Martha Muusses

Martha Muusses
Plaats uw zelfgemaakte foto hier
Algemene informatie
Geboren	27-09-1894
Geboorte­plaats	Purmerend
Overleden	27-10-1981
Overlijdensplaats	Laren
Land	Nederland  Zweden
Beroep	Dichter, vertaler, docent, lector
Werk
Jaren actief	1923–1971
Genre	Poëzie, essayistiek
Stroming	School van Verweij
Invloeden	J. Slauerhoff
Thema's	Zweden
Onderscheidingen	Ridder in de Orde van Oranje-Nassau, Lid in de Orde van Vasa
Dbnl-profiel
Portaal    Literatuur Zweden

Martha Adriana Muusses (Purmerend, 27 september 1894 – Laren, 27 oktober 1981)^[1][2] was een Nederlands dichter, vertaler en docent en lector Nederlandse taal- en letterkunde in Zweden.^[3][4]

Zij was de dochter van boekenhandelaar, uitgever en oud-onderwijzer Jan Muusses (1847–1909) en diens tweede echtgenote Trijntje Ruardi (1860–1920). Martha Muusses groeide op in Purmerend. Toen zij net 15  jaar was, overleed haar vader.^[5][6]

Na de lagere school ging Muusses naar de HBS in Hoorn. Vervolgens schreef zij zich in aan de faculteit Letteren van de Universiteit Utrecht, waar zij Nederlandse taal- en letterkunde en Sanskriet studeerde.^[7] Aansluitend aan haar studie deed zij een promotieonderzoek. Tussentijds ging zij een jaar bij haar moeder wonen,^{[noot 1]} die naar de Henegouwerlaan 33a in Rotterdam was verhuisd. In die periode was Martha Muusses docent Nederlands aan de Rotterdamse HBS.^[8] In 1920 promoveerde ze bij Willem Caland aan de Universiteit Utrecht op de dissertatie ‘Koecultus bij de Hindoes’.^[9]

Enkele maanden voor haar promotie was Muusses’ moeder overleden en in het najaar vertrok zijzelf naar Nederlands-Indië. Daar was zij 5 jaar werkzaam als archeoloog bij de Oudheidkundige Dienst van Nederlands-Indië (1921–1926).^[10] Ook werd zij secretaris en bibliothecaris van het prestigieuze Koninklijk Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen. Op 26 maart 1926 kreeg ze eervol ontslag en keerde terug naar Nederland,^[11][7] om nog hetzelfde jaar naar Zweden te emigreren.

In 1927 en 1928 studeerde Martha Muusses Scandinavische filologie aan de Universiteit van Uppsala. Daarna ging zij naar Kopenhagen, waar ze aan de Universiteit van Kopenhagen als assistent van professor L.L. Hammerich onderwijs gaf in Nederlands. Met Hammerich schreef Muusses een beknopte Nederlandse grammatica.^[7] Anderhalf jaar later kreeg zij een baan aangeboden als docent Nederlands aan de Hogeschool van Stockholm^{[noot 2]} en in 1941 ook aan de universiteit van Uppsala. Daarnaast gaf zij in de periode 1944-1946 cursussen in Göteborg.^[12]

‘Buitenlandse lectoraten’, onder meer voor het Nederlands, zijn in Zweden in 1947 geïnstalleerd, een aan de universiteiten van Uppsala en Stockholm en een tweede aan de universiteiten van Lund en Göteborg. Muusses werd geïnaugureerd voor het lectoraat Uppsala/Stockholm en bekleedde deze positie tot 1962, toen zij is opgevolgd door Jaap de Rooij.^[12][13][14]

Ook na haar pensionering bleef zij, als Zweeds staatsburger, in Stockholm wonen. In 1971 ging zij terug naar Nederland en verbleef in het Rosa Spier Huis te Laren.^[15][2] Haar vermogen tot communiceren ging sindsdien sterk achteruit.^[15] Martha Muusses overleed daar in het najaar van 1981. Zij is gecremeerd op ‘Daelwijck’ te Utrecht (30 oktober 1981).^[2][5]

“Ze heeft Nederlandse gedichten in het Zweeds vertaald en vice versa.”^[12] Zo vertaalde zij poëzie van Erik Axel Karlfeldt^[16] en schreef een biografie over hem.^[17] In 1948 verscheen de door Muusses samengestelde en vertaalde bundel Scherenkust – Zweedse gedichten van deze tijd. En in Maatstaf van 1954–1955 is een essay van Muusses gepubliceerd getiteld Drie Scandinavische dichters.^[18]

Zelf schreef zij ook gedichten. Mea Verwey had werk van Muusses uitverkoren voor haar eerste Nederlandse bloemlezing samengesteld door een vrouw en uitsluitend bestaand uit vrouwenpoëzie ‘Het Witte Schip’.^[19] Kornelis ter Laan classificeerde haar als een dichter uit de school van Verweij.^[20] Amy van Marken onderstreepte haar verwantschap met Slauerhoff.^[21]

Muusses “was van grote waarde voor de bekendmaking van de Nederlandse literatuur in Zweden”.^{[22][noot 3]} De ontvangst van Nederlandse literatuur in het buitenland vormde in 2004 het onderwerp van een lezing gehouden door Petra Broomans op een symposium aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij noemt Martha Muusses daarin een ‘cultuurbemiddelaar’ en geeft aan dat “het haar persoonlijke missie was om de Nederlandse literatuur in Zweden te introduceren”.^[24] Na de Tweede Wereldoorlog publiceerde Muusses in 1946 over Nederlandse literatuur in Europas litteraturhistoria 1918-1939 en schreef ze in 1947 Hollands litteraturhistoria.^{[noot 4][26][27]} Daarmee was haar missie geslaagd.^[28][29]

Haar literaire nalatenschap, die bij het Letterkundig Museum te Den Haag berust, bevat een lange reeks lezingmanuscripten over uiteenlopende onderwerpen binnen de Nederlandse taal- en letterkunde en de cultuurgeschiedenis van ons land.

— Amy van Marken^[15]

Illustratief voor Muusses’ initiatief is de gala–avond waarmee de door haar, in samenwerking met de Nederlandse ambassade en de universiteit van Uppsala, opgezette Holland–Week in januari 1945 werd afgesloten; deze resulteerde naast bekendheid voor de Nederlandse cultuur ook in hulp aan bezet Nederland tijdens de hongerwinter.^{[noot 5][25]}

Martha Muusses was lid van diverse genootschappen, zoals de KNAW (vanaf 1948),^[31] de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (vanaf 1933) en het Provinciaal Utrechts Genootschap van Kunsten en Wetenschappen (vanaf 1923).

Daarnaast werd zij benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau (K.B. 22 april 1950/no.4).^[32] Later volgde een benoeming tot lid in de Zweedse Orde van Vasa (Eerste Klasse).^[15]

Onderstaand is een selectie uit de werken van Martha Muusses in rubrieken ingedeeld.^[33][34]

Poëzie

• Muusses, Dr. M.A. (1923). Verzen. Gearchiveerd op 16 december 2023. Onze Eeuw. Maandschrift voor Staatkunde, Letteren, Wetenschap en Kunst 23 (2): 219-225
• Muusses, Martha Adriana (1946). De wijkende einder, Stockholm.
• Verwey, Mea (red.) (1948). Het Witte Schip. Nederlandse Vrouwenpoëzie, 1944-1948.. C.A. Mees, Santpoort. Gearchiveerd op 16 augustus 2022.

Essays

Nederlands

• Muusses, Martha A. (1943). Ewert Henrik Gabriel Wrangel. Gearchiveerd op 7 augustus 2023. Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde 43 (1): 169-172
• Muusses, Martha (Winter 1949). De Scandinavische letterkunde van 1945 tot heden. Op de punt van de pen; bijzonder nummer van Critisch Bulletin 16 (4)
• Muusses, Martha A. (1954-1955). Drie Scandinavische dichters. Gearchiveerd op 16 december 2023. Maatstaf 2 (1): 144-145
• Muusses, Martha A. (1960). Erik Karlfeldt. Heideland, Hasselt.
• Muusses, Martha A. (1963). Axel Martin Lindqvist. Gearchiveerd op 15 augustus 2022. Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde 63 (1): 180-183
• Muusses, Martha (1967). Het onderwijs in de Neerlandistiek aan Zweedse universiteiten. De Neerlandistiek in het buitenland 1967

Zweeds

• (sv) Muusses, Martha A. (1937). Henriëtte Roland Holst-Van der Schalk. Gearchiveerd op 20 april 2023. Ord och Bild 46 (11): 607-613
• (sv) Muusses, Martha A. (1946). Holländsk litteratur. Europas litteraturhistoria, 1918-1939 1946
• (sv) Muusses, Martha A. (1947). Hollands litteraturhistoria. Martha A. Muusses, Stockholm.
• (sv) Muusses, Martha A. (1950). Holländska texter [Jämte]. Martha A. Muusses, Stockholm.

Vertalingen vanuit het Zweeds

• Heidenstam, Verner von (1930). Voor mij leidt er geen weg van huis vandaan. Gearchiveerd op 16 december 2023. De Gids 94 (4): 44-49
• Scherenkust - Zweedse gedichten van deze tijd. C.A. Mees, Santpoort, 1948
• Nordenfalk, Carl (1948). Vincent van Gogh. HJW Becht, Amsterdam, 155 pp.
• Zweedse gedichten in Pegasus op wereldreis. Amsterdam, 1954.
• Erik Karlfeldt, Gedichten en liedjes. Pantheon der Winnaars van de Nobelprijs voor de Literatuur, Hasselt: Heideland (1960).

Vertalingen naar het Zweeds

• (sv) Muusses, Martha A. (1944). Landvinning. Nutida holländsk dikt i svensk tolkning. Uitgegeven in eigen beheer, Stockholm, 126 pp.
• (sv) Marsman, Hendrik, Martha A. Muusses (1966/1967). herinnering aan Holland/minne av Holland. Gearchiveerd op 16 december 2023. Ons Erfdeel 10 (1): 112

Wetenschappelijke werken

• Koecultus bij de Hindoes. (dissertatie) Universiteit Utrecht, 1920.
• Muusses, Dr. Martha A. (1922). Eenige opmerkingen naar aanleiding van Kasatpadan (Nagarakrtagama 38:4). Oudheidkundig Verslag 1921 1922: 170-172
• Muusses, Dr M.A. (1922). Een enkel detail van de Hindoe-Javaansche bouwwerken. Djàwà. Tijdschrift van het Java-Instituut 2: 165-168
• Muusses (1923). De Soekoeh-opschriften. Tijdschrift voor Indische Taal-, Land- en Volkenkunde 62: 496-514
• Muusses, Dr M.A. (1923). De gelaatsuitdrukking der Hindoe-Javaanse beelden. Djàwà. Tijdschrift van het Java-Instituut 3 (1): 13-15
• Muusses, Dr. Martha A. (1924). Enkele tekstverbeteringen in de Nagarakrtagama. Oudheidkundig Verslag 1923 1924: 36-38
• Muusses, M.A. (1924). Sidelights on Balinese architecture. Inter-Ocean 5 (10): 661