Antyimperializm – Wikipedia, wolna encyklopedia

Antyimperializm – idea sprzeciwiająca się imperializmowi^[1][2][3], kolonializmowi, imperiom kolonialnym i ich dążeniom do hegemonii oraz ich ekspansji terytorialnej poza swoje ustalone granice^[4] . Do idei antyimperializmu odwoływały się głównie ruchy nacjonalistyczne oraz komunistyczne^[5].

Po II wojnie światowej idea antyimperializmu uzyskała szeroką popularność szczególnie wśród ruchów narodowo-wyzwoleńczych działających w koloniach europejskich mocarstw. Aktualnie krajami oficjalnie praktykującymi politykę antyimperialistyczną są Kuba, Wenezuela i Boliwia^[6].

Pod koniec lat 70. XIX wieku termin imperializmu został wprowadzony do języka angielskiego przez przeciwników kolonialnej polityki brytyjskiego premiera Benjamina Disraeli^[4] . Wkrótce został jednak przejęty przez zwolenników tej imperializmu, m.in. przez Josepha Chamberlaina^[7][8]. Sama idea imperializmu nie była jednoznacznie rozumiana przez społeczeństwo; część uważała, że imperializm wyznaczał idealizm i filantropię, natomiast wiele osób utożsamiało imperializm z kapitalizmem^[7][8].

Termin imperializmu był już wcześniej używany w języku francuskim; był używany już na początku XIX wieku w odniesieniu polityki Napoleona Bonaparte^[9].

John Atkinson Hobson był wpływowym członkiem brytyjskiej Partii Liberalnej^[10] . Według historyków Petera Duignana i Lewisa Henry’ego Ganna, Hobson miał na początku XX wieku znaczący wpływ na wzrost nieufności wobec imperializmu wśród społeczeństwa^[11].

W swojej pracy Hobson argumentował, że wewnętrzne reformy społeczne mogą wyeliminować imperializm; inspirował się działalnością naukową Karola Marksa^[12] i był zwolennikiem teorii, że opodatkowanie może pobudzić szerszą konsumpcję, zapewnić społeczeństwu dobrobyt i utrzymać pokój na świecie; w przypadku braku opodatkowania, rentierzy sprzyjaliby rozwojowi imperializmu poprzez zbyt wysokie przychody^{[13][14][15][16]}. Teoretycy socjalizmu i marksizmu jak Karl Kautsky i Róża Luksemburg dostrzegali korelację między kapitalizmem, militaryzmem i ekspansjonizmem, jednak nie używali terminu imperializmu^[17].

Antyimperializm jako ruch polityczny powstał w Europie na przełomie XIX i XX w.; była to odpowiedź przeciwko wzrostowi potęgi europejskich imperiów kolonialnych oraz Stanów Zjednoczonych, prowadzących wówczas wojnę przeciwko Hiszpanii^[18].

W połowie XX wieku ruchy antyimperialistyczne odegrały bardzo ważną rolę w procesie dekolonizacji, głównie w latach 60. i 70. XX wieku wiele byłych europejskich kolonii w Azji i Afryce uzyskało niepodległość^[4] . Ze względu na potępianie imperialnej polityki Stanów Zjednoczonych, pod koniec XX wieku antyimperializm został uznany za jeden z nurtów antyglobalizmu^[19].

Na terenie Niemiec Zachodnich założono w 1968 roku Niemiecką Partię Komunistyczną i w 1982 roku Marksistowsko-Leninowską Partię Niemiec, a w NRD w styczniu 1990 powstała Komunistyczna Partia Niemiec. Każda z tych partii działa do dzisiaj.

17 i 18 lutego 1968 roku w Berlinie Zachodnim odbył się Międzynarodowy Kongres Wietnamski zorganizowany przez Socjalistyczny Niemiecki Związek Studentów; uczestnicy w ten sposób pokazali swoją solidarność z Wietnamem Północnym^[20].

Aktualnie działające w Niemczech skrajnie lewicowe organizacje opierają się na marksizmie-leninizmie; jej członkowie deklarują się jako antykapitaliści i antyimperialiści^[21]. Uważają, że walka przeciwko imperializmowi, który reprezentują Stany Zjednoczone, NATO i Izrael^[22][23][24] (od lat 90. XX wieku część skrajnie lewicowych aktywistów zaczęła sprzeciwiać się antysyjonizmowi oraz popierać Izrael^[25] ), jest połączona z walką przeciwko kapitalizmowi^[21][26]. Wzywają również do solidaryzowania się z socjalistycznymi ruchami wyzwoleńczymi działającymi w krajach Trzeciego Świata; ruchy wyzwoleńcze o prozachodniej orientacji uważa się za kontrrewolucyjne, przez co nie są wspierane^[25] .

Termin antyimperializmu został użyty po raz pierwszy w 1898 roku, gdy Stany Zjednoczone prowadziły wówczas wojnę przeciwko Hiszpanii^[27] . Wielu antyimperialistów popierało tę wojnę, jednak część była przeciwko aneksji Filipin przez Stany Zjednoczone^[28]; taką postawę miała założona dnia 15 czerwca 1898 organizacja Anti-Imperialist League^[29].

Według Freda Harringtona antyimperialiści nie sprzeciwiali się ekspansji z powodów handlowych, religijnych, prawnych lub humanitarnych; uważali natomiast, że polityka imperializmu jest sprzeczna z aktem Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych^{[18][30] [31]} .

Po I wojnie światowej w amerykańskich podręcznikach szkolnych wydawcy zaznaczali, że imperializm był główną przyczyną tego konfliktu^[32].

Działalność antyimperialistyczna w Wielkiej Brytanii była praktykowana od lat 90. XIX wieku przez Partię Liberalną^[33] . Partia publicznie krytykowała brytyjskie działania podczas wojen burskich^[34] , po których zakończeniu zwróciła uwagę na sytuację w brytyjskich koloniach w Afryce i Azji^[35] . W latach 20. i 30. XX wieku władze brytyjskie organizowały wielkie wystawy promujące politykę imperializmu; część intelektualistów wykorzystała to jako okazję do krytykowania tej idei^[36] . W Kanadzie i Australii również działały organizacje antyimperialistyczne^[37].

Niemiecki chrześcijański filozof i pacyfista Friedrich Wilhelm Foerster uważał, że imperialna polityka Wielkiej Brytanii oczernia chrześcijaństwo już od czasów rządów Elżbiety I Tudor^[38].

W Australii przeciwna brytyjskiej ekspansji była zamieszkująca ten teren irlandzka ludność wyznająca katolicyzm^[37].

Kanadyjczycy pochodzenia francuskiego byli wrogo nastawieni do brytyjskiej ekspansji^[37]. Ludność deklarowała walkę o suwerenność Kanady od Wielkiej Brytanii; część francuskich Kanadyjczyków wspierała kanadyjski nacjonalizm^[39] . Z kolei większość wyznających protestantyzm brytyjskich imigrantów zamieszkujących Kanadę było zdecydowanymi zwolennikami brytyjskiego kolonializmu; walczyli też po stronie brytyjskiej w wojnach burskich^[40] . Część imigrantów nie podzielała tego zdania; jednym z nich był żyjący w latach 1823–1910 historyk Goldwin Smith^[41].

W odróżnieniu od ludności irlandzkiej zamieszkujących Australię, Irlandczycy w Kanadzie popierali brytyjskie imperium kolonialne^[42].

Włodzimierz Lenin uznał imperializm za "najwyższy etap kapitalizmu", co zdefiniował jako system ekonomiczny, w którym monopolistyczny kapitał finansowy staje się dominujący w ekonomii^[43][44]. W tych okolicznościach, rządy krajowe i prywatne korporacje są zmuszone do światowej rywalizacji o kontrolę nad zasobami naturalnymi i pracę niewolników wynikającą z polityki kolonialnej^[45]. Jego poglądy w sprawie imperializmu odnoszą się do dominacji w dziedzinie ekonomicznej zamiast militarnej i politycznej; uważał, że głównym celem imperializmu jest wyzysk gospodarczy, a nie ekspansja terytorialna kraju^[45]. Opinię Lenina na temat imperializmu podzielał Che Guevara^[46].

W swojej pracy pod tytułem Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu, Lenin przedstawił cechy kapitalizmu prowadzące do imperializmu na tle gospodarczym^[47][48][49] .

Niektórzy anarchiści i działacze organizacji marksistowskich krytykowali powojenną politykę Związku Radzieckiego, uznając ją za imperialistyczną^[50] . Z kolei Mao Zedong nazwał ZSRR krajem socjalimperialistycznym, czyli socjalistycznym z imperialnymi tendencjami^[50] .

Obecnie termin antyimperializmu jest używany głównie przez zwolenników marksizmu-leninizmu^[51].

Wśród przeciwników imperializmu znajdują się osoby o poglądach prawicowych (również skrajnie prawicowych^[5]), a nawet dżihadyści, gdzie przykładem jest głoszenie haseł antyimperialistycznych przez Państwo Islamskie oraz Al-Ka’idę^[52], i fundamentaliści religijni, czego przykładem jest polityka prowadzona przez irańskiego ajatollaha Ruhollaha Chomejniego.

Prawicowymi antyimperialistycznymi partiami politycznymi są między innymi angolskie UNITA i FNLA, armeńska HHK, indyjska Jamaat-e-Islami Hind^[53] i rosyjska Partia Eurazja. Antyimperialistyczna działalność była prowadzona również przez prawicową Narodową Organizację Cypryjskich Bojowników.

Antonio Negri i Michael Hardt opisali w książce Imperium, że antyimperializm w dzisiejszym świecie nie ma już znaczenia, ponieważ imperializm nie jest praktykowany przez żadne państwo^[54] .

Politolog Jan Smoleński i ekonomista Jan Dutkiewicz skrytykowali imperialną politykę Władimira Putina wobec Ukrainy oraz wyjaśnienie jakoby rosyjska inwazja na Ukrainę miała być motywowana walką przeciwko amerykańskiemu imperializmowi^[55][56]. Amerykański historyk Timothy Snyder nazwał ten konflikt wojną kolonialną^[57]; już w 2017 roku krytykował naród ukraiński, nazywając go "mieszkańcami kolonii, którzy są skazani na przynależność do imperium"^[58].

Z kolei libański socjalista Gilbert Achcar uważa, że interwencja militarna ze strony imperialistycznej potęgi jest dopuszczalna w celu powstrzymania dokonywania zbrodni przeciwko ludzkości^[59].

• antyamerykanizm
• antymilitaryzm
• decentralizacja
• historia ruchu komunistycznego
• imperializm
• internacjonalizm
• kolonializm
• leninizm
• maoizm
• marksizm
• marksizm-leninizm
• postkolonializm
• samostanowienie narodów
• trockizm
• westsplaining

• TomT. Bottomore TomT., LaurenceL. Harris LaurenceL., RalphR. Miliband RalphR., Imperialism and world market, „A Dictionary of Marxist Thought (2nd Edition)” .
• M. JeanM.J. Romeuf M. JeanM.J., Impérialisme, „Dictionnaire des sciences économiques” .
• Louis deL. Cormenin Louis deL., Libelle LXI: Sur l'esprit et les tendances rétrogrades de la chambre des pairs, „Libelles politiques II”, 1846 .
• Robert LivingstonR.L. Schuyler Robert LivingstonR.L., The rise of anti-imperialism in England, 1922 .
• FredF. Harrington FredF., The Anti-Imperialist Movement in the United States, 1898-1900, „Mississippi Valley Historical Review”, 2, 22, wrzesień 1935 .
• JuliusJ. Pratt JuliusJ., Expansionists of 1898: The Acquisition of Hawaii and the Spanish Islands, 1936 .
• D.A.D.A. Abaszejew D.A.D.A., Военно-политическэ терминүүдэй хуряангы словарь, 1941 .
• Cornell University, The Impact of the war on America: six lectures by members of the faculty of Cornell university, 1942, ISBN 978-0-8014-0097-1 .
• R. CraigR.C. Brown R. CraigR.C., Goldwin Smith and Anti‐imperialism., „Canadian Historical Review”, 2, 43, 1962 .
• Robert L.R.L. Beisner Robert L.R.L., Twelve against Empire: The Anti-Imperialists, 1898–1900, 1968 .
• BernardB. Porter BernardB., Critics of Empire: British Radical Attitudes to Colonialism in Africa 1895-1914, 1968 .
• CarlC. Berger CarlC., Imperialism and Nationalism, 1884-1914: a conflict in Canadian thought, 1969 .
• E. BerkeleyE.B. Tompkins E. BerkeleyE.B., Anti-Imperialism in the United States: The Great Debate, 1890–1920, 1970 .
• Richard E.R.E. Welch Richard E.R.E., Response to Imperialism: The United States and the Philippine-American War, 1899–1902, 1978 .
• C.N.C.N. Connolly C.N.C.N., Class, birthplace, loyalty: Australian attitudes to the Boer War, „Australian Historical Studies”, 71, 18, 1978 .
• John CunninghamJ.C. Wood John CunninghamJ.C., J. A. Hobson and British Imperialism, „The American Journal of Economics and Sociology”, 4, 42, październik 1983 .
• Mark G.M.G. McGowan Mark G.M.G., The De-Greening of the Irish: Toronto’s Irish‑Catholic Press, Imperialism, and the Forging of a New Identity, 1887-1914, „Historical Papers/Communications historiques”, 1, 24, 1989 .
• AnthonyA. Brewer AnthonyA., Marxist Theories of Imperialism: A Critical Survey, 1990 .
• D.K.D.K. Fieldhouse D.K.D.K., Imperialism: An Historiographical Revision, „South African Journal of Economic History”, 1, 7, marzec 1992 .
• DavidD. Long DavidD., Towards a new liberal internationalism: the international theory of JA Hobson, 1996 .
• Michael M.M.M. Sheng Michael M.M.M., Battling Western Imperialism: Mao, Stalin, and the United States, 1997 .
• GrahamG. Evans GrahamG., JeffreyJ. Newnham JeffreyJ., The Penguin Dictionary of International Relations, 1998 .
• AntonioA. Negri AntonioA., MichaelM. Hardt MichaelM., Empire, 2001, ISBN 0-674-00671-2 .
• P.J.P.J. Cain P.J.P.J., Capitalism, Aristocracy and Empire: Some 'Classical' Theories of Imperialism Revisited, „Journal of Imperial and Commonwealth History”, 295, 89, lipiec 2004 .
• G.K.G.K. Peatling G.K.G.K., Globalism, Hegemonism and British Power: J. A. Hobson and Alfred Zimmern Reconsidered, „History”, 1, 35, marzec 2007 .
• Federalna Agencja Edukacji Obywatelskiej, Dossier Linksextremismus, 2008 .
• GérardG. Duménil GérardG., MichaelM. Löwy MichaelM., EmmanuelE. Renault EmmanuelE., Impérialisme, 2009, ISBN 978-2130572336 .
• MarkM. Proudman MarkM., Words for Scholars: The Semantics of 'Imperialism', „Journal of the Historical Society”, 3, 8, wrzesień 2008 .
• Gordon L.G.L. Heath Gordon L.G.L., War with a Silver Lining: Canadian Protestant Churches and the South African War, 1899-1902, 2009 .
• WolfgangW. Benz WolfgangW., Begriffe, Ideologien, Theorien, 2010, ISBN 978-3-598-24074-4 .
• SarahS. Britton SarahS., Come and See the Empire by the All Red Route!’: Anti-Imperialism and Exhibitions in Interwar Britain, „History Workshop Journal”, 1, 69, 2010 .
• GregoryG. Claeys GregoryG., Imperialism: The Story and Significance of a Political Word, 1840–1960, 2010 .
• RichardR. Koebner RichardR., Helmut DanH.D. Schmidt Helmut DanH.D., Imperial Sceptics: British Critics of Empire, 1850–1920, 2010 .
• PeterP. Duignan PeterP., Lewis HenryL.H. Gann Lewis HenryL.H., Burden of Empire: An Appraisal of Western Colonialism in Africa South of the Sahara, 2013, ISBN 978-0-8179-1693-0 .
• GerritG. Dworok GerritG., ChristophCh. Weißmann ChristophCh., 1968 und die 68er. Ereignisse, Wirkungen und Kontroversen in der Bundesrepublik, 2013, ISBN 978-3-412-21016-8 .
• JeanJ. Birnbaum JeanJ., Un silence religieux. La gauche face au djihadisme, 2016 .
• SamuelS. Salzborn SamuelS., Globaler Antisemitismus. Eine Spurensuche in den Abgründen der Moderne, 2018 .

• Anti-imperialism: Is it compatible with foreign investment? (ang.)
• Antiimperialismo (hiszp.)
• In the belly of the beast: Challenging US imperialism and the politics of the offensive. cc-ds.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-18)]. (ang.).
• ¡Emancipad vuestras colonias! (hiszp.)
• “La autonomía es una arma más fuerte que el antiimperialismo”. lavaca.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-02)]. (hiszp.)
• Liberty and anti-Imperialism. antiimperialist.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-01)]. (ang.).
• How imperialist ‘aid’ blocks development in Africa (ang.)
• O Imperialismo: de Lenin aos dias atuais. revistaoutubro.com.br. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-16)]. (port.)
• Nationalismus und Antiimperialismus. (niem.)
• Nuestra América. ufrgs.br. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-04)]. (hiszp.)
• Patriotas e traidores: Antiimperialismo, política e crítica social. csbh.fpabramo.org.br. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-23)]. (hiszp.)
• Perbedaan Anti-Imperialisme Dan Anti Segala Yang Berbau Asing. berdikarionline.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-23)]. (indonez.)
• Twentieth-Century Radical Publications, (10,000 items). (ang.)