Aliteracja – Wikipedia, wolna encyklopedia

Aliteracja jest nadal żywa w świecie anglosaskim.
Aliterowane motto Uniwersytetu w Glasgow (J 14, 6)

Aliteracja (z łac. ad + litera) – powtórzenie w celach ekspresywnych jednej lub kilku głosek na początku lub w akcentowanych pozycjach kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers[1].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Aliteracja często była używana w dawnej poezji, szczególniej w klasycznej greckiej i rzymskiej[2], oraz w staroangielskiej[3] i średnioangielskiej, staroniemieckiej i skandynawskiej (literatura islandzka). Na aliteracji była oparta wersyfikacja Eddy. W poezji nowożytnej aliteracją posługiwali się zwłaszcza Edgar Allan Poe[4], Algernon Charles Swinburne[5] i Gerard Manley Hopkins[6]. Aliteracji nie brak również u Williama Szekspira[7]. Stanowiła też często element poezji indyjskiej jako jeden ze środków ozdobnego stylu (alamkara). Aliteracja jest częsta w poezji ludowej. Przykład aliteracji z rzymskiego poety Enniusza: O Tite, tute tati, tibi tanta tyranne tulisti.

Inne przykłady aliteracji:

  • biją boże bębny
  • przecież pięknie pana przepraszam
  • skup skór surowych
  • it takes two to tango (ang.) – do tanga trzeba dwojga
  • World Wide Web (WWW)
  • Veni, vidi, vici (łac., przypisywane Cezarowi) – Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem
  • Ego sum via et veritas et vita (pl. Ja jestem droga i prawda i życie) – z łacińskiej Ewangelii według św. Jana (14, 6)
  • Sancte sator suffragator
legum lator largus dator (Anonim)
  • Love’s labours lost (William Szekspir)
  • I sing of brooks, of blossoms, birds, and bowers (Robert Herrick)
  • Five miles meandering with a mazy motion (Samuel Taylor Coleridge)
  • When tossed on time's tempestuous tide (Pamelia S. Vining)
  • Altho' I be the basest of mankind,
From scalp to sole one slough and crust of sin (Alfred Tennyson)
  • All the breath and the bloom of the year in the bag of one bee:
All the wonder and wealth of the mine in the heart of one gem:
In the core of one pearl all the shade and the shine of the sea: (Robert Browning)
  • on scrolls of silver snowy sentences" (Hart Crane)[8]
  • Grau, grämlich, griesgram, greulich, Gräber, grimmig,
Etymologisch gleicherweise stimmig, –
Verstimmen uns. (Johann Wolfgang Goethe)
  • zwija się zaułek zawiły zagubiony we własnych załomach (Józef Czechowicz)
  • Zwierzęca zajadłość. Z zapisków zniechęconego zoologa (Stanisław Barańczak)
  • Maria Mater Misericordiae (Maryja Matka Miłosierdzia)
  • O tem, że banda i że bat,
że bagno, bunt i brud z obory, (Lucjan Szenwald)
  • As kingfishers catch fire, dragonflies draw flame; (Gerard Manley Hopkins)
  • So as they stray'd a swan they saw
Sail stately up and strong,
And by a silver chain she drew
A little boat along, (Robert Southey)
  • Kinder, Küche, Kirche (slogan popularny w Niemczech )
  • Piękna panna Patrycja piła piwo po południu przy płomieniu paleniska, podczas gdy patriota pan Paweł palił papierosa.

Aliteracja występuje także w poezji czeskiej[9], gdzie jest podkreślona akcentem inicjalnym. Jest obecna w jednej z najstarszych pieśni religijnych Slovo do světa stvořenie[10]. Pojawia się też w Modlitwie Kunhuty[11]. Piotr Gierowski zauważa jej użycie w liryce Bohuslava Reynka[12].

Sekwencja, w której wszystkie elementy aliterują ze sobą to tautogram.

Aliteracja a przekład

[edytuj | edytuj kod]

Problem aliteracji w polskiej poezji i jej tłumaczenia na język niemiecki jest przedmiotem badań naukowych. Kilka przykładów na ekwiwalenty niemieckie (tłumacz: Karl Dedecius):

  • Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie (Kazimierz Przerwa-Tetmajer) – niem. Leise, leise, wir wollen das Wasser im Tal nicht wecken[13]
  • Jak bór w borze (Bolesław Leśmian) – niem. Wald im Wald[14]  
  • Idę młody, genialny, niosę but w butonierce (Bruno Jasieński) – Ich schreite jung, genial, trage im Knopfloch den Schuh[15]
  • Bzdury, bujdy, banialuki  (Kazimierz Wierzyński)   – niem. Narren, Nonsens, Neppvereine[16]
  • Warczy windami rozmachu, … (Julian Przyboś) – niem. Es knarrt im Aufzug der Wucht, …[17]
  • Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach  - niem. Schreckliche Burgen. Burgen auf Bergen
  • Strasznie mieszkają straszni mieszczanie (Julian Tuwim) - niem. Beherbergen schrecklich schreckliche Bürger[18]     
  • Moreny, mureny i morza i zorze - niem. Moränen, Muränen, und Meeren und Mähren
  • Bodziszki, modliszki (Wisława Szymborska) – niem. die Dillen und Grillen[19]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Alliteration. encyclopedia.com. [dostęp 2018-05-14]. (ang.).
  2. ↑ Katarzyna Lesiak, Estetyka dźwięku, czyli instrumentacja dźwiękowa oraz jej praktyczna realizacja w poezji epickiej mistrzów łacińskiego heksametru: Lukrecjusza, Wergiliusza i Owidiusza, Katowice 2007.
  3. ↑ Przemysław Mroczkowski, Historia literatury angielskiej. Zarys, Wrocław 1981, s. 31; Monika Opalińska, To the rhythm of poetry. A study of late Old English metrical prayers, Warszawa, 2013; Josef Brukner, Jiří Filip, Poetický slovník, Praha 1997.
  4. ↑ Sławomir Studniarz, Brzmienie i sens w wierszach Edgara Allana Poego, Toruń 2011.
  5. ↑ Wiktor Jarosław Darasz, Aliteracja, Język Polski, 1-2/2000, s. 79-92.
  6. ↑ Zobacz: Stanisław Barańczak, Gerard Manley Hopkins: model świata i polscy tłumacze, Literatura na świecie, 8/1981), s. 246-268.
  7. ↑ Ewa Kujawska-Lis: „Słowa z kapelusza? – Shakespeare, Barańczak i sztuka aliteracji”. academia.edu. [dostęp 2017-11-01]. (pol.).
  8. ↑ Alliteration. thefreedictionary.com. [dostęp 2016-12-09]. (ang.).
  9. ↑ Milan Blahynka: Aliterace v české poezii, zvláště nejnovější. digilib.phil.muni.cz. [dostęp 2017-12-22]. (cz.).
  10. ↑ Opakování výrazů. czechency.org. [dostęp 2017-12-22]. (cz.).
  11. ↑ Jan Lehár: Úvahy o dvou staročeských básních. sas.ujc.cas.cz. [dostęp 2017-12-22]. (cz.).
  12. ↑ Piotr Gierowski: Doświadczenie sacrum i jego poetyckie formy w twórczości Bohuslava Reynka (PDF). cejsh.icm.edu.pl, 2012. [dostęp 2017-12-22]. (pol.).
  13. ↑ Emil Daniel Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie dźwięków w poezji. Studium kontrastywne, Szczecin 2015, s. 85 [dostęp 2024-03-20] (pol.).
  14. ↑ E D Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 98.
  15. ↑ E D Lesner, "But w butonierce". O przekładzie, 2015, s. 110.
  16. ↑ E D Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 119.
  17. ↑ E D Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 128.
  18. ↑ E D Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 143.
  19. ↑ E D Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 202.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Jonathan Roper (red.): Alliteration in Culture. New York: Palgrave Macmillan, 2011. ISBN 978-0-230-23264-8.
  • Lucylla Pszczołowska, Instrumentacja dźwiękowa, Wrocław 1977.
  • Adam Kulawik, Poetyka, Warszawa 1990.
  • Emil Daniel Lesner: „But w butonierce”.O przekładzie dźwięków w poezji. Studium kontrastywne. Szczecin 2015. ISBN 978-83-7518-747-2.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aliteracja&oldid=73450926”