Sint-Lucasgilde

Het Sint-Lucasgilde was de naam van stedelijke broederschappen of gilden van kunstenaars en kunstambachtslieden onder de bescherming van Sint-Lucas.

Patroon

De naam van het gilde verwijst naar de evangelist Lucas. Zijn evangelie wordt gezien als het meest beeldend, met oog voor detail en sfeer. Volgens een Byzantijnse legende uit de 6e eeuw had Lucas een portret van Maria geschilderd. Zijn auteurschap werd geclaimd voor sommige iconen van de Theotokos en later voor Europese replica's uit de 14e eeuw.

Werking

Kunstschilders, kladschilders, glazeniers, beeldhouwers, graveurs, maar ook plateelbakkers, boekdrukkers en kunsthandelaren konden lid worden van het gilde, dat zelf zorgde voor kwaliteitscontrole en de opleiding van jong talent. Van het lidmaatschap werd aantekening gehouden. De nog bestaande boeken (zie externe link) zijn van groot belang voor kennis van de kunstgeschiedenis.

Volgens typische gilderegels namen meesters een kind van twaalf tot veertien in de leer (een tegelijk en soms een tweede na een wachttijd). Om lid te worden moest een aspirant aan een aantal voorwaarden voldoen, zoals een leertijd van zes jaar, soms ook korter als hij een meesterstuk produceerde. Ongeveer een derde van de inkomsten van het gilde werd besteed aan het onderhouden van de arme leden en hun gezinnen.

De heilige Lucas schildert de Madonna (Rogier Van der Weyden, 1435-40)
De heilige Lucas schildert de Madonna (Maarten van Heemskerck, 1532)
Schildersatelier, gravure naar Jan van der Straet, ca. 1595
Gevelsteen van het Sint-Lucasgilde op de Waag in Amsterdam

In de Nederlanden

Antwerpen

Op 26 augustus 1382 werd het ambacht van de kunstenaars, later Sint-Lucasgilde genoemd, in Antwerpen opgericht. Daarmee is het wellicht een van de oudste in de Lage Landen. Het omvatte aanvankelijk de goud- en zilversmeden, borduurwerkers, emailleerders, glazeniers, beeldhouwers en schilders. Het Sint-Lucasgilde overkoepelde zowel de kunstenaars als de kunstambachten, wat in de 18e eeuw tot conflicten en uiteindelijk tot opheffing van het gilde zal leiden.

Vanaf 1480 maakte ook de rederijkerskamer De Violieren deel uit van het gilde, in 1680 gevolgd door de rederijkerskamer De Olijftak. Ook andere groepen sloten zich aan, zoals onder meer vanaf 1536 de drukkers en in 1565 de klavecimbelbouwers. Op initiatief van David Teniers wordt in de schoot van het Sint-Lucasgilde in 1663 bij koninklijk octrooi van Filips IV van Spanje de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen opgericht. Ze heeft haar lokalen in de Beurs tot ze in 1811 verhuist naar de Mutsaardstraat. Het gilde zelf werd in 1773 ontbonden en daarna heropgericht, maar ten slotte op 21 november 1791 definitief afgeschaft.

Enige bekende leden van het Sint-Lucasgilde te Antwerpen:

Alexander Adriaenssen · Osias Beert · Adriaen Brouwer · Jan Brueghel de Jonge · Jan Brueghel de Oude · Pieter Brueghel de Jonge · Hieronymus Cock · Wenceslas Coeberger · Pieter Coecke van Aelst · Jan Cossiers · Gerard David · Frans Hals · Gerard de Jode · Cornelis de Vos · Cornelis Floris De Vriendt · Jan Gossaert · Jacob Grimmer · Adriaen Isenbrandt · Hans III Jordaens · Adriaen Key · Willem Key · Quentin Massys · Hans Memling · Anthonie Mor · Frans Mostaert · Abraham Ortelius · Joachim Patinir · Christoffel Plantijn · Peter Paul Rubens · Pieter Snayers · Pieter Thys · Jasper Tournay · Gillis van Coninxloo · Willem Van Haecht · Pieter Van Mol · Bernard van Orley · Lucas van Uden · Joos van Wassenhove · Johannes Vermeer · Sebastiaen Vrancx

Brugge

Lodewijk Allyncbrood (1432)
Hans Memling (1467)
Gerard David (1484; 1501)

Gent

Justus van Gent (1464)
Hugo van der Goes (1467)

Brussel

Doornik

Middelburg

Een aantal rekeningboeken en privilegiebrieven van het Middelburgse Lucasgilde waren bewaard gebleven en zijn beschreven. Bij het bombardement op Middelburg zijn ze verloren gegaan.^[1]

Amsterdam

De zetel van het Amsterdamse Lucasgilde was in de Waag. Door een grote opschoning begin 19e eeuw gingen de archieven verloren.^[2]

Haarlem

Het bestaan van een gilde in Haarlem is voor het eerst geattesteerd in 1496, toen nog onder Sint-Elooi. De oudst bewaarde statuten dateren uit 1514.^[3]

Utrecht

In Utrecht bestond een Sint-Lucasgilde dat zich in 1611 afscheidde van het Zadelaarsgilde.

Bij hun oprichting ziet de ledenlijst er als volgt uit^[4]

Paulus Moreelse (deken)
Martijn de Goier (deken)

Kunstschilders

Peter Jansz. van Sypenes
Jan van Malsz
Gilis Block
Hendrick ter Brugghen
Jan Segerman
Abraham Bloemaert
Jochim wtdewael
Adam Willers
Adriaen Willemsz van Capel
Marcelis Gerritsz
Heinrick van Broeckhuysen
Mr. Cornelis van der Eem
Aert van der Eem
Aert Willemsz van Soest
Roelof van Zyl
Herman van Vollenhoven
Beernt van Hasteren
Marcus Ormea
Nicolaes Knupfer

Beeldhouwers en antieksnijders

Willem Jacobszoon Colijn
Adriaen Fredrickzoon
Adriean Bosman
Willem van Halen
Wyer Bartholomeusz
Tonis Janz van Selmondt
Heynrick Jansz van Fockenborch
Claes Heyndrickz van Rossum
Nicolaas Adriaenzoon
Kambert Oolofzoon
Cornelis van Rooijen

Cleedschryvers of grofschilders

Jan Adriaensz
Adriaen Jochimz
Herman Gerritsz van Honthorst
Gerrit Jacobsz van Hasselt
Claes Jacobsz van Hasselt
Michiel Jacobsz van Hasselt
Loef Gerritsz
Steven Claesz
Jacob Claesz
Jan Aelbertsz
Daniel Verhaeij
Gerrit Tonsz

Bekende gildebroeders waren onder andere:

Dirck van Baburen (registrado en los archivos de esta guilda en 1611)
Abraham Bloemaert
Adam Willaerts
Joost Cornelisz. Drooghsloot
Gerrit van Honthorst
Cornelis van Poelenburch
Jan van Bijlert

Delft

Volgens de verordening van 1611 vielen naast kunstschilders onder het gilde glasschrijvers, glazenmakers, glasverkopers, plateelbakkers, tapijtwerkers, borduurwerkers, plaatsnijders, beeldensnijders, schedenmakers, drukkers en de verkopers van boeken, kunst en schilderijen. Iedereen die deze beroepen als zelfstandig ondernemer wilde uitoefenen, moest lid zijn van het gilde. Ieder lid moest poorter van Delft zijn en contributie betalen. Aspirant-leden moesten een proefstuk vervaardigen om te laten zien dat zij het vak beheersten. Voor de schilders was dat een stilleven met onder meer een vijzel voor het fijnwrijven van ingrediënten voor kleurstoffen, een palet voor het mengen van kleuren en een ossenkop. De os was het traditionele symbool van de evangelist Lucas, de beschermheilige van het gilde.

Inschrijving als meesterschilder bij dit gilde betekende dat diegene zijn eigen werken mocht signeren en verkopen en leerlingen mocht aannemen. Een van de voorwaarden was dat het nieuwe lid minimaal zes jaren bij een meester in de leer zou zijn geweest. Het 'volle' tarief was zes gulden; zonen van gildeleden hadden recht op een tarief van drie gulden mits zij minstens gedurende twee jaar in de leer geweest waren bij een plaatselijk meester.^[5] Het Sint-Lucasgilde van Delft werd in 1833 opgeheven.

Leonard Bramer, (1628), schilder
Reynier Jansz Vermeer, (1631), Constvercoper, vader van Johannes Vermeer
Hendrick van Vliet, (1632), schilder en tekenaar
Gerard Houckgeest, (ca. 1636), schilder
Emanuel de Witte, (1636), schilder en tekenaar
Cornelis de Man, (1642), schilder
Carel Fabritius, (1652), schilder
Johannes Vermeer, (1653), schilder, voorzitter:
Pieter de Hooch, (1655), schilder

Den Haag

In 1656 scheurde een groep schilders zich af en vormde de Confrerie Pictura.

Leiden

Het Leidsche St. Lucas Gilde is opgericht in 1648. Hieruit ontstonden de Leidse Tekenacademie (1694) en Ars Aemula Naturae (1799).

Leden:

Rotterdam

Hendrick Martensz. Sorgh (1636 of 1637)

Arnhem

Dordrecht

Aart Schouman

In de rest van Europa

Gelijkaardige instellingen bestonden in de rest van Europa:

de Arte dei depintori in Venetië (eerste vermelding 1271), later de Compagnia di San Luca in de kerk Santa Maria Nuova en vervolgens Santa Maria Novella
de Compagnia di San Luca van Florence (1339 of 1349)^[6]
de Accademia di San Luca in Rome (1593)
de Confrérie de Saint-Luc in Parijs (statuten uit 1391),^[7] later de Académie de Saint-Luc (1655)^[8]
de Lukasbunden in Duitsland (vooral het Rijnland)
de Lukasgillet in Lübeck (ca. 1400)^[9]
de Cofradía of Hermandad de San Lucas van Sevilla (statuten uit 1480) had haar kapel in de Iglesia de San Antonio Abad
de Cofradía de San Lucas van Zaragoza
de Academia de San Lucas in Madrid (1603)

Gelijkaardige organisaties

de Cofradía de San Esteban de los Fresneros in Barcelona, later ook de Círculo Artístico de San Lucas
de Confrerie Pictura in Den Haag
de Cofradía de los Siete Dolores in Madrid (1634), gevestigd in het klooster van Santo Tomás de Aquino
de Worshipful Company of Glaziers and Painters of Glass en de Worshipful Company of Painter-Stainers in Londen
de Lukasbund aan de Weense academie (1809)

Zie ook

Koninklijke Academie voor Beeldhouw- en Schilderkunst
Kunstenaarsvereniging Sint Lucas, te Amsterdam

Bronnen, noten en/of referenties

Literatuur

Peter Stabel, "Organisation corporative et production d'oeuvres d'art à Bruges à la fin du moyen âge et au début des temps modernes", in: Le Moyen Âge. Revue d'histoire et de philologie, 113, 1, 2007, blz. 91-134
Eduardo Morales, Cofradías bajo la advocación de San Lucas, especial protector de los pintores, en España. El caso de Navarra, in: El culto a los santos: cofradías, devoción, fiestas y arte, Instituto Escurialense de Investigaciones Históricas y Artísticas, 2008, San Lorenzo de El Escorial, ISBN 978-84-89788-71-8, blz. 829-846
Lorne Campbell, "The Art Market in the Southern Netherlands in the Fifteenth Century", in: The Burlington Magazine, vol. 118, 1976, nr. 877, blz. 188–198
Clare Ford-Wille, "Antwerp, Guild of S. Luke", in: The Oxford Companion to Western Art, Ed. Hugh Brigstocke, Oxford University Press, 2001
John Michael Montias, "The Guild of St. Luke in 17th-Century Delft and the Economic Status of Artists and Artisans", in: Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art, vol. 9, 1977, nr. 2, blz. 93–105
Maarten Prak, "Guilds and the Development of the Art Market during the Dutch Golden Age", in: Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art, vol. 30, 2003, nr. 3/4, blz. 236–251

Externe links

Commons heeft mediabestanden in de categorie Guilds of St. Luke.

Over het Sint-Lucasgilde in Delft

Bronnen

Buijsen, Edwin (2010). De jonge Vermeer. Waanders Uitgevers, Zwolle, 92 pag.. ISBN 978-90-400-7679-4. NUR 646.

Noten

↑ P.J. Meertens (1943). Letterkundig leven in Zeeland in de zestiende en eerste helft der zeventiende eeuw. N.V Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, pp. 448-449.
↑ I. H. van Eeghen, The Amsterdam Guild of Saint Luke in the 17th Century
↑ C. J. Gonnet, Sint Lucas Gilde te Haarlem in 1631, 1877, North Holland Archives, Haarlem
↑ Schildersvereenigingen te Utrecht door Mr. S. Muller Fz. Pagina 126
↑ De jonge Vermeer, pag. 18-23
↑ Rufus Graves Mather, "Documents Mostly New Relating to Florentine Painters and Sculptors of the Fifteenth Century", in: The Art Bulletin, vol. 30, 1948, nr. 1., blz. 20–65
↑ Paul Binski, Pintores, blz. 15
↑ Jules Guiffrey, Livrets des expositions de l'Académie de Saint-Luc à Paris pendant les années 1751, 1752, 1753, 1736, 1762, 1764 et 1774, avec une notice et une table, Librairie des Arts et Métiers, Nogent-le-Roi, 1915 en 1991
↑ Gunnar Carlquist (red.), Svensk uppslagsbok, vol. 17, Malmö, Svensk Uppslagsbok AB, blz. 779

[1] P.J. Meertens (1943). Letterkundig leven in Zeeland in de zestiende en eerste helft der zeventiende eeuw. N.V Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, pp. 448-449.

[2] I. H. van Eeghen, The Amsterdam Guild of Saint Luke in the 17th Century

[3] C. J. Gonnet, Sint Lucas Gilde te Haarlem in 1631, 1877, North Holland Archives, Haarlem

[4] Schildersvereenigingen te Utrecht door Mr. S. Muller Fz. Pagina 126

[5] De jonge Vermeer, pag. 18-23

[6] Rufus Graves Mather, "Documents Mostly New Relating to Florentine Painters and Sculptors of the Fifteenth Century", in: The Art Bulletin, vol. 30, 1948, nr. 1., blz. 20–65

[7] Paul Binski, Pintores, blz. 15

[8] Jules Guiffrey, Livrets des expositions de l'Académie de Saint-Luc à Paris pendant les années 1751, 1752, 1753, 1736, 1762, 1764 et 1774, avec une notice et une table, Librairie des Arts et Métiers, Nogent-le-Roi, 1915 en 1991

[9] Gunnar Carlquist (red.), Svensk uppslagsbok, vol. 17, Malmö, Svensk Uppslagsbok AB, blz. 779

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]