Station Haarlem

Haarlem
Algemeen
Stationscode	Hlm
Aantal reizigers	39.030 (2023)[1]
Geschiedenis
Opening	15 september 1908
Stationsbouw
Architect(en)	Dirk Margadant
Perrons	3
Perronsporen	6 (waaronder 2 zaksporen) (Sporenschema)
Spoorlijn(en)
Lijn Richting Volgend station Haarlem Eindpunt Zandvoort aan Zee Overveen Amsterdam Centraal Haarlem Spaarnwoude Rotterdam Centraal Heemstede-Aerdenhout Uitgeest Bloemendaal Haarlem Eindpunt Brongegevens in Wikidata aanpassen
Spoorlijn(en)	Oude Lijn Noord-Hollandsche lijn Haarlem - Zandvoort
Treindienst(en)
Treinvervoerder	NS
Overig openbaar vervoer
Vervoerders
-Busvervoerder	Arriva & Connexxion
Ligging
Land	Nederland
Plaats	Haarlem
Coördinaten	52° 23′ NB, 4° 38′ OL
Portaal    Openbaar vervoer Nederland

Station Haarlem is het belangrijkste spoorwegstation van Haarlem, gelegen aan de spoorlijn Amsterdam - Rotterdam (de Oude Lijn), de spoorlijn Haarlem - Uitgeest en de spoorlijn Haarlem - Zandvoort.

Het eerste station Haarlem werd geopend op 20 september 1839, als een van de drie stations van de spoorlijn Amsterdam - Haarlem, de eerste spoorlijn van de HIJSM en tevens de eerste Nederlandse spoorweg (Amsterdam – Halfweg – Haarlem), nu deel van de Oude Lijn.

In Haarlem kwam het eerste en tijdelijke station buiten het centrum en de stadswallen van Haarlem te liggen.

In 1842 werd het tijdelijke station, dat net buiten de Amsterdamse Poort stond, vervangen door een station op de definitieve locatie aan de noordkant van het centrum, in de buurt die bekend staat als de Stationsbuurt. Bij deze verplaatsing kwam ook de overbrugging van het Spaarne, door middel van de Spaarnespoorbrug, in gebruik. Het station is een van de weinige 19e-eeuwse stations in Nederland die binnen een 17e-eeuwse omwalling werden gebouwd.

Op de plaats van het tijdelijke station, aan de Oudeweg, bevindt zich sinds 1839 ook het terrein van de Hoofdwerkplaats Haarlem van NS Treinmodernisering (NSTM).^[2]

In 1842 werd de spoorlijn tussen Amsterdam en Haarlem verlengd naar Leiden. Aanvankelijk was de spoorlijn uitgevoerd in breedspoor, met een spoorwijdte van 1945 mm. In 1865 werd het spoor versmald tot normaalspoor (1435 mm). In 1867 kwam de spoorlijn Haarlem - Uitgeest in gebruik en in 1881 de spoorlijn Haarlem - Zandvoort. De tegenover het station gelegen fabriek van Beijnes kreeg in 1891 een spooraansluiting, die in 1952 kwam te vervallen. In 1912 werd station Haarlem aangesloten op de Haarlemmermeerspoorlijnen. Haarlem kreeg daarmee een tweede station erbij, station Rijksstraatweg, waar enkel treinen van de Haarlemmermeerspoorlijnen halteerden. Dit station aan de Amsterdamsevaart werd in 1936 gesloten. Niet ver daarvandaan werd in 1998 station Haarlem Spaarnwoude geopend.

Het oorspronkelijke stationsgebouw uit 1842 werd in 1867 verbouwd en in 1906-1908 vervangen door een nieuw gebouw van Dirk Margadant aan de nu hooggelegen spoorlijn. Kenmerkend zijn de twee verschillende in- en uitgangsgebouwen en de situering van de wachtkamers en restauratie op het eilandperron. Het is het enige station in Nederland in de art nouveau of jugendstil-stijl, en een van de markantste gebouwen in de stad Haarlem. In het gebouw zijn vele tegeltableaus aangebracht (zie afbeelding).

Een van de weinige grote veranderingen sinds de bouw van het stationsgebouw is de aanleg van het derde perron langs spoor 8 in 1953, waarvan de architectuur contrasteert met de rest van het gebouw.

Het station is meerdere keren gebruikt voor filmopnamen, zoals voor Als twee druppels water van Fons Rademakers in 1963, voor Het meisje met het rode haar van Ben Verbong (1981), voor Zwartboek van Paul Verhoeven in 2005 en voor de Amerikaanse actiefilm Ocean's Twelve van Steven Soderbergh in 2004, waarin het Haarlemse perron station Amsterdam Centraal moest voorstellen.

In de gebouwen op het grote middenperron bevonden zich, naast dienstruimten, ook wachtzalen en andere reizigersfaciliteiten, waaronder twee zalen voor de stationsrestauratie. Een van deze gebouwen is sinds 2011 in gebruik als een kleine bibliotheek met wachtruimte en koffieautomaat.

Op 15 september 2008 was er een groot feest ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het huidige stationsgebouw van Haarlem.

• 
  Stationsoverkapping
• 
  Een van de drie uitgangsgebouwen
• 
  Tegeltableau 100 jaar spoorwegen; 1839-1939 door Zenith Gouda
• 
  Het station vanuit de lucht
• 
  Filmopname op het perron voor de film Het meisje met het rode haar

In 1912 kwam de spoorlijn Aalsmeer - Haarlem in gebruik, onderdeel van de Haarlemmermeerspoorlijnen. Hiervoor werd de brug over het Spaarne van een derde spoor voorzien. Sinds de opheffing van de lijn naar Hoofddorp in 1936 is dit spoor in gebruik gebleven als verbinding met de Hoofdwerkplaats Haarlem.

De sporen in station Haarlem werden in 1927 geëlektrificeerd als onderdeel van de elektrificatie van de Oude Lijn. Ook de lijn naar IJmuiden werd toen elektrisch. De lijn naar Zandvoort werd in 1935 geëlektrificeerd. Het locomotievendepot werd datzelfde jaar opgeheven.

Tot 1986 was Haarlem een belangrijk station in Nederland. Sinds de opening van de westtak van de Schiphollijn reden echter de meeste doorgaande treinen naar Rotterdam, Zeeland en België via station Schiphol Airport.

Lange tijd stopte aan het derde perron (spoor 8) de intercity uit Limburg naar Zandvoort. Vanaf 1996 was dit het aankomst- en vertrekspoor voor de intercity's naar Heerlen en Maastricht, maar sinds december 2006 stopt de trein van Amsterdam naar Zandvoort op dit spoor en sinds december 2011 ook die naar Uitgeest. De intercity's van de Oude Lijn stoppen nu in beide richtingen aan het grote middenperron (sporen 3 en 6).

Sinds de invoering van de dienstregeling 2012 rijden doorgaande intercitytreinen Amsterdam - Den Haag - Rotterdam - Zeeland weer de oude route (van voor 1986) over Haarlem, onder meer om ruimte te maken voor Fyra-treinen op het traject Amsterdam Centraal - Schiphol. Ook de treinen Haarlem - Alkmaar hebben nu de benaming intercity maar rijden alleen in de spits in één richting, zodat het aantal intercity's in dit spoorwegknooppunt sterk is gestegen. Vanaf de dienstregeling van 2018 reden in de ochtendspits 6 treinen naar Haarlem en in de middagspits 6 treinen van Haarlem. Na de afschaling van de dienstregeling in 2020 vervielen deze treinen. Vanaf de dienstregeling 2025 zijn weer 2 treinen voorzien, in de ochtendspits 2 treinen naar Haarlem en in de middagspits 2 treinen van Haarlem.^[3]

Voor de splitsing van de lijnen naar Uitgeest, Zandvoort en Leiden is er een klein opstelterrein waar ongebruikt materieel staat. Tevens ligt op dit opstelterrein een spoor waar museum-materieel wordt opgeknapt

Treinseries die het station aandoen:

Dit station beschikt over een groot aantal buslijnen, hieronder een overzicht. Connexxion beheert de concessies Haarlem/IJmond en Amstelland-Meerlanden, Arriva beheert de concessie Zuid-Holland Noord.

Het aantal door NS vervoerde reizigers (per gemiddelde werkdag) ontwikkelde zich sedert 2019 als volgt:

Station Haarlem heeft een prominente plek in het muzieknummer "Een Turk in Haarlem" van Harrie Jekkers.^[4]

• Klaas van Giffen: Station Haarlem. Hollandsche sporen door Haarlem en omstreken. Spaar en Hout, Haarlem, 2006. ISBN 978-90-8683-004-6
• H. Romers: Spoorwegarchitectuur Nederland 1841-1938, pp. 17–18, 142-143, 224-231. Walburg Pers, Zutphen, 1981. ISBN 90-6011-366-7

• Station Haarlem op Stationsweb
• Bibliotheek op het station

Zie de categorie Station Haarlem van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.