Anamorfoza (biologia) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Anamorfoza, rozwój anamorficzny (anamorphosis) – typ rozwoju postembrionalnego występujący u części stawonogów, charakteryzujący się przyrostem liczby segmentów budujących ich ciało wraz z kolejnymi wylinkami. Kolejne segmenty przyrastają w rejonie przedkońcowym (subterminalnym) ostatniej tagmy ciała określanym z ang. jako proliferative zone (dosł. strefa rozrostu) lub generative zone (dosł. strefa generatywna). Informacje o morfogenezie nowych segmentów i związanej z anamorfozą ekspresji genów są jak dotąd szczątkowe. Rozwój postembrionalny z niezmienną liczbą segmentów nosi nazwę epimorfozy^[1][2][3].

W przypadku euanamorfozy (euanamorphosis) liczba segmentów budujących ciało wzrasta przez całe postembrionalne życie, z każdą wylinką. Nie jest więc ściśle związana z przynależnością osobnika do danego gatunku ani z jego płcią. W ten sposób przebiega rozwój dwuparców z grup Stemmiulida, Julida, Epinannolenidea, Cambalida oraz, prawdopodobnie, Polyzoniida i Platydesmida^[1].

W przypadku teloanamorfozy (teloanamorphosis) liczba segmentów ciała rośnie przez całe życie, ale zarówno liczba wylinek, jak liczba segmentów przyrastających w każdej z nich jest stała. Maksymalna liczba segmentów jest więc ograniczona i uzależniona od gatunku i płci osobnika. U dwuparców ten typ rozwoju reprezentują Polydesmida, Chordeumatida i większość Callipodida^[1].

W przypadku hemianamorfozy (hemianamorphosis) pierwsza seria wylinek ma charakter anamorficzny (tj. przyrasta liczba segmentów), po czym następuje seria wylinek epimorficznych, w których przypadku liczba segmentów nie zmienia się. Serie ze zwiększaniem się liczby metamerów określa się jako anamorphic phase, a te bez zmian w ich liczbie jako epimorphic phase. Liczba wylinek anamorficznych i liczby przypadających na nie nowych segmentów są zazwyczaj, ale nie zawsze, ściśle określoną cechą danego gatunku i płci. Ten typ rozwoju występuje wśród dwuparców u Polyxenida, Glomerida, Sphaerotherida, Glomeridesmida i większości Spirobolida. Hemianamorfoza występuje także u pierwogonków, kikutnic, drobnonogów, skąponogów i pareczników z rzędów przetarcznikokształtnych, drewniakokształtnych i Craterostigmomorpha. U skorupiaków stwierdzono go u podkowiastogłowych, bezpancerzowców, widłonogów, szczętków, Dendrobranchiata i Rehbachiella, wymarłego skrzelonoga. Występowała także u trylobitów i niektórych wymarłych szczękoczułkowców. Jedynymi współczesnymi pajęczakami rozwijającymi się w ten sposób są roztocze z grupy Actinotrichida^[1]. Rozprzestrzenienie tego typu rozwoju postembrionalnego może wskazywać na jego pierwotność u stawonogów (sensu Euarthropoda)^[4].

W 1855 Jean Henri Fabre sformułował w odniesieniu do dwuparców z rzędu Polydesmida „Law of Anamorphosis” (pl. prawo anamorfozy). Głosi ono, że każdy beznogi segment danego stadium rozwojowego staje się segmentem wyposażonym w odnóża w stadium kolejnym. Kolejni autorzy opisali, że reguła ta stosuje się też do Julida, Spriostrepsida oraz Spirobolida^[5]. Wśród kladów, do których stosuje się to prawo, występują taksony prezentujące wszystkie trzy rodzaje anamorfozy. Dalsze obserwacje wykazały częstą niezależność między formowaniem się nowych tergitów, a formowaniem się nowych sternitów i par odnóży, np. u przedstawicieli Platydesmida, Sphaerotheriida, Glomeridesmida oraz Glomerida. Nawiązuje to do wykrytego u embrionu Glomeris marginata niezależnego mechanizmu powstawania segmentacji grzbietowej i brzusznej strony ciała^[6]. Praw porównywalnych do tego, działającego u części dwuparców, nie wykryto u anamorficznych skorupiaków, u których schemat pojawiania się nowych segmentów i nowych par odnóży może być różny u blisko spokrewnionych kladów, a nawet różnych gatunków tego samego rodzaju^[1].