Uppsala – Wikipedia, wolna encyklopedia

Uppsala
	; Widok na katedrę w Uppsali
	Herb
Państwo	Szwecja
Region	Uppsala
Gmina	Uppsala
Powierzchnia	43,01 km²
Populacja (2020); • liczba ludności; • gęstość	; 166 698; 3742 os./km²
Nr kierunkowy	(+46) 18
Kod pocztowy	751 70 - 757 59
	Położenie na mapie Szwecji Uppsala
	Położenie na mapie regionu Uppsala Uppsala
	59°51′N 17°38′E/59,850000 17,633333
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Uppsala, do XIII wieku Östra Aros^[2] (starsza forma: Upsala) – miasto (tätort)^[a] w Szwecji, w prowincji historycznej (landskap) Uppland. Siedziba władz (residensstad) regionu administracyjnego (län) Uppsala. Ośrodek administracyjny (centralort) gminy Uppsala. Do 1970 roku Uppsala miała administracyjny status miasta.

Od 1164 roku Uppsala stanowi centrum kościelne Szwecji. Jest siedzibą arcybiskupa Uppsali, zwierzchnika ewangelicko-luterańskiego Kościoła Szwecji oraz biskupa i władz diecezjalnych diecezji Uppsali. Założony w 1477 roku Uniwersytet w Uppsali jest najstarszą uczelnią w Skandynawii.

Czwarte pod względem zaludnienia, po Sztokholmie, Göteborgu i Malmö, miasto Szwecji. W 2020 roku Uppsala liczyła 166 698 mieszkańców^[3].

Położenie

Uppsala leży 70 km na północ od Sztokholmu i około 35 km na północ od lotniska Arlanda. Miasto leży na obu brzegach rzeki Fyrisån, około 8 km w górę od jej ujścia do Ekoln, zatoki jeziora Melar (szw. Mälaren), poniżej, a częściowo w ramach pasma wzgórz Uppsalaåsen. Od wschodu do miasta przylega droga E4^[4].

Historia

W czasach przedhistorycznych obecna Gamla Uppsala (stara Uppsala), znajdująca się na północ od Uppsali, była siedzibą królów, a także centrum kultu pogańskiego z ogromną świątynią w Uppsali. Dlatego właśnie tutaj ustanowiono pierwsze szwedzkie arcybiskupstwo. W dalszych latach, w związku ze zmianą biegu pławnych wód, miasto stopniowo przeniosło się na obecne miejsce.

Katedra w Uppsali zbudowana w stylu gotyckim jest, ze swoimi wieżami sięgającymi 118,7 m^[5], największą budowlą sakralną w Skandynawii. Jest ona miejscem koronacji i spoczynku królów szwedzkich. W tej świątyni pochowana jest m.in. królewna Polska i królowa Szwecji Katarzyna Jagiellonka, żona króla Szwecji Jana III Wazy, matka Zygmunta III Wazy. Nad jej nagrobkiem znajduje się herb Rzeczypospolitej, a na ścianie powyżej znajduje się fresk wyobrażający Kraków. W katedrze tej znajdują się dwa ogromne dzwony zrabowane przez Szwedów w 1703 z Polski (z Torunia) podczas wojny północnej, jeden z nich jest obecnie największym dzwonem w Szwecji (odlany w 1601 r.) - tzw. Thornan.

W Uppsali znajduje się założony w roku 1477 najstarszy uniwersytet w całej Skandynawii. W mieście przez wiele lat żył Karol Linneusz – w dzisiejszych czasach wciąż można zwiedzać jego dom i ogród. W Uppsali znajduje się też XVI-wieczny zamek królewski. Miasto było poważnie zniszczone w pożarze z roku 1702. Pamiątki historyczne i kulturalne zostały utracone również, podobnie jak w wielu innych szwedzkich miastach, w wyniku wyburzeń jakich dokonano w latach 60. i 70. XX wieku. Mimo braku zrozumienia w tych czasach dla wartości starszych budynków, wciąż w mieście pozostało wiele historycznych budowli, szczególnie w zachodniej części miasta.

Demografia

Uppsala jest czwartym co do wielkości miastem w Szwecji i siódmym co do gęstości zaludnienia (2015)^[6]. Powierzchnia miasta (miejscowości, szw. tätort) według SBC Statistiska centralbyrån wynosiła 4767 ha w 2005 roku (gęstość zaludnienia – 3201 mk./km²), a 4877 ha w 2010 roku (3412 mk./km²)^[6]^[7]^[b].

Liczba ludności tätortu Uppsala w latach 1960–2015^[8]:

W tym miejscu powinien znaleźć się wykres. Z przyczyn technicznych nie może zostać wyświetlony. Więcej informacji

Polityka

Historycznie Uppsala stanowi centrum konserwatyzmu i liberalizmu, czerpiących swoje ideologiczne podłoże z ruchu umysłowego na Uniwersytecie.

W latach 2002–2006 miasto było rządzone przez socjaldemokratów, Partię Lewicy i Zielonych.

Po wyborach w 2006 r. rządziła miastem koalicja składająca się z czterech partii: konserwatywnej Umiarkowanej Partii Koalicyjnej (szw. Moderata Samlingspartiet), Ludowej Partii Liberałów (szw. Folkpartiet Liberalerna), Partii Centrum (szw. Centerpartiet) i Chrześcijańskiej Demokracji (szw. Kristdemokraterna).

W bieżącej kadencji od 2014 miastem rządzi koalicja socjaldemokratów, Zielonych i Partii Lewicy^[9].

Gospodarka

Obecnie Uppsala ma wysoką pozycję w badaniach medycznych i pełni wiodącą rolę w przemyśle biotechnologicznym. Ponadto w mieście rozwinął się przemysł poligraficzny, spożywczy, maszynowy, środków transportu, ceramiczny oraz odzieżowy^[10].

Edukacja

Uniwersytet w Uppsali – najstarszy w Skandynawii
Szwedzki Uniwersytet Nauk Rolniczych (Sveriges Lantbruksuniversitet)

Herb

Najstarszy ślad stosowania przez Uppsalę postaci lwa w herbie pochodzi z roku 1737, kiedy to użyto jej na pieczęciach miasta. Wzór widoczny na stronie pochodzi z roku 1943, obecnie jest używany obraz o bardziej syntetycznej postaci, oficjalnie nadany w roku 1986.

Interesujące miejsca

Katedra w Uppsali
Uniwersytet w Uppsali
Muzeum Gustavianum
Zamek królewski – wewnątrz m.in. muzeum sztuki
Ogród botaniczny
Ogród Linneusza (szw. Linnéträdgården) – rekonstrukcja XVIII-wiecznego ogrodu botanicznego
Muzeum Linneusza w domu, w którym mieszkał
Muzeum przyrodnicze Biotopia
Park Uniwersytecki z kamieniami runicznymi
Muzeum Ewolucji
Muzeum Upplandu
Muzeum historii medycyny
Dom Filonka Bezogonka (szw. Pelle Svanslös Hus) – muzeum bohatera serii książek dla dzieci (zlikwidowane w 2013)^[11]
Dom Brora Hjortha – muzeum poświęcone twórczości szwedzkiego artysty
Muzeum Pokoju (szw. Fredsmuseum) – wystawy dotyczące wojny i pokoju
kolej muzealna Museijärnvägen Lennakatten

Sport

Almtuna IS – klub hokeja na lodzie
Storvreta IBK – klub unihokeja

Osoby związane z Uppsalą

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Uppsalą.

Uwagi

↑ Według definicji Statistiska centralbyrån (SCB).
↑ Miejscowość (szw. tätort) jest pojęciem statystycznym, a nie administracyjnym, jej powierzchnia może zmieniać się w zależności od przyjętych kryteriów, a także wraz z budową kolejnych budynków.

Przypisy

↑ ^a ^b Statistiska tätorter 2018; befolkning, landareal, befolkningstäthet. Statistikmyndigheten SCB, 2020-03-20. [dostęp 2020-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-24)]. (szw.).
↑ John Everett-Heath: The Concise Dictionary of World Place Names. Oxford University Press, 7 gru 2017. ISBN 978-0-19-255646-2.
↑ Tätorter i Sverige [online], Statistiska Centralbyrån [dostęp 2023-08-18] (szw.).
↑ Mapa - Uppsala karta, Uppsala: Uppsala kommun, 2015 .
↑ Uppsala domkyrka: Uppsala domkyrka. [dostęp 2010-03-23]. (szw.).
↑ ^a ^b SCB Statistiska centalbyrån: Tätorter 2015 Befolkning och arealer [online] [dostęp 2016-10-28] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-19] (szw.).
↑ SBC Statistiska centralbyrån: Landareal, folkmängd och invånartäthet (inv/km2), per tätort 2005 och 2010 [online] [dostęp 2016-10-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-03] (szw.).
↑ Statistiska centralbyrån: Landareal per tätort, folkmängd och invånare per kvadratkilometer. Vart femte år 1960 - 2015. [dostęp 2016-12-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-20)]. (szw.).
↑ Oficjalna strona miasta
↑ Uppsala, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-26] .
↑ Pelle Svanslös hus stängs, UNT 19.08.2013 http://www.unt.se/kultur-noje/pelle-svanslos-hus-stangs-2554197.aspx [dostęp 05.10.2016]

Zobacz też

Gamla Uppsala
Diecezja Uppsali
Świątynia w Uppsali
Upsala Nya Tidning – lokalna gazeta Uppsali

Linki zewnętrzne

Uppsala – oficjalna strona regionu
Destination Uppsala. destinationuppsala.se. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-13)]. - strona turystyczna
Upsala Nya Tidning – lokalna gazeta

[3] Według definicji Statistiska centralbyrån (SCB).

[9] Miejscowość (szw. tätort) jest pojęciem statystycznym, a nie administracyjnym, jej powierzchnia może zmieniać się w zależności od przyjętych kryteriów, a także wraz z budową kolejnych budynków.

[scb-1] Statistiska tätorter 2018; befolkning, landareal, befolkningstäthet. Statistikmyndigheten SCB, 2020-03-20. [dostęp 2020-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-24)]. (szw.).

[2] John Everett-Heath: The Concise Dictionary of World Place Names. Oxford University Press, 7 gru 2017. ISBN 978-0-19-255646-2.

[4] Tätorter i Sverige [online], Statistiska Centralbyrån [dostęp 2023-08-18] (szw.).

[5] Mapa - Uppsala karta, Uppsala: Uppsala kommun, 2015 .

[6] Uppsala domkyrka: Uppsala domkyrka. [dostęp 2010-03-23]. (szw.).

[:2-7] SCB Statistiska centalbyrån: Tätorter 2015 Befolkning och arealer [online] [dostęp 2016-10-28] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-19] (szw.).

[8] SBC Statistiska centralbyrån: Landareal, folkmängd och invånartäthet (inv/km2), per tätort 2005 och 2010 [online] [dostęp 2016-10-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-03] (szw.).

[10] Statistiska centralbyrån: Landareal per tätort, folkmängd och invånare per kvadratkilometer. Vart femte år 1960 - 2015. [dostęp 2016-12-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-20)]. (szw.).

[11] Oficjalna strona miasta

[PWN-12] Uppsala, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-26] .

[13] Pelle Svanslös hus stängs, UNT 19.08.2013 http://www.unt.se/kultur-noje/pelle-svanslos-hus-stangs-2554197.aspx [dostęp 05.10.2016]

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[b]

[8]

[9]

[10]

[11]