French
DeutschAidan (król Dalriady) – Wikipedia, wolna encyklopedia
 | |
| król Dalriady | |
| Okres | |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | Cenél nGabraín |
| Data urodzenia | około 535 roku |
| Data śmierci | |
| Ojciec | |
| Żona | Domelch |
| Dzieci | Eochaid Find, Tuathal, Bran, Baithéne, Conaing, Gartnait, Eochaid Buide, Artúr, Maithgemm |
Aidan, inaczej Aedan – król Dalriady, syn Gabrana. Zmarł w 609 roku. Koronowany na wyspie Iona przez św. Kolumbę, odmówił uznania zwierzchności irlandzkiej części królestwa Dalriady. Poprowadził też armię do boju z Ethelfrithem, królem Nortumbrii i został pokonany w bitwie pod Degsastan.
Dalriada (gael. Dál Riata) było gaelickim królestwem założonym przez Irlandczyków i położonym po obu stronach Kanału Północnego pomiędzy Irlandią, a Wielką Brytanią. Obejmowało część królestwa Ulaidu - Dál nAraidi, wybrzeże Szkocji od Arran i Argyll, przez Hebrydy aż po wyspę Skye. Stolicą Dalriady było Dunadd - fort zbudowany na wzgórzu nad rzeką Add leżący w środkowej części półwyspu Kintyre, na północ od Lochgilphead. Innymi ważnymi miastami królestwa były Dunoill( Dhún Ollaigh), Dunavert i Dunseverick( Dún Sobhairce). Królestwo Dalriady było miejscową potęgą morską.
Aidan (urodził się prawdopodobnie około 535 roku) wywodził się z rodu Cenél nGabráin[1] i władzę w Dalriadzie objął po śmierci swego wuja Conalla mac Comgailla, w wieku około 40 lat. Koronacji w 574 roku dokonał Święty Kolumba na wyspie Ionie[1]. Na początku swego panowania zawarł umowę z wysokim królem Ui Néill z Cenél Conaill (tereny dzisiejszego hrabstwa Donegal, zwanego również Tyrconnel), Áeden mac Ainmuirechem przy udziale Św. Kolumby[1] (będącego kuzynem Áedana). Na zjedzie w Drumcaet w 575 roku postanowiono, że flota Dalriady będzie wspierać Ui Néill jednak Aidan nie będzie musiał składać hołdu wysokiemu królowi. Przyczyną tej umowy był prawdopodobnie konflikt Aidan z Báetánem mac Cairillem (zm. 581) królem Dál Fiatach który narzucił swą władzę Dalriadzie.
Aidan miał prowadzić kampanię na wyspie Man w celu pozbycia się stamtąd Ulaidów którzy zajęli tą wyspę za czasów Báetána. Aidan miał spustoszyć też ziemię Piktów aż po Orkady będące pod władaniem Bridei I[1]. Miał również walczy z Miathi (utożsamianymi z konfederacją plemion Maetae, prawdopodobnie byli to południowi Piktowie.). Kampania ta zakończyła się sukcesem w bitwie pod Leithereid, mimo śmierci dwóch synów Aidana, Artura i Eochaida Find[1].
Przez wiele lat Aidan pozostawał w sojuszu z Rhydderychem Haelem, królem Alt Clud, jednego z północnych królestw Brytów znanego później jako Strathclyde. Brał również udział w organizowanej przez króla Rhegedu Uriena koalicji skierowanej przeciwko anglosaskiej Bernicji. Aidan miał zaatakować królestwo Rhydderycha i splądrować Alt Clud[1] (dzisiejsze Dumbarton). Kolejny raz Alt Clud zdobyli dopiero wikingowie blisko 300 lat później.
Aidan był zaniepokojony postępami króla Bernicji Ethelfirtha, który w 600 roku w bitwie pod Catraeth rozgromił armię Goddodin. Do konfrontacji dwóch władców doszło w 603 roku pod Degsastan. Aidan mimo zgromadzenia potężnej armii poniósł sromotną klęskę w bitwie z Ethelfirthem i musiał uciekać. Klęska pod Degsastan złamała potęgę Dalriady, i jak pisał Beda Czcigodny "żaden wódz z irlandzkiego rodu nigdy potem już nie odważył się wypowiedzieć wojny Anglikom"[2]. Ethelfirth mimo że w bitwie stracił brata znacząco wzmocniło swą pozycję i rok później zajął Deirę stając się pierwszym królem zjednoczonej Nortumbrii. Aidan przeżył jeszcze kilka lat i zmarł 17 kwietnia 609 roku mając wedle przekazów 74 lata[3]. Władcą Dalriady został po nim jego syn Eochaid Buide.
Potęga morska Dalriady bardzo się przydała gdy królestwo to poniosło kolejną klęskę na lądzie po Degsastan, a mowa tu o bitwie pod Magh Rath, stoczonej w 637 roku[4] (jednej z większych bitew jaka miała mieć miejsce na terytorium Irlandii)w której wnuk Aidana, Domnall Brecc został pokonany przez Wysokiego Króla Irlandii Domnalla mac Áedo. Dalriada utraciła wtedy ziemię w Irlandii, jednak dzięki swej morskiej potędze przetrwała kolejne wieki mimo popadnięcia w zależności najpierw od Nortumbrii, a później od Piktów. Ostatecznie Dalriade połączył z Piktami Kenneth MacAlpin tworząc królestwo Alby czyli Szkocję.
Według jednej z teorii Aidan mógł być legendarnym królem Arturem, gdyż mogło dojść do błędnego odczytania nazw krain geograficznych. Damnonia brzmi podobnie do Dumnonii, a skałę z Tintagel można by pomylić ze "Skałą" z Dumbarton, czyli Alt Clud która była kiedyś nazywana Castrum Arthuri[5], zaś dokonania Aidana mogły być podstawą to stworzenia legendy o Arturze.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Adamnan, or Adomnan (625?–704), „Oxford Dictionary of National Biography”, Oxford University Press, 2018, DOI: 10.1093/odnb/9780192683120.013.110 [dostęp 2020-04-18].
- ↑ BAEDAE HISTORIA ECCLESIASTICA GENTIS ANGLORUM, Piscataway, NJ, USA: Gorgias Press, 31 grudnia 2003, s. 9–363, DOI: 10.31826/9781463208592-009, ISBN 978-1-4632-0859-2 [dostęp 2020-04-18].
- ↑ Monastery of Tallaght., The martyrology of Tallaght : from the Book of Leinster and ms. 5100-4, Boydell Press for the Henry Bradshaw Society, 2010, ISBN 1-870252-97-7, OCLC 463622861 [dostęp 2020-04-18].
- ↑ Seán Duffy, Medieval Ireland, 15 stycznia 2005, DOI: 10.4324/9780203502679 [dostęp 2020-04-18].
- ↑ Norman Davies, Zaginione królestwa, Wydawnictwo Znak, 2010, ISBN 83-240-1462-4, OCLC 938968534 [dostęp 2020-04-18].