Šivetice – Wikipedia, wolna encyklopedia

Šivetice

Flaga
Państwo	Słowacja
Kraj	bańskobystrzycki
Powiat	Revúca
Starosta	Ľudovít Sendrei[1]
Powierzchnia	8,26[2] km²
Wysokość	232 m n.p.m.
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość	351[3] 42,43[4] os./km²
Nr kierunkowy	058
Kod pocztowy	049 14
Tablice rejestracyjne	RA
Położenie na mapie Słowacji Šivetice
Położenie na mapie kraju bańskobystrzyckiego Šivetice
48°34′54″N 20°16′33″E/48,581667 20,275833
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Šivetice – wieś (obec) na Słowacji położona w kraju bańskobystrzyckim, w powiecie Revúca.

Położone są w dolinie rzeki Muráň, na pograniczu Pogórza Rewuckiego i Kotliny Rymawskiej, ok. 6 km na południowy wschód od Jelšavy i ok. 10 km na północny zachód od Plešivca. Leżą w krainie historycznej Gemer. Zabudowania ciągną się na prawym brzegu rzeki, wzdłuż drogi nr II/532 biegnącej z Jelšavy w kierunku Tornali.

Wieś powstała zapewne już w XII w.^[5] Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1262^[6]. Należała do feudalnego „państwa” Jelšava, a następnie do „państwa” z siedzibą na zamku Murań. Była wsią rolną i do dziś w zabudowie widoczny jest układ dawnych ról biegnących prostopadle do głównej drogi, która w centrum wsi rozdwajała się, obejmując wydłużone „nawsie”. Poza rolnictwem i hodowlą mieszkańcy zajmowali się głównie garncarstwem. Gliniane wyroby były wywożone przez rzemieślników na targi i jarmarki nawet do odległych miejscowości^[7]. Rzemiosło to utrzymało się do naszych czasów: glazurowane misy, talerze, dzbany i kubki wyróżnia specyficzna ornamentyka^[5].

Według danych z dnia 31 grudnia 2012, wieś zamieszkiwało 387 osób, w tym 183 kobiety i 204 mężczyzn^[8]. W 2001 roku rozkład populacji względem narodowości i przynależności etnicznej wyglądał następująco^[9]:

• Słowacy – 88,69%
• Czesi – 0,75%
• Romowie – 6,03%
• Węgrzy – 2,01%

Ze względu na wyznawaną religię struktura mieszkańców kształtowała się w 2001 roku następująco^[9]:

• Katolicy rzymscy – 44,72%
• Ewangelicy – 17,84%
• Ateiści – 34,17%
• Nie podano – 2,51%

Zmiany liczby ludności w miejscowości Šivetice od 1996 roku.
Źródło: Štatistický úrad Slovenskej republiky

Na stoku wzgórza na północ od centrum wsi kościół pw. św. Małgorzaty Antiocheńskiej. Jest to romańska rotunda z wewnętrzną apsydą, największa tego typu budowla na Słowacji, a prawdopodobnie i w całej Europie Środkowej. Powstała w drugiej ćwierci XIII w.^[10] Oprócz funkcji sakralnej przypuszczalnie pełniła również rolę wysuniętej strażnicy zanikłego dziś grodu na pobliskiej górze Muteń (466 m n.p.m.), o czym świadczy troje wąskich, romańskich strzelnic w górnej części murów, pod okapem, dziś zamurowanych^[7]. Jej wnętrze zdobiły romańskie freski z drugiej połowy XIII w., przedstawiające sceny z życia św. Małgorzaty i Jezusa Chrystusa. Przebudowana w stylu gotyckim otrzymała po połowie XIV w. nowe wymalowanie wnętrza. W latach 1596–1712 była w rękach protestantów. Wizytacje z lat 1688-1694 wspominają ją jednak jako zburzoną^[10]. W połowie XVIII została całkowicie przebudowana w stylu barokowym. Nawa i apsyda zostały oświetlone nowo wybitymi oknami. W zachodniej ścianie nawy zostało wybite nowe wejście, przed którym wybudowano kwadratową w rzucie kruchtę. Od strony północnej dobudowano niewielką zakrystię^[10].

W 1911 r. odkryto w apsydzie pod warstwami późniejszych przemalowań gotyckie freski. Z kolei podczas renowacji świątyni w latach 30. XX w. odsłonięto warstwę malowideł romańskich^[10].

Badania obiektu prowadzone w 1976 r. wykazały po prawej stronie barokowego przedsionka, w zamurowanej niszy, istnienie pierwotnego romańskiego portalu^[7]. Dalsze badania obiektu trwały i w latach 80. Od 2007 r. trwają z przerwami prace konserwacyjne budowli.

Cylindryczna budowla, murowana z cegły z drobnymi kamiennymi detalami architektonicznymi, posiada średnicę wewnętrzną 11,1 m, zewnętrzną 14 m. Apsyda jest szeroka na 7,8 m. Nawa i apsyda są zasklepione osobnymi sklepieniami w formie wycinka kuli^[11]. Fasada budowli zdobiona jest lizenami, stwarzającymi motyw ślepych arkad na prawie całym jej obwodzie. Rotunda zwieńczona jest stożkowo-kopulastym, uskokowym dachem krytym gontem. Nawę oddziela od apsydy łamany łuk tęczy^[10].

Za fundatorów świątyni uznaje się rodzinę Zachów, wspominaną kilkakrotnie w trzeciej ćwierci XIII w. O tym, że obiekt był prywatną fundacją możnowładczą świadczy fakt, że w jego wnętrzu odnaleziono ślady zachodniej empory, zasklepionej w formie konchy i otwierającej się do nawy półkolistym otworem^[11].

Już około połowy XVI w. świątynię i położony obok niej cmentarz otoczono kamiennym murem ze strzelnicami. W 1750 r. wybudowano wolnostojącą, czworoboczną dzwonnicę, pełniącą jednocześnie funkcję bramy. Murowana, dwukondygnacyjna budowla z przejściem w przyziemiu, zwieńczona jest drewnianą, ażurową izbicą^[7], nakrytą czterospadowym dachem krytym gontem. Na cmentarzu zachowane nieliczne drewniane słupowe nagrobki i drewniane ludowe krzyże z 1. połowy XX w.^[5]

Murowany, pochodzi z 1785 r.^[5], zbudowany po edykcie tolerancyjnym cesarza Józefa II Habsburga z 1781 r.