درگاه:تاریخ - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

درگاه تاریخ

تاریخ پژوهش در رخدادها و کارهای آدمی در گذشته‌است. هرچند غالباً این رشتهٔ مطالعاتی را در زیرگروهی از علوم انسانی یا علوم اجتماعی قرار داده‌اند، با این حال می‌توان آن را به عنوان پلی بین این دو شاخه تلقی کرد؛ زیرا روش‌های مطالعاتی مختلف آن از هر دو شاخه وام گرفته شده‌اند. تاریخ نگاران غالبا به اهمیت نوشته‌های تاریخی اشاره می‌کنند. این تأکید باعث ایجاد اصطلاح پیش از تاریخ شده که به دورانی که هنوز خط ساخته نشده بود اشاره می‌کند. تقسیم تاریخ به شکل پیش از تاریخ و پس از تاریخ بستگی زیادی به موضوع مورد مطالعه دارد زیرا خط در هر جای دنیا در زمان خاصی پدید آمده‌است. تاریخ به عنوان یک رشتهٔ مطالعاتی دارای شاخه‌ها و گرایش‌های جانبی زیادی است که از آن میان می‌توان به تاریخ‌شماری، تاریخ‌نگاری، تبارشناسی، تاریخ اقتصاد و خط‌شناسی قدیمی اشاره کرد.
ادامه...

نوشتار برگزیده

در طول جنگ جهانی اول و پیامدهای آن (۱۹۲۳-۱۹۱۴) که منجر به فروپاشی امپراتوری عثمانی گردید، دولت‌مردان عثمانی دست به کشتار همه‌جانبهٔ جمعیت یونانی باقی‌مانده در امپراتوری عثمانی (که در آن زمان بیشتر در شمال آناتولی ساکن بودند) زدند. این عملیات شامل کشتار مردم عادی و تبعیدهای اجباری زنان و بچه‌ها نیز بود که در خلال این تبعیدها به دلیل نبود آذوقه و دشواری راه جان می‌باختند.بنابر منابع متعدد صدها هزار یونانی مستقر در عثمانی در خلال این نسل‌کشی جان باختند و تنها شمار کمی از نجات‌یافتگان (به‌ویژه آن‌هایی که در مناطق شرقی آناتولی مستقر بودند) به کشورهای همسایه به ویژه روسیه پناهنده شدند. با این حال پس از پایان جنگ یونان و ترکیه (۱۹۲۲–۱۹۱۹) بیشتر بازماندگان نسل‌کشی در خلال قراردادهای میان دو کشور در سال ۱۹۲۳ از زمین‌های خود رانده شده و به یونان فرستاده شدند.

دولت کنونی ترکیه به عنوان وارث امپراتوری عثمانی، مدعی است که دلیل انجام این اعمال از سوی دولت عثمانی چیزی جز دفاع از خود نبوده‌است. دولت‌مردان ترکیه همچنین ادعا می‌کنند «از آن‌جایی که دولت عثمانی احساس کرده بود یونانی‌ها با کشورهای دشمن آن‌ها، از جمله روسیه همکاری می‌کنند با این کشتارها به دفاع از خود برخاسته‌است. بدین خاطر این کار نباید نسل‌کشی خوانده شود.» این در حالیست که کشورهای عضو متفقین در جنگ جهانی اول دیدگاه متفاوتی دارند. از دید آن‌ها کشتار و قتل عام یونانیان مستقر در عثمانی توسط دولت این کشور باید به عنوان جنایت علیه بشریت قلمداد شود.
بیشتر...

زندگی‌نامه برگزیده

محمد زکریای رازی پزشک، فیلسوف و شیمی‌دان ایرانی که آثار ماندگاری در زمینهٔ پزشکی و شیمی و فلسفه نوشته است و به‌عنوان کاشف الکل و جوهر گوگرد (اسید سولفوریک) مشهور است. به گفته جرج سارتن، پدر تاریخ علم، رازی «بزرگ‌ترین پزشک اسلام و قرون وسطی بود.» این دانشمند ایرانی از آن‌جا که کتاب‌های خود را به زبان عربی می‌نوشت، نزد غربیان به جالینوس عرب نیز مشهور بوده‌است. به پاس زحمات فراوان رازی در داروسازی روز پنجم شهریورماه (۲۷ اوت)، روز بزرگداشت زکریای رازی شیمی‌دان بزرگ ایرانی و روز داروسازی نام‌گذاری شده است.
بیشتر...

دوره‌های تاریخی

رنسانس یا دورهٔ نوزایی؛ جنبش فرهنگی مهمی بود که آغازگر دورانی از انقلاب علمی و اصلاحات مذهبی و پیشرفت هنری در اروپا شد. عصر نوزایش، دوران گذار بین سده‌های میانه و دوران جدید است. نخستین بار، واژه لفظ رنسانس را فرانسوی‌ها در قرن ۱۶ میلادی، به کاربردند. آغاز دوره نوزایش را در سده چهاردهم در شمال ایتالیا می‌دانند. این جنبش در سده پانزدهم میلادی، شمال اروپا را نیز فراگرفت. رنسانس، یک تحول ۳۰۰ ساله‌است که از فلورانس آغاز شد و در انگلستان پایان یافت. رنسانس در سال‌های ۱۳۰۰ از ایتالیا آغاز شد و در طول سه قرن در سراسر اروپا انتشار یافت. به ندرت در دوره‌ای چنین کوتاه از نظر تاریخی، رخدادهای گوناگونی به وقوع می‌پیوندد. حال آنکه این قرن‌ها سرشار از تغییرات اساسی و فعالیت‌های بزرگ است. جهان امروزی نتیجهٔ همین فعالیت‌هاست، زیرا رنسانس پایه‌های اقتصادی، سیاسی، هنری و علمی تمدن‌های کنونی غرب را بنا نهاد.

تمدن‌ها

تمدن عیلامیا یا تمدن ایلام نام کشوری ست که بخش بزرگی از فلات ایران را در پایان هزاره سوم قبل از میلاد دربرمی گرفت ولی در دوره هخامنشیان به منطقه سوسیانا تقلیل یافت. نام عیلام از واژه یونانی Aylam مشتق شده که خود از ʿElām عبری وام گرفته شده است. عیلامیان کشور شان را هلمتی (Ha(l)tamti/Hatamti) «سرزمین پروردگار» می‌خواندند، اکدیان بدان Elamtu و سومریان نیم به معنای بالا، می‌گفتند. در ۲۷۰۰ پیش از میلاد، نخستین شاهنشاهی ایلامی (غیر سامی) در شوش (غرب ایران) تشکیل شد. تمدن ایلام یکی از قدیمی‌ترین و نخستین تمدن‌های جهان است. بر اساس بخش‌بندی جغرافیایی امروز، ایلام باستان سرزمین‌های خوزستان، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و بخش‌هایی کوچک از استان‌های فارس، بوشهر، لرستان، استان چهارمحال و بختیاری، و کرمانشاه و در دوران‌هایی تا جنوب دریاچه ارومیه را شامل می‌شد.

نوشتارهای برگزیده

مقاله‌های برگزیده:
استبداد صغیر • انقلاب مشروطه • باکوماتسو • پاک‌سازی قومی • تاریخ ژاپن • تمدن مایا • جنبش مشروطه ایران • حادثه آکو • خلافت علی بن ابی‌طالب • زیاریان • ژاپن در جنگ جهانی دوم • سلجوقیان کرمان • قیام و محاصره مشروطه‌خواهان تبریز • مرگ آدولف هیتلر • جنگ امین و مأمون • جنگ صلیبی پنجم • جنگ صلیبی چهارم • جنگ صلیبی ششم • جنگ غزه ۲۰۰۹–۲۰۰۸ • جنگ گنپی • حملهٔ مغول به ایران • حمله مغول به ژاپن • شورش طبرستان • عملیات بارباروسا • غزوهٔ بدر • فتح تهران • لشکرکشی‌های روس‌ها به کناره دریای خزر • محاصره انطاکیه (۱۰۹۸) • نبرد حطین • نخستین جنگ صلیبی

مقاله‌های خوب:
سفر اکتشافی آمونسن به قطب جنوب • اسارت بابلی • اعتصاب غذای ایرلندی‌ها در ۱۹۸۱ • اعدام با توپ • انقلاب مه • جهروکه درشن • حادثه آکو • بلژیک در جنگ جهانی دوم • تاراج شماخی • جنگ اول هرات • جنگ شاهنشاهی ساسانی و امپراتوری بیزانس (۶۰۲–۶۲۸) • جنگ جمل • جنگ صلیبی دوم • جنگ صلیبی سوم • جنگ صلیبی عوام‌الناس • جنگ صلیبی کاتاری • جنگ صلیبی نهم • جنگ صلیبی هفتم • جنگ صلیبی هشتم • عملیات نظامی ترکیه در عفرین • قیام ورشو • محاصره دمشق (۱۱۴۸) • نبرد آرسوف • نبرد ادسا • نبرد تاوتون • نبرد زاب • نبرد سکیگاهارا • نبرد کربلا • نبرد گوادالته • نبرد مسکو • نبرد ویازما–بریانسک • نبرد هیستینگز • واقعه ۱۳۶۰ آمل

یادبودهای برگزیده

روز جهانی کارگر

رویدادها

• ۱۵۴۴ - تصرف مجارستان به دست نیروهای عثمانی.
• ۱۸۹۶ - ناصرالدین شاه قاجار (در تصویر) در حرم شاه عبدالعظیم در شهر ری به دست میرزا رضا کرمانی کشته شد.
• ۱۹۲۵ - قبرس مستعمرهٔ انگلستان شد.
• ۱۹۵۲ - گشایش ساختمان تازهٔ آرامگاه سعدی در شیراز.

زادروزها

• ۱۲۱۸ - زادروز رودلف یکم پادشاه آلمان از سال ۱۲۷۳ تا زمان مرگش
• ۱۶۷۲ - زادروز ژوزف ادیسون نویسنده و شاعر انگلیسی
• ۱۷۶۹ - زادروز آرتور ولزلی سیاستمداراهل بریتانیا، از برجسته‌ترین چهره‌های نظامی قرن ۱۹ میلادی
• ۱۸۵۲ - زادروز سانتیاگو رامون کاخال‏ زیست‌شناس اسپانیایی، برندهٔ جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی در سال ۱۹۰۶
• ۱۹۰۰ زادروز اینیاتسیو سیلونه، نویسنده و روزنامه‌نگار ایتالیایی
• ۱۹۰۸ زادروز جووانینو گوارسکی، نویسنده، روزنامه‌نگار، کاریکاتوریست و طنزپرداز ایتالیایی
• ۱۹۸۱ - زادروز الکساندر هلب بازیکن فوتبال اهل بلاروس
• ۱۹۸۲ - زادروز داریو سرنا بازیکن فوتبال اهل کرواسی

درگذشت‌ها

• ۴۰۸ - درگذشت آرکادیوس امپراتور روم شرقی از سال ۳۹۵ میلادی تا زمان مرگ
• ۱۰۹۹ - درگذشت ال سید قهرمان ملی و رهبر نظامی کستیلی اسپانیایی
• ۱۸۷۳ - درگذشت دیوید لیوینگستون پزشک اسکاتلندی و کاشف اکثر مناطق مرکزی و جنوبی قاره آفریقا، یکی از قهرمانان ملی بریتانیا در اواخر سدهٔ نوزدهم
• ۱۹۰۴ - درگذشت آنتونین دورژاک آهنگساز بوهمی
• ۱۹۴۵ - درگذشت یوزف گوبلس وزیر رایش برای تبلیغات و روشنگری مردم از ۱۹۳۳ تا ۱۹۴۵، از نزدیک‌ترین دوستان و همکاران آدولف هیتلر
• ۱۹۷۸ - درگذشت آرام خاچاتوریان آهنگ‌ساز و رهبر ارکستر ارمنستانی
• ۱۹۹۴ - درگذشت آیرتون سنا قهرمان سه دوره مسابقات فرمول یک برزیلی
• ۲۰۱۰ - درگذشت محمد بهمن‌بیگی پایه‌گذار آموزش عشایر ایران

نگارهٔ برگزیده

کشته‌شدگان هولوکاست

تاریخ بر پایه مکان

تاریخ ایران پیش از آریاییان تمدن‌های شهر سوخته (در سیستان)، تمدن ایلام (در شمال خوزستان)، تمدن جیرفت (در کرمان)، تمدن ساکنان تپه سیلک (در کاشان)، تمدن اورارتو (در آذربایجان)، تپه گیان (در نهاوند) و تمدن کاسی‌ها (در کرمانشاه و لرستان) و تپورها در تبرستان (مازندران) در سرزمین ایران بودند. ایلامیان یا عیلامی‌ها از هزاره چهارم پ. م. تا هزاره نخست پ. م.، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی پشتهٔ ایران فرمانروایی کردند. به قدرت رسیدن حکومت ایلامیان و قدرت یافتن سلسلهٔ عیلامی پادشاهی اوان در شمال دشت خوزستان مهم‌ترین رویداد سیاسی ایران در هزاره سوم پ. م. است. تا پیش از ورود پارت ها، مادها و پارسها، تاریخ سرزمین ایران منحصر به تاریخ عیلام است.

تاریخ بر پایه موضوع

تاریخ هنر به سرگذشت هنرهای زیبا، متشکل از هنرهای تجسمی، نمایشی، شنیداری و کلامی اشاره دارد و به سیر تحول آن در گذر تاریخ می‌پردازد. نقطهٔ آغاز تاریخ هنر در جهان، هنر ماقبل تاریخ و آثار هنری غارنشینان  ——— اغلب نقاشی‌ها و مجسمه‌های بدوی (به انگلیسی: primitive) و ابتدایی از حیوانات و انسان‌ها ———  است. علاوه بر هنر ابتدایی، تاریخ هنر را می‌توان بر اساس منطقه به چند عرصه تقسیم کرد. هنر خاور باستان در سرزمین‌های خاورمیانه و هندوستان، هنر یونان باستان و روم باستان، هنر بیزانس، هنر اسلامی، هنر خاور دور، هنر قرون وسطا در دوران استیلای کلیسا بر اروپا، هنر دورهٔ رنسانس، هنر نوین غربی و در نهایت هنر نوگرای دوران جدید در قرن بیستم از آن جمله‌اند. هنر ابتدایی می‌تواند هنر انسان‌های معاصر را که سبک زندگی و فرهنگی بدوی دارند، در کنار هنر انسان‌های ماقبل تاریخ در برگیرد.

آیا می‌دانستید؟

• ... که اولین مردمانی که به قاره آمریکا رفتند ایرانیان بودند؟^[۱]
• ... که اولین مردمانی که قنات ساختند ایرانیان بودند؟^[۲]
• ... که قنات ایران جزء هشت عجایب دنیا است؟^[۳]
• ... که ایرانیان اولین مردمانی بودند که حیوانات را اهلی کردند جهت استفاده از آن؟^[۴]
• ... که اولین مردمانی که کشاورزی می کردند ایرانیان بودند؟
• ... که اولین مردمانی که عطر را جهت خوشبو کردن ساختند ایرانیان بودند؟
• ... که اولین مردمانی که به آمریکا جنوبی رفتند ایرانیان بودند مثلا در شیلی بازار پرسیا وجود دارد؟
• ... که اولین مردمانی که کشتی با زورق ساختند ایرانیان بودند؟

^{[۵] [۶] [۷] [۸] [۹] [۱۰]}

آن‌چه می‌توانید انجام دهید

• الگوی {{درگاه|تاریخ}} را به نوشتارهای وابسته به تاریخ اضافه کنید.
• الگوی {{تاریخ-خرد}} را به نوشتارهای خرد تاریخی اضافه کنید.
• در پروژه‌های تاریخ همکاری کنید.
• نوشتارهای خرد تاریخ را گسترش دهید.
  • مقاله‌های خرد تاریخ
• نوشتارهای وابسته به تاریخ ایران را ایجاد کنید.
  • نوشتارهای ایجاد نشده تاریخ ایران

ویکی‌پروژه‌ها

• پروژه تاریخ
• تاریخ فرانسه
• پروژه تاریخ فلسفه
• تاریخ اروپا
• تاریخ ایالات متحده آمریکا

گفتار برگزیده

رده‌ها

رده:تاریخ • رده:سال‌ها • رده:تاریخ بر پایه مکان • رده:تاریخ بر پایه موضوع • رده:تاریخ بر پایه گروه نژادی • رده:تاریخ‌نگاری • رده:باستان‌شناسی • رده:کتاب‌های تاریخی • رده:اسناد تاریخی • نقشه‌ها • نگاره‌ها • مجله‌ها • موزه‌ها • سازمان‌ها • داستان‌ها • رده:مقاله‌های خرد تاریخ • رده:گاه‌شمارها • رده:گاه‌نگاری • رده:افراد •

موضوعات

درگاه‌های وابسته

در دیگر پروژه‌های ویکی‌مدیا