Świętokrzyska Kolej Dojazdowa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa

kolej wąskotorowa
Pociąg specjalny na trasie
Państwo	Polska
Lokalizacja	Ponidzie
Operator	Województwo Świętokrzyskie – Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych
Liczba linii	1
Lata funkcjonowania	od 1917
Infrastruktura
Rozstaw szyn	750 mm
Multimedia w Wikimedia Commons

Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa – wąskotorowa linia kolejowa, dawna Jędrzejowska Kolej Dojazdowa, powstała w 1917 roku. Trasa biegnie przez część regionu Ponidzia w południowej części województwa świętokrzyskiego, z Jędrzejowa, poprzez Jasionną, Motkowice, Umianowice do Pińczowa. Istnieje także nie wykorzystywane odgałęzienie trasy w Umianowicach do Hajdaszka, Stawian Pińczowskich i Sędziejowic.

Linia ŚKD krzyżuje się w okolicy wsi Wygoda z linią szerokotorową LHS, na 14,6 km biegu linii wąskotorowej od stacji Jędrzejów Wąski, a także na odcinku nieczynnym w miejscowości Przededworze koło Chmielnika. Jest to jedno z niewielu w Polsce skrzyżowań linii szerokotorowej z wąskotorową, a dodatkowo jeden z kilku nielicznych wiaduktów na trasie przebiegu linii wąskotorowej.

Powstanie kolei wiąże się z wybuchem I wojny światowej i okupacją północnej Małopolski przez Austriaków, którzy od końca 1914 układali tu linie frontowe (Rollbahn). W lutym 1915 dla potrzeb militarnych wybudowano pierwszy odcinek polowej linii wąskotorowej od Jędrzejowa do obecnych Motkowic. W maju 1915 trwały prace przy budowie tymczasowych mostów na Nidzie, których eksploatacja odbywa się do dziś. Po ustąpieniu Rosjan znad Nidy, budowę linii kontynuowano w kierunku Hajdaszka, Sędziejowic i Chmielnika, a następnie przez Raków Opatowski do Bogorii. Odcinek ten otwarto w październiku 1916 roku, a łączna długość kolei wynosiła 85 km^[1]. Linię wydłużono później na północ do Iwanisk i na południe do Staszowa^[1]. W tym czasie powstały także linie Miechów - Węchadłów - Działoszyce i Kocmyrzów - Posądza oraz styczne kolejki konne. W 1917 czynne były już odcinki Kije - Pińczów - Michałów - Koniecmosty - Opatowiec oraz Staszów - Rytwiany - Pacanów/Szczucin^[2].

W okresie międzywojennym sieć kolei wąskotorowych w południowej części ówczesnego województwa kieleckiego została połączona jako Jędrzejowska Kolej Dojazdowa^[1]. Długość sieci maksymalnie sięgała 340 km^[3]. Kursowały po niej pociągi osobowe i towarowe^[1]. Kolej znajdowała się pod zarządem PKP^[1]. Zmierzch kolei wąskotorowych rozpoczął się w latach 60. XX wieku, z uwagi na konkurencję ze strony transportu drogowego (ciężarówek i autobusów)^[1]. Ruch pociągów towarowych został zawieszony w 1993 roku^[1].

Z uwagi na położenie szlaku w dolinie Nidy (tzw. Ponidzie), od początku lat dziewięćdziesiątych, uruchomiono najpierw pod zarządem PKP turystyczny ruch kolejowy^[1]. Pociągi o nazwie „Ciuchcia Ekspres Ponidzie” jeździły na trasie Jędrzejów - Pińczów - Wiślica, jednakże po rozmyciu przez ulewne deszcze nasypu kolejowego od 1996 roku ruch do Wiślicy został wstrzymany^[1].

W 2002 roku kolej została przejęta przez utworzoną w tym celu spółkę samorządową Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa „Ciuchcia Expres Ponidzie” Sp. z o.o. utworzoną przez samorządy, na terenie których przebiegała zachowana linia: gminę Jędrzejów, gminę Pińczów, województwo świętokrzyskie, powiaty jędrzejowski i pińczowski oraz gminy Imielno i Kije^[1]. Spółka ta stała się operatorem linii^[4].

Kolejka dysponuje obecnie^[kiedy?] trzema lokomotywami Lxd2 (z czego 2 sprawne) oraz parowozem Px48 (niesprawny, rewizja wygasła w 2007r). Od 2009 roku kolejka posiada sprawną lokomotywę Lyd1 oraz niesprawną (brak silnika) Lyd2 (w 2015 roku ustawiono ją jako pomnik obok bramy wjazdowej na stacje), obie pochodzą ze zlikwidowanej kolejki w Piotrkowie Trybunalskim. Warsztaty wykonują naprawy taboru wąskotorowego na zlecenie obsługując kolejki z całego kraju (specjalizują się w remontach układów jezdnych). Dostawy odbywają się transportem samochodowym.

Odjazd pociągu odbywa się ze stacji Jędrzejów Wąski w lecie w każdą niedzielę o godzinie 10:00, zaś powrót o 18:00. Prowadzone są także pociągi specjalne i na zamówienie. W chwili obecnej nie są prowadzone pociągi towarowe, ani codzienny ruch lokalny, choć trwają rozmowy nad ich przywróceniem.

Istnieje możliwość dojazdu za pośrednictwem KKA na stację kolejki w Pińczowie. Kolejkowa Komunikacja Autobusowa uruchamia specjalnie dwie linie:

• Linia numer 1: Kielce, ul. Żelazna (przystanek busów) – Pińczów dworzec Świętokrzyskiej Kolejki Dojazdowej. Odjazd z Kielc w niedziele o godzinie 11:15.
• Linia numer 2: Busko-Zdrój, dworzec PKP – Pińczów dworzec Świętokrzyskiej Kolejki Dojazdowej. Odjazd z Buska w niedziele o godzinie 11:45.

Po powrocie z przejazdu kolejką na ognisko i zabawę do Umianowic, obydwa busy czekają na pasażerów w Pińczowie i o 14:30 jadą odpowiednio do Kielc i do Buska-Zdroju.

Kolejka zatrudnia kilkunastu pracowników. W latach 2002–2006 spółka przyniosła ok. 700 tys. zł straty. W 2006 roku z wycieczek kolejką skorzystało ponad 15 tys. osób, a w roku poprzednim około 12 tys. osób. W 2008 roku kolej przewiozła ponad 21 tysięcy osób (odprawiono 142 pary pociągów)^[5].

W 2014 roku w rozkładzie pojawił się przystanek "Wygoda" wybudowany przez właściciela kompleksu wypoczynkowego "Sielsko na Wygodzie"

Pod koniec 2014 roku na stacji Pińczów rozebrano 2 bocznice oraz rozjazdy od strony Wiślicy. Prace te miały związek z budową ronda. W 2015 zamontowano rozjazdy skracając tory stacyjne.

Obecnie^[kiedy?] trwają rozmowy nad przyszłością kolejki. Rozważane jest m.in. skorzystanie z dofinansowania unijnego, wniosek i dofinansowanie z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zmiana formuły prawnej na muzeum i eksploatacja wyłącznie odcinka Jędrzejów - Stawy. W 2003 r. został przywrócony przejazd w Hajdaszku, w październiku 2007 miała miejsce odbudowa mostu udrażniająca szlak do stacji stycznej z torem normalnym w Stawianach Pińczowskich, gdzie znajduje się zapadnia transporterowa i ładownie. W 2008 osiągnięto Sędziejowice.

Z inicjatywy Zespołu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych podjęto prace nad wznowieniem kursowania pociągów na 2,5 km szlaku Hajdaszek – Umianowice. Realizacja tego zamierzenia odbywać się będzie w ramach projektu „Stacja Hajdaszek – Kolejowy Skansen”, finansowanego ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego. Całkowita wartość projektu wynosi 3 497 851,20 zł, w tym środki z RPO w wysokości 2 061 919,48 zł. Realizacja przedsięwzięcia obejmie adaptację zabytkowego budynku dworca z 1924, rozbudowę stacji o perony i zadaszenie, remont toru do Umianowic oraz zakup lokomotywy spalinowej z wagonami pasażerskimi oraz drezynami rowerowymi i miała pierwotnie zakończyć się w 2019 (obecnie zakończenie realizacji projektu planowane jest na rok 2020). Odtworzone zostaną sala dworcowa z poczekalnią, kasą biletową oraz pokój naczelnika stacji. W budynku przewidziano nadto salę edukacyjno-konferencyjną, salę restauracyjną zwaną zgodnie z tradycją Gospodą dla Żołnierzy (na wzór funkcjonującej w latach międzywojennych stołówki dla przejeżdżających żołnierzy) wraz zapleczem gastronomicznym i gabinetem jej kierowniczki w l. 20 XX w. Janiny Żelisławskiej, apartament hrabiny Karoliny Lanckorońskiej (historyka sztuki, spadkobierczyni okolicznych dóbr).

W holu głównym ustawiona będzie kolejowa makieta Ponidzia z modelami dworców i pociągów^[6]. Pociągi osobowe przez Hajdaszek przestały kursować w latach 80., a towarowe w 1993 roku^[7][8].

Planowane było także rozszerzenie szlaku w stronę Wiślicy do zniszczonego mostu w Skrzypiowie. Rozważano także zwiększenie ilości przystanków o stacje: centrum Jędrzejowa, Piaski, Borki, Wygoda, Holendry, Ptasznik, Suchowola, Podlesie, Wierzbie, Rudki, Kamienna Góra, Pągowiec, Skowronno Górne i Dolne, Kopernia, Pińczów naprzeciw dworca PKS, Skrzypiów, Wojsławice, Rudawa i Biskupice.

Dnia 11 września 2009 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego na wniosek właściciela (Polskie Koleje Państwowe) wydał jednak decyzję o wykreśleniu z rejestru zabytków odcinków od stacji Pińczów do stacji Wiślica w Koniecmostach oraz od stacji Sędziejowice do stacji Raków Opatowski wraz z obiektami inżynieryjnymi^[9]. W ten sposób przekreślona została możliwość reaktywacji kolejki na dalszych odcinkach, a na miejscu fragmentu trasy kolei z Pińczowa do Wiślicy zbudowano obwodnicę drogową^[3].

W 2016 z usług kolejki skorzystało 16 tys. pasażerów^[10].

W sezonie 2020 roku nie uruchomiono ruchu kolei z uwagi na zły stan torowiska i taboru, wiążący się z trudną sytuacją finansową i poszukiwaniem nowej formuły funkcjonowania^[11]. Spółka Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa „Ciuchcia Expres Ponidzie” została następnie postawiona w stan likwidacji, lecz w październiku 2020 roku kolej została przejęta przez samorząd województwa i włączona w struktury wojewódzkiej jednostki Zespołu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych w Kielcach^[12]. Z uwagi na konieczność remontów i poszukiwanie finansowania, w 2021 roku kolejka nadal nie funkcjonowała^[12].

W 2022 roku wznowiono przewozy na 9-kilometrowej trasie Jędrzejów - Jasionna^[1]. W 2024 roku kursowała już z Jędrzejowa do Motkowic (17 km), natomiast podróż do Umianowic i Pińczowa była nadal niemożliwa z powodu złego stanu mostów na Nidzie^[1]. W Umianowicach przy odnowionej stacji kolejki powstał Ośrodek Edukacji Przyrodniczej^[1]. Kolej otrzymała nazwę: „Świętokrzyskiej Kolejka Wąskotorowa Ciuchcia Ponidzie”^[1].

W październiku 2024 roku zostały zawarte umowy z wykonawcami na rewitalizację kolei ze środków z rządowego funduszu „Polski Ład”, obejmującą modernizację i remont szlaku od Pińczowa do Umianowic oraz od Motkowic do mostu kolejowego na Nidzie^[1]. Uruchomienie ruchu na tych dwóch odcinkach przewidywano na 2026 rok^[1]. W dalszej kolejności przewidywana jest odbudowa mostów na Nidzie i jej rozlewiskach i przywrócenie w 2027 roku przejazdów na pełnej trasie Jędrzejów - Pińczów (30 km), z wykorzystaniem dofinansowania z funduszy unijnych^[1].

• luty 1915 otwarcie pierwszego odcinka z Jędrzejowa do Motkowic (budowany dla celów militarnych przez armię austriacką)
• 1924 budowa parowozowni w Pińczowie
• 1 stycznia 1930 przejęcie pod zarząd PKP
• 1951 przekucie toru z 600 na 750 mm
• 1987 zawieszenie ruchu pasażerskiego
• 1993 zawieszenie ruchu towarowego
• 1998 uruchomienie ruchu turystycznego
• 2001 zawieszenie ruchu turystycznego przez PKP
• 2003 przejęcie przez władze samorządowe i wznowienie ruchu turystycznego

• 5 sierpnia 2005 r. Minister Gospodarki odznaczył Świętokrzyską Kolejkę Dojazdową Odznaką honorową „Za Zasługi dla Turystyki”.
• 7 lipca 2006 r. w Umianowicach odbyły się obchody 90-lecia istnienia kolejki. Hasłem imprezy było „Spotkajmy się za 10 lat”. Patronat nad uroczystością objęli: wojewoda świętokrzyski Grzegorz Banaś, marszałek województwa Franciszek Wołodźko, zarząd kolejki oraz Stowarzyszenie Sympatyków Zabytkowej Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej.
• 9 lipca 2006 r. z okazji Światowego Dnia Turystyki za szczególne zasługi dla rozwoju turystyki w regionie świętokrzyskim kolejkę uhonorowano statuetką „Wędrowiec Świętokrzyski”. Nagrodę Świętokrzyskiej Kolejce Dojazdowej przyznał marszałek województwa świętokrzyskiego.
• 9 lipca 2006 kolejka otrzymała także wyróżnienie w plebiscycie „Słowa Ludu” i rozgłośni Radia „TAK”: „Ziemia Świętokrzyska Piękna Nieznajoma”, jako jedna z największych atrakcji turystycznych województwa.
• 3 stycznia 2007 krótkofalowa kolejkowa stacja klubowa HF7JKD nadająca z budynku biurowego na stacji Jędrzejów Wąski uzyskała w Zawodach Zielonogórskich im. Juliusza Schmidta Polskiego Związku Krótkofalowców, z okazji Dni Zielonej Góry – Winobrania, wysoką 5 lokatę otrzymując łącznie 6251 punktów.
• 12 czerwca 2007 w wyniku przeprowadzonego przeglądu parowozu Świętokrzyskiej Kolejki Dojazdowej – Px48-1724 uzyskał przedłużenie rewizji do czerwca roku 2009.
• 10 lipca 2007 Ciuchcia Express Ponidzie zdobyła trzecie miejsce w plebiscycie „Wybieramy skarb turystyczny województwa świętokrzyskiego” zorganizowanym przez Gazetę Wyborczą. Warto nadmienić, iż spośród głosów nadesłanych przez internautów kolejka zdobyła pierwsze miejsce.
• 10 października 2007 odbudowa mostku i udrożnienie szlaku do Stawian Pińczowskich, pierwszy pociąg po 11 latach.
• 20 października 2007 pociąg specjalny prowadzony trakcją parową parowozem Px48 dla miłośników kolei, z dojazdem do stacji Hajdaszek i Stawiany Pińczowskie.
• 26 października 2008 do Sędziejowic wjechał pierwszy od 15 lat pociąg osobowo – towarowy, prowadzony lokomotywą Lxd2-258, wypełniony po brzegi miłośnikami kolei i okolicznymi mieszkańcami, którzy również licznie pojawili się na samej stacji.
• 22 lutego 2010 na stacji Jędrzejów Wąskotorowy odbyła się uroczysta premiera płyty Śrubki Michała Jurkiewicza o tematyce kolejowej oraz minikoncert^[13].
• 2014 w rozkładzie jazdy pojawił się nowy przystanek "Wygoda" przy kompleksie wypoczynkowym "Sielsko na Wygodzie"
• 16 listopada 2014 zaczęła się przebudowa układu torowego stacji Pińczów w związku z budową ronda. To bardzo utrudniło lub wręcz uniemożliwiło reaktywacje szlaku w przyszłości do Młodzaw.
• 21 sierpnia 2015 na szlaku do Umianowic zapaliła się lokomotywa Lxd2-258; ogień zniszczył silnik^[14].
• 2020 zawieszenie ruchu, przejęcie przez Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych^[11]
• 2023 uruchomienie przejazdow drezynowych w Stawianach Pińczowskich przez Stowarzyszenie Sympatyków Zabytkowej Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej

Linia czynna

Linie planowane do przywrócenia do ruchu

• Pińczów – Młodzawy – Mozgawa – Chroberz – Nieprowice – Złota Pińczowska – Jurków – Wiślica
• Sędziejowice – Chmielnik – Strojnów – Drugnia – Potok Wąsk. – Raków Opatowski

Trasa kolejki zaczynała się przy stacji normalnotorowej Jędrzejów i biegła do Umianowic:

• Jędrzejów
• Jędrzejów Wąskotorowy
• Jasionna
• Motkowice Wąsk
• Umianowice

W Umianowicach było rozwidlenie linii na kierunku do Cudzynowic i Bogorii:

W Bogorii trasa kolejki rozwidlała się i biegła w kierunkach na Szczucin i Koprzywnicę oraz Iwaniska:

W Cudzynowicach trasa kolejki rozwidlała się i biegła w kierunkach na Kocmyrzów i Charsznicę:

Przed przekuciem linii z toru 600 na 750 mm istniało także połączenie Hajdaszek – Pińczów.

• Kolej leśna OTL Zagnańsk

• JudytaJ. Kurowska-Ciechańska JudytaJ., ArielA. Ciechański ArielA., Koleje, Warszawa: Wyd. Carta Blanca, 2007, s. 232-235, ISBN 978-83-60887-80-6, OCLC 500427346 .

Zobacz multimedia związane z tematem: Świętokrzyska Kolej Dojazdowa

• Strona Świętokrzyskiej Kolei Dojazdowej
• Informacje w ogólnopolskiej bazie kolejek wąskotorowych. wask.czuby.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-15)].