Abraham Lewin – Wikipedia, wolna encyklopedia

Abraham Lewin (ur. w 1893 w Warszawie, zm. po 16 stycznia 1943)^[1][2] – polski nauczyciel pochodzenia żydowskiego.

Pochodził z ortodoksyjnej rodziny żydowskiej. Uczył się w chederze i jesziwie, ale nie wykazywał większego zaangażowania w kwestiach religijnych. W 1916 został nauczycielem języka hebrajskiego i nauk judaistycznych w prywatnym żeńskim gimnazjum „Jehudija” przy ul. Długiej 55 w Warszawie. Tam poznał nauczycielkę hebrajskiego, Lubę Hotner, którą poślubił^[1][2] i z którą miał córkę Orę (ur. 1928)^[1].

W okresie międzywojennym działał w pionierskich organizacjach syjonistycznych związanych z syjonizmem liberalnym (ogólnym). Razem z Emanuelem Ringelblumem pracował w warszawskim oddziale Instytutu JIWO^[1]. W 1934 wydał napisaną przez siebie w jidysz książkę Kantoniści (Kantonistn: vegn der Yidisher rekrutshine in Rusland in di tsaytn fun Tsar Nikolay dem ershtn 1827–1856) opisującą „rekrutczinę”, czyli przymusowy pobór małych żydowskich chłopców do trwającej zwykle 25 lat służby w carskiej armii Mikołaja I^[1][2].

Po wybuchu wojny pozostał w Warszawie. W getcie pracował w „Alejnhilf” – Żydowskiej Samopomocy Społecznej, gdzie przewodził komisji młodzieżowej^[1][2]. Następnie był pracownikiem szopu OBW, manufaktury stolarskiej Ostdeutsche Bautichlerei Werkstette, która znajdowała się przy ul. Gęsiej 30^[2]. Od stycznia 1942 był członkiem Oneg Szabat – Podziemnego Archiwum Getta Warszawy, z czasem przekształconego w instytut naukowo-dokumentacyjny, zajmujący się aspektami życia społecznego polskich Żydów pod okupacją niemiecką, rejestracją życia w getcie warszawskim oraz dokumentacją masowej zagłady Żydów prowadzonej przez nazistowskie Niemcy^[1][2].

Nie jest znana dokładna data ani okoliczności śmierci Abrahama Lewina, wiadomo jedynie, że 16 stycznia 1943 zamieścił ostatni wpis w swoim pamiętniku^[2]. Jest prawdopodobne, że padł ofiarą rozpoczętej dwa dni później tzw. akcji styczniowej^[3].

Lewin napisał pamiętnik z getta obejmujący okres 10 miesięcy, od marca 1942 do stycznia 1943. Dzieli się on na dwie części. Pierwsza (od 26 marca do 10 lipca 1942) została napisana w jidysz; opisuje życie codzienne w getcie w okresie poprzedzającym wielką akcję likwidacyjną, zawiera też docierające do getta wiadomości na temat losu Żydów w innych miastach^[1][4]. Druga część (od 22 lipca 1942 do 16 stycznia 1943) – napisana w języku hebrajskim – poświęcona jest akcji deportacyjnej z lata 1942 i życiu w getcie szczątkowym. Lewin uczestniczy również w wywiadach przeprowadzanych z uciekinierami z Treblinki – Dawidem Nowodworskim, Jakubem Krzepickim i Jakubem Rabinowiczem. Punktem kulminacyjnym dziennika jest wiadomość z 12 sierpnia 1942 o zatrzymaniu żony Lewina podczas blokady ulicznej i doprowadzeniu jej na Umschlagplatz, skąd później została wywieziona do Treblinki i zamordowana. Pamiętnik urywa się 16 stycznia 1943, dzień przed rozpoczęciem styczniowej akcji likwidacyjnej^[1][2].

Dziennik był najważniejszym dokumentem przekazanym przez Lewina do zbiorów Archiwum^[2]. Został ukryty wraz z innymi dokumentami i przekazami Archiwum i odnaleziony po wojnie. Był przetłumaczony na kilka języków. W Polsce został w całości wydany przez Żydowski Instytut Historyczny w 2015 w serii wydawniczej Archiwum Ringelbluma, a rok później jako indywidualna pozycja^[5].