French
Deutschتکوک - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
تکوک، جام یا ریتون ظرف‌هایی بودند که در دوران کهن به شکل جانوران ساخته می‌شدند. تکوک معمولاً ظرفی بود زرین یا آهنین به صورت گاو یا ماهی.[۱]
تکوک واژه‌ای است از پارسی میانه که امروزه به جز فارسی در زبان‌های ارمنی و گرجی هم به‌جا مانده‌است.[۲] یونانیان به آن ریتون گفته و هیتی‌ها آن را بیبرو نامیده‌اند. در دوران پیش و پس از تاریخ به جز در مراسم مذهبی و درباری، کاربرد دیگری نداشته و وسیله‌ای تجملی بوده‌است.[۳]
دسته‌بندی تکوک‌ها
[ویرایش]تکوک‌ها بر حسب شکل ظاهری خود به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:[۴]
- تکوک‌هایی که ساغر آن‌ها با قسمت قدامی مجسمه زاویه قائمه می‌سازند.
- تکوک‌هایی که ساغر آن‌ها با انحنای ملایمی به شیر غران قسمت قدامی مجسمه متصل می‌شوند.
- تکوک‌هایی که ساغر آن‌ها مستقیماً بر سر یا گرده مجسمه نصب شده‌اند.
تاریخچه تکوک
[ویرایش]
سابقه هنر تکوک‌سازی به هزاره چهارم قبل از میلاد یعنی به حدود ۶۰۰۰ سال قبل بازمی‌گردد. از هزاره چهارم پیش از میلاد تا قرن‌های هفتم و هشتم پیش از میلاد (۲۸۰۰ سال پیش) تعداد ناچیزی تکوک کشف شده‌است. در طول دوران حکومت مادها، هنر تکوک‌سازی پیشرفت بسیار کرد. این هنر در دوران هخامنشیان به اوج خود رسید.[۵]
یونانیان پس از پیروزی در جنگی با ایران، شمار بسیار زیادی از ظرف‌های زرین و سیمین ایران، از جمله تکوک‌های زیادی را با خود به غنیمت بردند. در آتن، ناگهان پس از جنگ با ایران تکوک‌های ایرانی بسیاری دیده می‌شود. ساخت این تکوک‌ها از سوی یونانیان تقلید شد و به یونانی ریتون نام گرفت.[۶]
تکوک‌های بسیاری در ایران از دوران مادها، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و اسلامی به‌جا مانده‌است که در موزه‌های سراسر جهان موجودند. یکی از مهم‌ترین تکوک‌های در موزه‌ها، تکوکی است از یک ریخته‌گر زرتشتی به نام روزبه پسر افریدون پسر بزرین که در سال ۶۰۳ قمری ساخته شده‌است.[۲]
تکوک‌های مادی
[ویرایش]اغلب تکوک‌های کشف‌شده که می‌توان با تقریب خوبی آن‌ها را به مادها نسبت داد، از نوع تکوک‌های گروه سوم هستند. در میان این تکوک‌ها، تکوک سفالی یافت شده در کلاردشت، اهمیت خاصی دارد. در این تکوک بخش ساغر از بدنه مجسمه جدا نبوده و مجسمه توخالی ساغر را نیز تشکیل می‌دهد.[۷]
تکوک‌های هخامنشی
[ویرایش]
تکوک‌ها در میان آثار هنری دوره هخامنشی، جایگاه خاصی دارند. ظرافت این ظروف در دوره هخامنشی، اوج هنر را آشکار می‌کند. تکوک‌های هخامنشی عمدتاً ریشه در هنر تکوک‌سازی مادها داشته و کمتر از تکوک‌های اورارتویی، آشوری و سکایی اثر گرفته‌اند. تکوک هخامنشی اوج صنعت فلزکاری باستانی است و نمونه‌های آن در بسیاری از موزه‌های معتبر جهان یافت می‌شود.[۸]
پس از هخامنشیان
[ویرایش]با آنکه اوج هنر تکوک‌سازی در ایران متعلق به دوران مادها و هخامنشیان است، اما پس از آنان نیز این هنر به حیات خود ادامه داد و حتی استفاده از تکوک تا قرن‌ها پس از حمله اعراب به ایران دوام یافت.[۸]
منابع
[ویرایش]- ↑ لغت‌نامهٔ دهخدا بایگانی‌شده در ۱۴ فوریه ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine، سرواژهٔ تکوک.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ناطق، هما، در بزم حافظ خوش‌خوان، پاریس: انتشارات خاوران، ۱۳۸۳–۲۰۰۴، صص ۳۷۷–۳۹۲. شابک: ۲۹۱۲۴۹۰۵۴۹
- ↑ حسین محسنی - محمدجعفر سروقدی (۱۳۷۵)، «باستان‌شناسی و هنر ماد»، باستان‌شناسی و هنر دوران تاریخی، عفاف، ص. ۷۸ تا ۸۱ و ۱۵۵
- ↑ حسین محسنی - محمدجعفر سروقدی (۱۳۷۵)، «باستان‌شناسی و هنر ماد»، باستان‌شناسی و هنر دوران تاریخی، عفاف، ص. ۷۹ و ۸۰
- ↑ حسین محسنی - محمدجعفر سروقدی (۱۳۷۵)، «باستان‌شناسی و هنر ماد»، باستان‌شناسی و هنر دوران تاریخی، عفاف، ص. ۸۰
- ↑ Bakker, Janine, Persian influence on Greece, in: Iran chamber society، بازدید: ژانویه ۲۰۰۹.
- ↑ حسین محسنی - محمدجعفر سروقدی (۱۳۷۵)، «باستان‌شناسی و هنر ماد»، باستان‌شناسی و هنر دوران تاریخی، عفاف، ص. ۷۸ تا ۸۱
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ حسین محسنی - محمدجعفر سروقدی (۱۳۷۵)، «باستان‌شناسی و هنر ماد»، باستان‌شناسی و هنر دوران تاریخی، عفاف، ص. ۱۵۴ تا ۱۵۸
| شراب‌خوری‌ها | خم همزنی · سبوی دسته‌دار · کوزه شبدری · زیغال · تُنگ شکم‌دار · آب‌گردان · تکوک · جام خرگوشی · روغن‌ریز · کوتیلا · خمره یونانی |  |
|---|---|---|
| عطردان‌ها و ظروف عروسی | ||
| ظروف سوگواری و آیینی | ||
| ظروف آذوقه | ||
| فنون | ||
| نگارگران | ||
| جستارهای وابسته | ||