهه ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۰ روند پایداری رو به بهبود بوده است، اما در دهه ۱۳۷۰ با افت شدید شاخصه‌های فقر و نابرابری روبرو شده‌ایم. با توجه به اعمال سیاست‌های تعدیل اقتصادی در این دهه و دوره سازندگی پس از جنگ، می‌توان اثر منفی اعمال سیاست‌های تعدیل اقتصادی را بر پایداری در حوزه فقر و نابرابری مشاهده کرد.[۱۲۳]

در موضوع بهداشت عمومی و امنیت غذایی پایداری مطلوب در سه دهه ۱۳۵۰، ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ مشاهده شده است. به‌خصوص وضعیت پایداری بهداشت عمومی در دو دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۸۰ در مقایسه با دهه‌های پیش از آن از بهبود قابل توجهی برخوردار بوده است که از دلایل اصلی این بهبود افزایش سرانه مصرف لبنیات و گوشت، کاهش مرگ و میر کودکان و افزایش امید به زندگی، افزایش سرانه مراقبت‌های بهداشتی اولیه و افزایش سرانه مخارج بهداشتی است. همچنین وضعیت نامطلوب این شاخصه در دهه ۱۳۶۰ با توجه به شرایط جنگی در کشور با انتظارات هماهنگی دارد.[۱۲۴]

در موضوع جمعیت روند تغییرات پایداری و مقایسه آن با تغییرات رشد و توسعه اقتصادی در ایران نشان می‌دهد که با توجه به رقم بالای پایداری جمعیت در دو دهه گذشته و تغییرات پایداری در دهه‌های پیش از آن، ایران در شرایط طلایی پنجره جمعیتی قرار دارد. عدد مربوط به میانگین نسبت وابستگی در دو دهه ۱۳۷۰ (۴۳/۸۸) و ۱۳۸۰ (۳۰/۳) مؤید همین موضوع است.[۱۲۵]

در موضوع آموزش، هرچند پایداری به‌طور متناوب در نیم قرن گذشته در حال بهبود و افزایش بوده است اما بجز دهه ۱۳۸۰ که عدد پایداری اندکی از ۵۰ درصد فزونی یافته است، هیچگاه وضعیت مطلوبی در این حوزه مشاهده نشده است. نتایج محاسبات گویای ضعف ساختاری در بخش آموزش و ضرورت تجدید نظر در برنامه‌ریزی و سیستم‌های آموزشی در کشور است.[۱۲۶]

در موضوع حکمرانی به استثنای دهه ۱۳۴۰ نتایج محاسبات نشان می‌دهد که نه تنها پایداری مطلوبی در دهه‌های گذشته در کشور وجود نداشته است، بلکه روند تغییرات پایداری در حوزه حکمرانی، نزول متناوب شاخصه‌های این بخش را نشان می‌دهند. وضعیت تغییرات شاخصه‌های پایه این حوزه و از جمله شاخصه‌های مهار فساد (شمار جرایم ثبتی و قتل عمد)، حاکمیت قانون (پرونده‌های موجود در دستگاه قضایی) و اثر بخشی دولت (نسبت بودجه دولت به GDP و سهم مالیات از درآمد دولت) در طول زمان، مؤید همین مطلب هستند.[۱۲۷]

در موضوع توسعه سیاسی، بهبود قابل ملاحظه ایی در پایداری دو دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۸۰ در مقایسه با دهه‌های پیش از آن مشاهده می‌شود. تحولات سیاسی نظیر افزایش درجه بازبودن اقتصاد، افزایش مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌ها و افزایش قابل ملاحظه مشارکت مردم در انتخابات، در دهه ۱۳۵۰ که در نهایت به پیروزی انقلاب اسلامی در ایران منجر شد و همچنین توجه خاص به بحث توسعه سیاسی در سال‌های پایانی دهه ۱۳۷۰ و سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۸۰ و خصوصاً اجرایی کردن قانون انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا (که پیش از آن اجرایی نشده بود) می‌تواند از دلایل اصلی بهبود وضعیت توسعه سیاسی در این دو دهه باشد. این در حالی است که پایداری توسعه سیاسی در دهه ۱۳۶۰ به شدت کاهش یافته است که با توجه به شرایط جنگی حاکم بر کشور و تحولات سیاسی پس از انقلاب ۱۳۵۷، با انتظارات تطابق دارد.[۱۲۸]

در موضوع پایداری زیست‌بوم (اکوسیستم و منابع طبیعی) نه تنها هرگز وضعیت مطلوبی در نیم قرن گذشته مشاهده نشده، بلکه وضعیت پایداری همواره در حال نزول و بدتر شدن بوده است. می‌توان چنین استدلال کرد که این عامل همواره یکی از دلایل عمده کاهش شاخص پایداری کل در ایران بوده است و در صورت حفظ روندهای موجود، در آینده نیز، تخریب زیست‌بوم در ایران به بدتر شدن وضعیت پایداری کل خواهد انجامید.[۱۲۵]

شبیه به موضوع زیست‌بوم در موضوع آب نیز پایداری در نیم قرن گذشته همواره نزولی و در حال کاهش بوده است، با این تفاوت که پایداری در این حوزه از مقدار مطلوب در دو دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ به مقادیر بسیار نامطلوب در دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ کاهش یافته است. همچنین نتایج محاسبات مربوط به حساسیت الگو در دهه ۱۳۸۰ نشان می‌دهد، که در میان حوزه‌های مختلف، بحرانی‌ترین حوزه پایداری موضوع آب است و بهبود پایداری در شاخصه‌های این بخش می‌تواند بیشترین اثر را بر افزایش پایداری کل داشته باشد. گرچه سهمی از وضعیت نامطلوب ایجاد شده در حوزه آب می‌تواند به شرایط اقلیمی ایران و خشکسالی در دهه‌های گذشته مربوط باشد، اما بر اساس نتایج محاسبات شاخصه‌ها، سهم عمده‌ای از پایین بودن عدد پایداری در حوزه آب، به مدیریت غیر بهینه عرضه و تقاضای منابع آبی بازمی‌گردد که به افزایش سرانه مصرف آب، کاهش ذخایر آب‌های زیر زمینی و افزایش شدت مصرف آب منجر شده است.[۱۳۰]

پایداری در موضوع کشاورزی شبیه به پایداری آب، به تناوب نزولی و در حال کاهش بوده است. تا جایی که رقم پایداری کشاورزی در دهه ۱۳۸۰ از رقم پایداری در حوزه آب نیز پایین‌تر آمده است. می‌دانیم که آب یکی از ملزومات اصلی در بخش کشاورزی به حساب می‌آید و با توجه به اینکه در ایران سهم عمده‌ای از منابع آبی در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، وجود همبستگی میان پایداری بخش آب و بخش کشاورزی قابل توجیه است. همچنین عواملی نظیر افزایش استفاده از کودهای شیمیایی و سموم آفت کش و همچنین افزایش شدت مصرف انرژی در بخش کشاورزی از عوامل دیگر کاهش شدید پایداری کشاورزی در ایران هستند.[۱۳۱]

موضوع زیرساخت‌های شهری و روستایی از جمله موضوعاتی است که در بهبود پایداری شاخصه‌های زیربنایی سهم عمده‌ای ایفا کرده است. وضعیت پایداری در این حوزه همواره صعودی بوده و در دو دهه ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ به وضعیت مطلوبی رسیده است که نشان دهنده موفقیت برنامه‌های عمرانی شهری و روستایی در کشور است.[۱۳۲]

برخلاف موضوع زیر ساختهای شهری و روستایی در موضوع ترابری، پایداری روندی نزولی داشته است و عدد پایداری از مقادیر مطلوب در سه دهه ۱۳۴۰، ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ به مقادیر نامطلوب در دو دهه ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ نزول کرده است. با توجه به عدم کفایت سرمایه‌گذاری در زیر ساختهای ترابری و عدم نوسازی ناوگان ترابری زمینی و هوایی در دهه‌های گذشته، در کنار کیفیت و ایمنی پایین وسایل ترابری شهری، جاده‌ای و هوایی که به آلایندگی و افزایش سوانح و حوادث جاده‌ای و هوایی در این بخش منجر شده است، نزول پایداری در حوزه ترابری ایران با انتظارات همخوانی دارد.[۱۳۳]

در موضوع انرژی تنها در دو دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۸۰ عدد پایداری در وضعیت مطلوبی قرار داشته است. از علل مطلوب بودن عدد پایداری در دهه ۱۳۵۰ بهره‌وری بالای انرژی به همراه تولید بالای نفت و سرانه پایین مصرف انرژی در این دهه است. در حالی که در دهه ۱۳۸۰ با وجود افزایش سرانه مصرف انرژی، از علل اصلی مقدار مطلوب پایداری می‌توان به افزایش تولید برق، افزایش تولید نفت همراه با افزایش بهره‌وری انرژی در این دهه اشاره کرد. در کل مشاهدات نشان می‌دهند که رابطه معنا داری میان پایداری بخش انرژی با بهبود شرایط تولید، افزایش بهره‌وری انرژی و کاهش سرانه مصرف انرژی در ایران وجود دارد.[۱۳۴]

در موضوع شاخصه‌های اقتصادی (رشد اقتصادی) عدد مطلوب پایداری تنها در دهه ۱۳۵۰ در مقدار ۸۱ درصد تجربه شده است و در چهار دهه دیگر پایداری شاخصه‌های اقتصادی نامطلوب است. هرچند عدد پایداری در دهه ۱۳۸۰ نسبت به دهه پیش از آن دو برابر شده است. علت اصلی مطلوب بودن پایداری شاخصه‌های اقتصادی در دهه ۱۳۵۰ بالا بودن عدد مربوط به شاخصه‌های بهره‌وری نیروی کار، تولید سرانه ناخالص داخلی، نسبت مالیات به تولید، سهم بالای سرمایه‌گذاری از تولید و پایین بودن نسبت بدهی دولت به تولید بوده است. در چهار دهه ۱۳۷۰٬۱۳۶۰٬۱۳۴۰ و ۱۳۸۰ در کنار سایر شاخصه‌ها (نظیر نرخ تورم، شدت مصرف انرژی و هزینه‌های مربوط به تحقیق و توسعه) در شاخصه‌های کلیدی مطرح شده نیز وضعیت چندان مطلوبی وجود نداشته است.[۱۳۵]

پایداری در موضوع تجارت خارجی وضعیتی تناوبی را در پنج دهه گذشته تجربه کرده است، بطوری‌که در دو دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۷۰ پایداری تجاری مطلوب و در سه دهه دیگر نامطلوب بوده است. بالاترین رقم پایداری در بخش تجارت خارجی با توجه به عدد بالای شاخصه‌های موازنه تجاری کالاها و نسبت صادرات غیرنفتی به واردات در دهه ۱۳۷۰، مربوط به این دهه است.

در نهایت موضوع الگوهای تولید و مصرف در مدل ساختاری پیشنهادی مورد بررسی قرار گرفته است. عدد پایداری در این موضوع و در پنج دهه گذشته به تناوب کاهش یافته و از مقادیر مطلوب در دو دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ به مقادیر نامطلوب سه دهه گذشته نزول کرده است. افزایش شدید سرانه مصرف سوخت‌های فسیلی، برق و آب همراه با افزایش شدت مصرف آب و انرژی از علل اصلی افت شدید پایداری الگوهای تولید و مصرف در ایران است.[۱۳۶]

برآیند تغییرات پایداری شاخصه‌ها در ۱۵ موضوع مورد بررسی در نهایت محاسبه عدد پایداری کل (توسعه پایدار) را برای مجموعه اقتصاد ایران ممکن کرده است. نتایج محاسبات نشان می‌دهد که عدد پایداری کل در دو دهه ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ نامطلوب و در سه دهه دیگر مقدار پایداری کل هرچند پایین اما مطلوب بوده است. در پنج دهه گذشته، بالاترین مقدار توسعه پایدار در ایران در دهه ۱۳۵۰ با عدد ۶۷ درصد تجربه شده است. همچنین نتایج محاسبات نشان می‌دهد که با وجود کاهش شدید عدد مربوط به شاخصه‌های محیطی (زیست‌بوم، آب و کشاورزی)، با افزایش عدد پایداری کل از ۴۱ درصد در دهه ۱۳۷۰ تا رقم ۵۸ درصد در دهه ۱۳۸۰ مواجه بوده‌ایم. این محاسبه نشان می‌دهد که در صورت عدم تخریب شاخصه‌های محیطی جایگاه ایران در موضوع توسعه پایدار با توجه به بهبود شاخصه‌های اجتماعی و اقتصادی می‌توانست در رتبه‌ای به مراتب بالاتر قرار گیرد.[۱۲۶]

در ایران قیمت مواد غذایی به‌طور غیر قانونمند بالا می‌روند به‌طوری‌که تنها در هفته اول فروردین ۹۸ قیمت پیاز چهار بار افزایش پیدا کرد. قیمت گوشت بیش از ده برابر قیمت پیاز است که کارگران قادر به خرید آن نیستند.[۱۲۷]

نابرابری جنسیتی و قومی

[ویرایش]

بر اساس پژوهشی، شکاف جنسیتی درآمد در همهٔ طبقات اقتصادی و اقوام ایرانی به صورت معنی داری مشاهده می‌شود؛ بدین معنا که درآمد زنان، هم در اقوام فارس و هم در اقوام غیرفارس کمتر از مردان است. علاوه بر این، هویت قومی غیرفارس بودن باعث افزایش در اندازه شکاف جنسیتی درآمد می‌شود؛ به عبارتی دیگر زن غیرفارس نسبت به زن فارس وضعیت بدتری از شکاف جنسیتی درآمد را تجربه می‌کند. بیشترین اندازه شکاف جنسیتی درآمد را زنان متعلق به خانوارهای صدک‌های کم‌درآمد تجربه می‌کنند؛ شکاف جنسیتی درآمد در طبقات ثروتمند جامعه، کمتر از طبقات فقیر است؛ و کمترین میزان تجربه شکاف جنسیتی درآمد نیز متعلق به صدک‌های میانی جامعه است. بر اساس این مطالعه، سیاست‌هایی که به منظور مقابله با شکاف جنسیتی درآمد در جامعه اعمال می‌شوند اگر همزمان به تنوع هویت‌های قومی موجود در کشور توجه نداشته باشند، سیاست‌های مؤثری نخواهند بود. به عبارتی دیگر، سیاستگذاران باید بدین نکته توجه نمایند که تجربه زنان از شکاف جنسیتی درآمد، در میان اقوام گوناگونِ ایران متفاوت است. سیاستگذاران باید توجه دوچندانی به گروه‌های در حاشیه جامعه داشته باشند؛ زیرا بر اساس نتایج این تحقیق، مشخص می‌شود که از نظر تجربهٔ نابرابری درآمدی در جامعه، و همچنین موانع موجود بر رشد و تحرک گروه‌های مختلف جامعه، «زنان غیرفارس» نسبت به «زنان فارس» و «مردان غیرفارس» و «مردان فارس»، در وضعیت نامناسب‌تری قرار دارند؛ و در نتیجه، نیاز بیشتری به حمایت و توجه دارند.[۱۲۸]

شاخص‌ها

[ویرایش]

جدول زیر شاخص‌های اصلی اقتصادی را در سال‌های ۱۹۸۰–۲۰۲۱ نشان می‌دهد (با برآورد کارکنان صندوق بین‌المللی پول در سال‌های ۲۰۲۲–۲۰۲۷). تورم زیر ۱۰ درصد سبز است.[۱۲۹]

سال تولید ناخالص ملی

(به میلیارد دلار آمریکا PPP)

تولید ناخالص داخلی سرانه

(به دلار آمریکا PPP)

تولید ناخالص ملی

(به میلیارد دلار آمریکا)

تولید ناخالص داخلی سرانه

(به دلار آمریکا)

رشد تولید ناخالص ملی

(واقعی)

نرخ تورم

(در درصد)

بیکاری

(در درصد)

بدهی دولت

(بر حسب درصد تولید ناخالص داخلی)

۱۹۸۰ ۲۲۶٫۰ ۵٬۷۵۰٫۸ ۹۵٫۸ ۲٬۴۳۹٫۴ -۲۱٫۶٪ ۲۰٫۶٪ n/a n/a
۱۹۸۱ ۲۳۳٫۲ ۵٬۷۱۳٫۰ ۱۰۱٫۵ ۲٬۴۸۵٫۷ -۵٫۷٪ ۲۴٫۲٪ n/a n/a
۱۹۸۲ ۳۰۵٫۰ ۷٬۱۹۰٫۸ ۱۲۵٫۸ ۲٬۹۶۵٫۶ ۲۳٫۲٪ ۱۸٫۷٪ n/a n/a
۱۹۸۳ ۳۵۲٫۱ ۷٬۹۸۸٫۸ ۱۵۶٫۹ ۳٬۵۶۰٫۳ ۱۱٫۱٪ ۱۹٫۷٪ n/a n/a
۱۹۸۴ ۳۳۸٫۸ ۷٬۳۹۷٫۴ ۱۶۱٫۷ ۳٬۵۳۱٫۲ -۷٫۱٪ ۱۲٫۶٪ n/a n/a
۱۹۸۵ ۳۵۶٫۰ ۷٬۴۸۱٫۵ ۱۸۰٫۵ ۳٬۷۹۳٫۹ ۱٫۹٪ ۴٫۴٪ n/a n/a
۱۹۸۶ ۳۲۷٫۷ ۶٬۶۲۶٫۶ ۲۰۸٫۹ ۴٬۲۲۵٫۵ -۹٫۸٪ ۲۳٫۷٪ n/a n/a
۱۹۸۷ ۳۳۵٫۲ ۶٬۶۱۶٫۰ ۲۷۷٫۰ ۵٬۴۶۸٫۰ -۰٫۲٪ ۲۷٫۷٪ n/a n/a
۱۹۸۸ ۳۲۵٫۹ ۶٬۲۷۸٫۲ ۳۱۱٫۹ ۶٬۰۰۹٫۲ -۶٫۱٪ ۲۸٫۹٪ n/a n/a
۱۹۸۹ ۳۵۹٫۴ ۶٬۷۵۸٫۱ ۳۷۹٫۴ ۷٬۱۳۳٫۸ ۶٫۱٪ ۱۷٫۴٪ n/a n/a
۱۹۹۰ ۴۲۳٫۶ ۷۷۷۲٫۹ ۵۸۱٫۰ ۱۰٬۶۶۱٫۵ ۱۳٫۶٪ ۹٫۰٪ ۱۴٫۲٪ n/a
۱۹۹۱ ۴۹۳٫۶ ۸٬۸۴۰٫۰ ۳۰۴٫۱ ۵٬۴۴۵٫۶ ۱۲٫۷٪ ۲۰٫۲٪ ۱۰٫۰٪ n/a
۱۹۹۲ ۵۲۱٫۵ ۹٬۲۰۴٫۷ ۵۰٫۵ ۸۹۰٫۸ ۳٫۳٪ ۲۴٫۵٪ ۱۰٫۰٪ n/a
۱۹۹۳ ۵۲۶٫۰ ۹٬۱۴۹٫۸ ۶۴٫۴ ۱٬۱۲۱٫۱ -۱٫۵٪ ۲۲٫۵٪ ۱۰٫۰٪ n/a
۱۹۹۴ ۵۲۸٫۱ ۹٬۰۵۳٫۸ ۷۹٫۸ ۱٬۳۶۸٫۴ -۱٫۷٪ ۳۴٫۹٪ ۱۰٫۰٪ n/a
۱۹۹۵ ۵۵۲٫۱ ۹٬۳۲۸٫۷ ۱۱۴٫۹ ۱٬۹۴۲٫۰ ۲٫۴٪ ۴۹٫۳٪ ۱۰٫۰٪ n/a
۱۹۹۶ ۵۹۸٫۰ ۹٬۹۵۶٫۸ ۱۵۸٫۰ ۲٬۶۳۱٫۵ ۶٫۴٪ ۲۳٫۹٪ ۹٫۱٪ ۳۵٫۸٪
۱۹۹۷ ۶۱۶٫۵ ۱۰٬۱۰۷٫۲ ۱۸۴٫۱ ۳٬۰۱۹٫۰ ۱٫۴٪ ۱۶٫۵٪ ۱۱٫۹٪ ۳۷٫۷٪
۱۹۹۸ ۶۳۶٫۴ ۱۰٬۲۹۰٫۵ ۲۰۵٫۰ ۳٬۳۱۴٫۹ ۲٫۱٪ ۱۸٫۵٪ ۱۳٫۶٪ ۳۶٫۲٪
۱۹۹۹ ۶۵۸٫۳ ۱۰٬۵۳۰٫۴ ۲۷۵٫۱ ۴٬۴۰۰٫۶ ۲٫۰٪ ۲۰٫۲٪ ۱۵٫۸٪ ۲۷٫۱٪
۲۰۰۰ ۷۱۲٫۵ ۱۱٬۲۱۸٫۵ ۳۶۶٫۹ ۵٬۷۷۶٫۹ ۵٫۸٪ ۱۲٫۳٪ ۱۶٫۰٪ ۲۲٫۲٪
۲۰۰۱ ۷۴۶٫۰ ۱۱٬۵۵۱٫۲ ۳۳۱٫۰ ۵٬۱۲۴٫۸ ۲٫۴٪ ۱۱٫۵٪ ۱۶٫۶٪ ۲۵٫۶٪
۲۰۰۲ ۸۱۸٫۹ ۱۲٬۴۷۱٫۸ ۱۳۲٫۷ ۲٬۰۲۰٫۸ ۸٫۱٪ ۱۵٫۸٪ ۱۲٫۲٪ ۲۸٫۵٪
۲۰۰۳ ۹۰۷٫۲ ۱۳٬۴۷۶٫۴ ۱۵۸٫۴ ۲٬۳۵۳٫۴ ۸٫۶٪ ۱۵٫۶٪ ۱۱٫۳٪ ۲۶٫۸٪
۲۰۰۴ ۹۷۱٫۹ ۱۴۲۲۰٫۶ ۱۸۹٫۰ ۲٬۷۶۴٫۸ ۴٫۳٪ ۱۵٫۳٪ ۱۲٫۳٪ ۲۵٫۷٪
۲۰۰۵ ۱٬۰۳۴٫۴ ۱۴۹۰۶٫۵ ۲۲۸٫۴ ۳٬۲۹۱٫۹ ۳٫۲٪ ۱۰٫۳٪ ۱۱٫۵٪ ۲۲٫۲٪
۲۰۰۶ ۱٬۱۱۹٫۶ ۱۵۸۸۱٫۶ ۲۷۲٫۴ ۳٬۸۶۳٫۵ ۵٫۰٪ ۱۲٫۰٪ ۱۱٫۳٪ ۱۸٫۲٪
۲۰۰۷ ۱٬۲۴۳٫۶ ۱۷٬۳۸۵٫۶ ۳۶۰٫۹ ۵٬۰۴۵٫۷ ۸٫۲٪ ۱۸٫۴٪ ۱۰٫۵٪ ۱۶٫۱٪
۲۰۰۸ ۱٬۲۷۰٫۷ ۱۷٬۵۸۳٫۰ ۴۲۵٫۷ ۵٬۸۹۰٫۷ ۰٫۳٪ ۲۵٫۳٪ ۱۰٫۴٪ ۱۲٫۴٪
۲۰۰۹ ۱٬۲۹۱٫۷ ۱۷٬۶۴۶٫۸ ۴۴۰٫۴ ۶٬۰۱۶٫۸ ۱٫۰٪ ۱۰٫۸٪ ۱۱٫۹٪ ۱۳٫۳٪
۲۰۱۰ ۱٬۳۸۳٫۰ ۱۸۶۴۹٫۵ ۵۱۷٫۹ ۶٬۹۸۳٫۸ ۵٫۸٪ ۱۲٫۳٪ ۱۳٫۵٪ ۱۴٫۸٪
۲۰۱۱ ۱٬۴۴۹٫۱ ۱۹٬۲۸۲٫۶ ۶۲۵٫۴ ۸٬۳۲۲٫۵ ۲٫۶٪ ۲۱٫۵٪ ۱۲٫۳٪ ۱۲٫۳٪
۲۰۱۲ ۱٬۲۹۵٫۷ ۱۷٬۰۴۰٫۷ ۴۲۱٫۹ ۵٬۵۴۸٫۳ -۳٫۷٪ ۳۰٫۶٪ ۱۲٫۱٪ ۱۳٫۶٪
۲۰۱۳ ۱۲۵۰٫۶ ۱۶۲۳۸٫۳ ۴۲۸٫۳ ۵٬۵۶۱٫۵ -۱٫۵٪ ۳۴٫۷٪ ۱۰٫۴٪ ۱۱٫۸٪
۲۰۱۴ ۱٬۲۵۵٫۸ ۱۶٬۱۰۶٫۱ ۴۶۰٫۸ ۵٬۹۱۰٫۱ ۵٫۰٪ ۱۵٫۶٪ ۱۰٫۶٪ ۱۲٫۶٪
۲۰۱۵ ۱٬۱۳۱٫۰ ۱۴٬۳۲۷٫۸ ۴۰۸٫۳ ۵٬۱۷۲٫۱ -۱٫۴٪ ۱۱٫۹٪ ۱۱٫۰٪ ۳۷٫۰٪
۲۰۱۶ ۱٬۲۲۱٫۴ ۱۵٬۲۸۱٫۹ ۴۵۸٫۰ ۵٬۷۳۰٫۸ ۸٫۸٪ ۹٫۱٪ ۱۲٫۴٪ ۴۷٫۹٪
۲۰۱۷ ۱٬۲۸۱٫۴ ۱۵٬۸۰۵٫۸ ۴۸۶٫۸ ۶٬۰۰۵٫۱ ۲٫۸٪ ۹٫۶٪ ۱۲٫۱٪ ۴۵٫۰٪
۲۰۱۸ ۱٬۲۸۷٫۹ ۱۵٬۶۸۹٫۷ ۵۱۶٫۲ ۶٬۲۸۸٫۹ -۱٫۸٪ ۳۰٫۲٪ ۱۲٫۱٪ ۴۰٫۶٪
۲۰۱۹ ۱٬۲۷۰٫۷ ۱۵٬۲۹۵٫۳ ۶۵۱٫۵ ۷٬۸۴۲٫۶ -۳٫۱٪ ۳۴٫۶٪ ۱۰٫۷٪ ۴۲٫۷٪
۲۰۲۰ ۱٬۳۲۸٫۸ ۱۵٬۸۱۱٫۸ ۹۷۱٫۲ ۱۱٬۵۵۷٫۰ ۳٫۳٪ ۳۶٫۴٪ ۹٫۶٪ ۴۴٫۱٪
۲۰۲۱ ۱٬۴۴۹٫۳ ۱۷٬۰۸۲٫۹ ۱٬۵۸۹٫۹ ۱۸۷۳۹٫۳ ۴٫۷٪ ۴۰٫۱٪ ۹٫۲٪ ۴۲٫۴٪
۲۰۲۲ ۱٬۵۹۹٫۲ ۱۸٬۶۶۳٫۲ ۱٬۹۷۳٫۷ ۲۳٬۰۳۳٫۵ ۳٫۰٪ ۴۰٫۰٪ ۹٫۴٪ ۳۴٫۲٪
۲۰۲۳ ۱٬۶۹۰٫۱ ۱۹٬۵۲۸٫۴ ۲٬۰۴۴٫۲ ۲۳٬۶۱۹٫۱ ۲٫۰٪ ۴۰٫۰٪ ۹٫۶٪ ۳۱٫۹٪
۲۰۲۴ ۱٬۷۶۰٫۹ ۲۰٬۱۴۴٫۹ ۲٬۱۳۵٫۷ ۲۴٬۴۳۲٫۹ ۲٫۰٪ ۳۰٫۰٪ ۹٫۹٪ ۳۲٫۲٪
۲۰۲۵ ۱٬۸۳۰٫۴ ۲۰٬۷۳۲٫۱ ۲٬۲۳۰٫۶ ۲۵٬۲۶۵٫۷ ۲٫۰٪ ۲۵٫۰٪ ۱۰٫۰٪ ۳۳٫۵٪
۲۰۲۶ ۱٬۹۰۳٫۴ ۲۱٬۳۴۵٫۷ ۲٬۳۳۰٫۰ ۲۶٬۱۲۹٫۹ ۲٫۰٪ ۲۵٫۰٪ ۱۰٫۰٪ ۳۴٫۸٪
۲۰۲۷ ۱٬۹۷۹٫۹ ۲۱٬۹۸۴٫۴ ۲٬۴۳۸٫۶ ۲۷٬۰۷۶٫۸ ۲٫۰٪ ۲۵٫۰٪ ۱۰٫۰٪ ۳۶٫۰٪

جستارهای وابسته

[ویرایش]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ Anthony H. Cordesman (September 23, 2008). "The US, Israel, the Arab States and a Nuclear Iran. Part One: Iranian Nuclear Programs" (PDF). Center for Strategic and International Studies. Archived from the original (PDF) on 6 August 2010. Retrieved September 25, 2010.
  2. ↑ "World Economic Outlook Database, April 2019". IMF.org. International Monetary Fund. Retrieved September 29, 2019.
  3. ↑ "World Bank Places Iran Among Lower Middle-Income Economies". Financial Tribune. November 15, 2020.
  4. ↑ "GDP (current US$) - Iran, Islamic Rep". Retrieved September 6, 2022.
  5. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام IMF_db_2019_4 وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  6. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام IMF_db_2014_10 وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  7. ↑ Iran Investment Monthly بایگانی‌شده در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine. Turquoise Partners (April 2012). Retrieved July 24, 2012.
  8. ↑ https://tradingeconomics.com/iran/inflation-cpi
  9. ↑ "سه چهارم مردم ایران زیر خط فقر قرار دارند". ایندیپندنت فارسی.
  10. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام amar_income وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  11. ↑ "Human Development Index (HDI)". hdr.undp.org. HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Retrieved December 11, 2019.
  12. ↑ Nations, United. "Inequality-adjusted HDI (IHDI)". hdr.undp.org. UNDP. Retrieved May 22, 2020.
  13. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام amar_labor وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  14. ↑ https://fa.tradingeconomics.com/iran/unemployment-rate
  15. ↑ "Doing Business in Iran". بانک جهانی. Retrieved December 3, 2014.
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ IRNA: Crude price pegged at dlrs 39.6 a barrel under next year's budget بایگانی‌شده در ۲۲ ژوئن ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine. Retrieved December 5, 2008.
  17. ↑ "Development Economics, Development Data Group (DECDG)". World Bank. March 27, 2009. Retrieved July 12, 2009. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); |contribution= ignored (help); Cite has empty unknown parameter: |editors= (help)
  18. ↑ Iles, Toby (March 5, 2014). "Iran: risk assessment". Economist Intelligence Unit (subscription required). Retrieved March 28, 2014. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Check |url= value (help); Unknown parameter |editors= ignored (|editor= suggested) (help)[پیوند مرده]
  19. ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ Minister: Iran Facing No Problem in Currency Reserves, Revenues بایگانی‌شده در ۱۹ آوریل ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine. Fars News Agency, April 18, 2012. Retrieved May 2, 2012.
  20. ↑ «Iran privatizes $63bn of state assets». web.archive.org. ۲۰۱۲-۰۳-۲۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ مارس ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۳.
  21. ↑ PressTV: Iran privatizes $۶۳bn of state assets بایگانی‌شده در ۲۵ مارس ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine. Retrieved January 28, 2010.
  22. ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ Economist, Jan 18, 2003
  23. ↑ PressTV: Iran oil exports top 844mn barrels بایگانی‌شده در ۷ آوریل ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine Retrieved June 16, 2010
  24. ↑ Foreign and CommonWealth Office: Iran's entry. Retrieved June 21, 2009.
  25. ↑ «Mostazafan and Janbazan (Oppressed and Disabled Veterans) Foundation (MJF)». www.globalsecurity.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۳.
  26. ↑ Abrahamian, History of Modern Iran, (2008), p.178
  27. ↑ "Breaking News, World News and Video from Al Jazeera". www.aljazeera.com (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  28. ↑ Fisher, Daniel. "The World's Worst Economies". Forbes (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  29. ↑ Iran Political Economy since the Revolution, 501, 502, 211.
  30. ↑ A Look at the Political Economy of Iran, Rahmanzadeh Haravi, Mohammad. 332.
  31. ↑ «Iran's entry». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۰.
  32. ↑ "Iran Inflation Rate". index Mondi. http://www.indexmundi.com/iran/inflation_rate_(consumer_prices).html.
  33. ↑ Iran's inflation reaches four year low بایگانی‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine. Retrieved February 27, 2010.
  34. ↑ Frances Harrison (January 8, 2007). "Huge cost of Iranian brain drain". BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/6240287.stm.
  35. ↑ Gheissari, Ali (April 2, 2009). Contemporary Iran: Economy, Society, Politics. USA: Oxford University Press. pp. 3–4 (Paperback edition). ISBN 0-19-537849-0.
  36. ↑ «GDP (current US$) - Iran, Islamic Rep. | Data». data.worldbank.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۵.
  37. ↑ «GDP, PPP (current international $) - Iran, Islamic Rep. | Data». data.worldbank.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۵.
  38. ↑ «GDP per capita (current US$) | Data». data.worldbank.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۵.
  39. ↑ Anthony Shorrocks; Jim Davies; Rodrigo Lluberas (October 2018). "Global Wealth Report". Credit Suisse. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  40. ↑ صندوق بین‌المللی پول: ایران رکورددار تورم خاورمیانه و آفریقای شمالی است
  41. ↑ "Economy of Iran". Wikipedia (به انگلیسی). 2024-06-09.
  42. ↑ «ایران رتبه دوم تولید خاویار جهان را دارد». خبرگزاری ایلنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۵.
  43. ↑ «FAOSTAT». www.fao.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۲۲.
  44. ↑ In summary, Saffron is a traditional production of Iran and production share of this product is 93.7% of the world total production idosi.org
  45. ↑ Photos: Picking Zereshk (dried fruit of Berberis vulgaris) in Birjand, Iran بایگانی‌شده در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine payvand.com
  46. ↑ Iran is the world's largest producer of this mineral; it is also mined in the Southwest US, primarily in Arizona and Nevada. wisegeek.org
  47. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۱۵.
  48. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۱۵.
  49. ↑ www.dsi.co.ir (۱۳۹۹-۰۴-۲۴). «خام‌فروشی واحدهای تعطیل شده شمش روی/ در حال توسعه تولید و صادرات هستیم». www.felezatonline.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۷.
  50. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ فوریه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۱۵.
  51. ↑ خاکساری رفسنجانی، & لطفی. (2023). شناسایی و تحلیل پیشران‌های مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری شهری با تأکید بر آینده نگاری و سناریو نویسی (مطالعه موردی: شهر زنجان). برنامه‌ریزی و توسعه محیط شهری, 2(8), 21-38
  52. ↑ «آمار صادرات و واردات ایران در سال ۱۴۰۲».
  53. ↑ "WorldKnowing.com is for sale". HugeDomains (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  54. ↑ "List of largest producing countries of agricultural commodities". Wikipedia (به انگلیسی). 2023-09-25.
  55. ↑ «HugeDomains.com». www.hugedomains.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۳.
  56. ↑ "WorldKnowing.com is for sale". HugeDomains (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  57. ↑ "WorldKnowing.com is for sale". HugeDomains (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  58. ↑ "WorldKnowing.com is for sale". HugeDomains (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  59. ↑ "WorldKnowing.com is for sale". HugeDomains (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  60. ↑ «HugeDomains.com». www.hugedomains.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۳.
  61. ↑ "WorldKnowing.com is for sale". HugeDomains (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  62. ↑ "WorldKnowing.com is for sale". HugeDomains (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  63. ↑ "WorldKnowing.com is for sale". HugeDomains (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  64. ↑ TOP 10 LARGEST WATERMELON PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
  65. ↑ "WorldKnowing.com is for sale". HugeDomains (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  66. ↑ "WorldKnowing.com is for sale". HugeDomains (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  67. ↑ "WorldKnowing.com is for sale". HugeDomains (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  68. ↑ «ایران سیزدهمین تولیدکننده بزرگ آهک در جهان شد». ماین نیوز.
  69. ↑ «ایران، دومین تولیدکننده بزرگ پرلیت در جهان شد».
  70. ↑ «ایران، پنجمین تولیدکننده بزرگ باریت در جهان».
  71. ↑ «موسسه مالی بین‌المللی می‌گوید اقتصاد ایران کوچکتر می‌شود». صدای آمریکا. ۲۰۲۰-۰۱-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۳.
  72. ↑ your ultimate guide to finding the best products. "Iran Exports" (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  73. ↑ Iran's Industrial Progress (part 1) در یوتیوب دریوتیوب. Retrieved January 20, 2010.
  74. ↑ Iran's Industrial Progress (part 2) در یوتیوب دریوتیوب. Retrieved January 20, 2010.
  75. ↑ "Migration Information Source". migrationpolicy.org (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-13.
  76. ↑ «اوضاع اقتصادی ایران در دوران پهلوی دوم». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ آوریل ۲۰۱۱.
  77. ↑ نیوز، اخبار روز ایران و جهان | آفتاب (۱۳۹۷/۱۱/۲۳–۰۹:۴۷). «پشت‌پرده «مصادره اموال» در زمان انقلاب| سرنوشت آن همه سرمایه چه شد؟». fa. دریافت‌شده در 2020-10-23. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  78. ↑ «شبه دولتی‌های قدرتمند و نظارت ناپذیر در اقتصاد ایران». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۳.
  79. ↑ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «ویرانگری انقلاب ۵۷ در اقتصاد ایران | DW | 19.02.2019». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۳.
  80. ↑ «Iranian Economy in Six Snapshots». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۰.
  81. ↑ "Iran-Iraq war". Microsoft Encarta. 2008.
  82. ↑ «Iran-Iraq War (1980-1988)». www.globalsecurity.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۳.
  83. ↑ «سهم ایران از اقتصاد جهان طی 40 سال گذشته نصف شد | خبرگزاری فارس». www.farsnews.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئن ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۶-۰۲.
  84. ↑ «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۹ سپتامبر ۲۰۲۱.
  85. ↑ Said Amir Arjomand, P. 56
  86. ↑ «GDP (current US$) - Iran, Islamic Rep. | Data». data.worldbank.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۵.
  87. ↑ «Iran, Islamic Rep. | Data». data.worldbank.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۵.
  88. ↑ Ulunma Angela Agoawike. "OPEC in the world economy" (PDF). opec Annual report (به انگلیسی). Organization of the Petroleum Exporting Countries Public Relations and Information Department. p. ۵. Retrieved 8 September 2010.
  89. ↑ "Iran, Islamic Rep. at a glance" (PDF) (به انگلیسی). وبگاه بانک جهانی. ۱۲ سپتامبر ۲۰۰۹. p. Data & Statistics of IRAN. Archived from the original (PDF) on 7 October 2010. Retrieved 8 September 2010.
  90. ↑ "CIA - The World Factbook -- Rank Order - GDP (purchasing power parity)", CIA (به انگلیسی), ۶ مارس ۲۰۰۸, archived from the original on 4 June 2011, retrieved 17 March 2008 بازدید در تاریخ ۱۶ مارس ۲۰۰۸.
  91. ↑ GDP - official exchange rate 2009 country rankings - Flags, Maps, Economy, Geography, Climate, Natural Resources, Current Issues, International Agreements, Population, Social...
  92. ↑ "GDP per capita, PPP (current international $) | Data". data.worldbank.org. Retrieved 2021-07-02.
  93. ↑ نزول ۷ پله‌ای جهانی اقتصاد ایران بایگانی‌شده در ۲۸ نوامبر ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine خبرگزاری انتخاب
  94. ↑ پیش‌بینی بانک جهانی برای ایران: کمترین رشد اقتصادی بعد از نیکاراگوئه
  95. ↑ پیش‌بینی بانک جهانی از اقتصاد ایران: رشد تولید ناخالص داخلی ایران به پائین‌ترین سطح می‌رسد
  96. ↑ بانک جهانی: ایران بیشترین افت تولید ناخالص داخلی را در جهان دارد
  97. ↑ «درآمد نفتی ایران چند میلیارد دلار است؟». تابناک. ۲۸ تیر ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۲۷ بهمن ۱۳۹۰.
  98. ↑ تازه‌ترین گزارش سازمان تجارت جهانی: اوج‌گیری چین و افول ایران - © ۲۰۰۹تمام حقوق این وب‌سایت بر اساس قانون کپی‌رایت برای رادیو فردا محفوظ است
  99. ↑ «رئیس‌جمهور: سال ۹۲ صادرات صنعتی به مرز ۶۰ میلیارد دلار خواهد رسید». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳ ژوئیه ۲۰۱۰.
  100. ↑ ۱۰۰٫۰ ۱۰۰٫۱ «صادرات کاشی و سرامیک ایران صدای تولیدکنندگان پاکستانی را درآورد- اخبار اقتصادی - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۳-۰۴.
  101. ↑ افت چشمگیر تجارت ایران و چین در سال ۲۰۱۹
  102. ↑ وزیر تجارت ترکیه: افت ۱٫۵ میلیارد دلاری صادرات به ایران در پی تحریم‌ها
  103. ↑ «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران». ۱۳۹۷.
  104. ↑ «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران». tccim.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  105. ↑ «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران». tccim.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  106. ↑ «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران». tccim.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  107. ↑ «اخبار ایران و جهان | خبرگزاری تسنیم | Tasnim». www.tasnimnews.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  108. ↑ «روزنامه دنیای اقتصاد | پرمخاطب‌ترین روزنامه اقتصادی کشور». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  109. ↑ «روزنامه دنیای اقتصاد | پرمخاطب‌ترین روزنامه اقتصادی کشور». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  110. ↑ «گزارش مقدماتی شاخص قیمت کالاهای وارداتی اعلام شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۱۲-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  111. ↑ «گزارش مقدماتی شاخص قیمت کالاهای وارداتی اعلام شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۱۲-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  112. ↑ 2161 (۲۰۱۹-۰۹-۱۷). «خام فروشی ممنوع؛ تعرفه صادرات مواد خام معدنی افزایش می‌یابد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۷.
  113. ↑ «تعرفه صادرات مواد معدنی خام اعلام شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۸-۰۷-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۷.
  114. ↑ Behnegarsoft.com (۲۰۲۰-۰۸-۱۵). «ماین نیوز - تفکر جزیره‌ای معادن سرنوشت ذوب‌آهن را به خطر می‌اندازد». ماین نیوز | پایگاه خبری تحلیلی معادن و صنایع معدنی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۷.
  115. ↑ «فولاد مبارکه 18 میلیون تنی تا 2 سال دیگر». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۰۴.
  116. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۰ فوریه ۲۰۱۴.
  117. ↑ ۱۱۷٫۰ ۱۱۷٫۱ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ فوریه ۲۰۱۴.
  118. ↑ http://www.eranico.com/fa/content/23845
  119. ↑ مخبر، تیم نرم‌افزاری. [www.mokhbernews.ir/otherpages/Page1 «دولت چه تعداد کارمند حقوق بگیر دارد؟»] مقدار |پیوند= را بررسی کنید (کمک). مخبر. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۰.
  120. ↑ «جزئیات طرح مجلس برای اخذ مالیات عایدی سرمایه | اقتصاد آنلاین». www.eghtesadonline.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۳.
  121. ↑ «سه دستاورد حذف ۴ صفر از پول ملی برای اقتصاد - ایرنا». www.irna.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۸-۲۶.
  122. ↑ روزنامه اطلاعات بین‌المللی چاپ لندن شماره ۴۶۴۲ / ۱ ژوئیه ۲۰۱۴ /۱۰ تیر ۱۳۹۳ صفحهٔ ۳.
  123. ↑ «سالم‌ترین و فاسدترین کشورهای جهان معرفی شدند (+جدول)».
  124. ↑ گزارش «سعادت» در جهان: فنلاند در صدر، ایران در رتبه ۱۱۷
  125. ↑ «رشد اقتصادی چیست و توسعه پایدار چگونه محقق می‌شود؟ - خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency». www.mehrnews.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۳.
  126. ↑ محمد علی فنی (۲۰۱۶-۱۲-۱۳). «ارزیابی ساختار اقتصاد ایران با رویکرد توسعه پایدار».
  127. ↑ Price Of Onions In Iran Jump Fourfold In Matter Of Weeks
  128. ↑ محمدحسن, پدرام; اوریوئی, علیرضا (2024-09-23). "نابرابری درآمدی و درهم‌تنیدگی هویت‌های جنسیت و قومیت در ایران". زن در توسعه و سیاست. ISSN 2538-3124.
  129. ↑ "Report for Selected Countries and Subjects". IMF (به انگلیسی). Retrieved 2023-12-28.

پیوند به بیرون

[ویرایش]
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ اقتصاد ایران موجود است.
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به اقتصاد ایران در ویکی‌گفتاورد موجود است.

تحلیل

[ویرایش]

آمار

[ویرایش]
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=اقتصاد_ایران&oldid=40614670»