Artyleria batalionowa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Artyleria batalionowa – artyleria wchodząca organicznie w skład batalionów piechoty (piechoty zmotoryzowanej), przeznaczona głównie do bezpośredniego wsparcia własnej piechoty i własnych czołgów oraz zwalczania czołgów przeciwnika. W skład artylerii batalionowej wchodzą (wchodziły):

• armaty;
• działa bezodrzutowe;
• działa przeciwpancerne;
• przeciwpancerne pociski kierowane;
• moździerze.

W Wojsku Polskim tak współczesnym jak z historycznego kontekstu wynika, że najniższym ogniwem występowania artylerii w oddziałach wojskowych II Rzeczypospolitej, Polskich Sił Zbrojnych jak i Wojsku Polskim na Wschodzie była artyleria batalionowa.

W skład artylerii batalionowej, batalionu piechoty, w pełni rozwiniętego pułku piechoty zmobilizowanego w 1939, walczącego w kampanii wrześniowej artylerię batalionową stanowił. Pluton moździerzy 81 mm, pododdział ten wchodził w skład kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszących (etat mobilizacyjny nr 12). Plutony moździerzy składały się z: dowódcy plutonu i zastępcy dowódcy plutonu, pocztu dowódcy, 2 działonów (każdy z moździerzem kal. 81 mm wz. 1928 lub wz.1931, ewentualnie wz.1918 oraz 8 żołnierzy z 1 koniem pociągowym i biedką). Łącznie 1 oficer i 19 szeregowych^[1][2]. Pluton moździerzy, stanowiący artylerię batalionową był to pododdział o dość dużym zasięgu i sile ognia, dzięki któremu dowódca batalionu mógł rozwiązywać - co prawda w ograniczonej skali, lecz samodzielnie - własne „problemy ognia”, bez pomocy wyższego szczebla^[3].

Artylerią batalionową dysponowały samodzielne bataliony WP (po mobilizacji):

• bataliony karabinów maszynowych i broni towarzyszących liczył trzy plutony moździerzy, w trzech organicznych kompaniach km i br. tow. Łącznie 6 moździerzy oraz pluton przeciwpancerny z 2 armatami przeciwpancernymi kal. 37 mm wz.1936^[4].
• forteczne bataliony karabinów maszynowych, zależnie od wielkości odcinka i ilości i jakości stałych obiektów fortecznych:
  • I batalion karabinów maszynowych typ specjalny posiadał 8 moździerzy wz.1928 i 7 armat ppanc.37 mm wz. 1936 i wz. 1937
  • II batalion karabinów maszynowych typ specjalny posiadał 10 moździerzy wz.1928 i 13 armat ppanc. 37 mm wz.1936 i wz. 1937
  • III batalion karabinów maszynowych typ specjalny posiadał 8 moździerzy wz.1928 i 10 armat ppanc.37 mm wz.1936 i wz.1937
  • 1 batalion karabinów maszynowych „Mikołów” posiadał 8 moździerzy i 4 armaty ppanc. 37 mm wz.1936, 6 armat 75 mm wz. 1897 i wz.1902
  • 6 kompania karabinów maszynowych typ specjalny 11 pułku piechoty (zamaskowana nazwa batalionu fortecznego nr V/11 pp) posiadał 1 armatę ppanc. 37 mm wz.1936 i 2 armaty ppanc. 37 mm wz.1938^[5][6][7] .
  • batalion karabinów maszynowych KOP „Osowiec” 2 plutony artylerii tradytorowej nie mniej niż 4 armaty 76,2 mm wz.1902
  • batalion specjalny nr XI (batalion forteczny KOP „Sarny”) nie mniej niż 7 armat 76,2 mm wz.1902, 10 armat ppanc.37 mm wz.1936, 10 moździerzy 81 mm wz.1918^[8]
  • batalion specjalny nr XII (batalion forteczny KOP „Małyńsk”) nie mniej niż 4 armaty ppanc.37 mm wz.1936 oraz moździerz 81 mm i armaty ppanc. wz.1936 (ilość nieznana).
• bataliony strzelców posiadały: w plutonie moździerzy kompanii km i br. tow. każdy po 2 moździerze 81 mm wz.1928 lub wz.1931 w plutonie przeciwpancernym 2 armaty 37 mm wz.1936, za wyjątkiem 1 batalionu strzelców, który posiadał kompanie przeciwpancerną z 6 armatami ppanc. 37 mm wz.1936 oraz za wyjątkiem 2 i 3 batalionów strzelców, które posiadały dodatkowo plutony artylerii piechoty z 2 armatami 75 mm wz.1902/26.
• bataliony piechoty typ specjalny (numerowane śląskie, pomorskie oraz morskie - powstały przez zmobilizowanie do etatów i organizacji wojennej z batalionów ON typ II i typ III) każdy posiadał dwa moździerze kal. 81 mm wz.1928 w plutonach moździerzy, kompanii km i br. tow.
• bataliony Obrony Narodowej w zależności od typu organizacji otrzymały namiastkę artylerii batalionowej:
  • bataliony ON typu S „Żnin” i „Koronowo” posiadały pluton moździerzy (broni towarzyszącej) z 2 moździerzami wz.1928,
  • bataliony ON typu IV: działon moździerza, podporządkowany bezpośrednio dowódcy batalionu, z 1 moździerzem wz.1928^[9]
  • nieliczne bataliony ON typu IV otrzymały pojedyncze działony lub wyjątkowo pluton z 2 armatami ppanc. 37 mm wz.1936.

Oddziały piechoty (bataliony) formowane na obczyźnie posiadały organizację, etat i uzbrojenie armii, przy których były formowane - francuskiej, brytyjskiej i sowieckiej/radzieckiej.

W skład artylerii batalionowej pułku: piechoty, grenadierów, strzelców pieszych oraz obu półbrygad strzelców podhalańskich wchodziły:

- w składzie kompanii km i br. tow.

• pluton broni towarzyszących z 2 moździerzami 81 mm z 2 armatami przeciwpancernymi 25 mm

- w składzie każdej z 3 kompanii: grenadierów, strzelców, piechoty wchodził:

• pluton dowodzenia w jego składzie, drużyna moździerza z jednym moździerzem 60 mm^[10][11] .

W skład artylerii batalionowej polskich oddziałów piechoty w Wielkiej Brytanii, Afryce Północnej, Bliskim Wschodzie oraz we Włoszech i w Europie Północno-Zachodniej wchodziły znajdujące się:

- w składzie batalionu strzelców, piechoty, grenadierów:

• w latach 1940-1943 w kompanii dowodzenia: pluton moździerzy z 6 moździerzami 3" (76,2 mm) i pluton przeciwpancerny z 6 armatami 2-funtowymi (40 mm),
• w latach 1944-1947 w kompanii wsparcia: pluton moździerzy z 6 moździerzami 3" (76,2 mm) i pluton przeciwpancerny z 6 armatami 6-funtowymi (57 mm).

- w składzie (dywizyjnego) batalionu ckm:

• kompania ciężkich moździerzy 16 moździerzy 4,2" (106,7 mm)^[12][13].

- w składzie 2 batalionu komandosów zmotoryzowanych (etat zbliżony do brytyjskiego batalionu motorowego) 2 Brygady Pancernej:

• kompania wsparcia w składzie: trzech plutonów przeciwpancernych każdy z 4 armatami 6-funtowymi (57 mm) i pluton moździerzy z 6 moździerzami 3" (76,2 mm). Łącznie 12 armat ppanc. i 6 moździerzy^[14].

- w składzie batalionu strzelców spadochronowych 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej:

• kompania dowodzenia, z plutonem moździerzy, który posiadał 4 moździerze 3" (76,2 mm)^[15].

W skład artylerii batalionowej polskich oddziałów w składzie: 1 DP im. T. Kościuszki, I Korpusu Polskiego, 1 i 2 Armii WP, na terenie ZSRR i terenach Polski:

- w składzie batalionu piechoty/strzeleckiego:

• kompania moździerzy: 9 moździerzy 82 mm,
• pluton przeciwpancerny: 2 armaty przeciwpancerne 45 mm.

• w składzie każdej z 3 kompanii strzeleckich batalionu znajdował się:

• pluton moździerzy z 2 moździerzami 50 mm (w późniejszym czasie uzbrojenie wycofano na skutek małej skuteczności ognia)^[16].

- w składzie (dywizyjnego) batalionu szkolnego była:

• kompania moździerzy z plutonem moździerzy 50 mm w ilości 4 sztuk, z plutonem moździerzy 82 mm w ilości 4 sztuk^[17].

- w składzie batalionu piechoty zmotoryzowanej (fizylierów) brygady pancernej znajdowały się:

• kompania moździerzy z 6 moździerzami 82 mm,
• bateria artylerii przeciwpancernej z 4 armatami przeciwpancernymi 57 mm lub 76,2 mm^[18].

W najważniejszych amiach państw alianckich istniała artyleria szczebla batalionu piechoty lub piechoty specjalistycznej (górskiej, zmotoryzowanej, szybowcowej, piechoty morskiej, spadochronowej).

Na szczeblu batalionu piechoty dywizji piechoty US Army było:

• w kompanii sztabowej: 3 armaty 57 mm,
• w kompanii broni ciężkiej: 6 moździerzy 81 mm
• w 3 kompaniach piechoty w każdym z trzech plutonów: 1 moździerz/granatnik 60 mm.

Na szczeblu batalionu piechoty zmotoryzowanej dywizji pancernej US Army było:

• w każdej z 3 kompanii piechoty zmotoryzowanej znajdował się pluton dział pancernych w składzie 3 dział 57 mm na podwoziu opancerzonego pojazdu.

Na szczeblu batalionu czołgów dywizji pancernej istniały:

• w kompania sztabowa: 3 działa pancerne 75 mm oraz pluton moździerz z 3 moździerzami 81 mm
• kompania dział pancernych z 6 działami pancernymi 105 mm^[19].

Istniała artyleria batalionowa w batalionach piechoty, batalionach rozpoznawczych, batalionach fizylierów, batalionach piechoty zmotoryzowanej/grenadierów pancernych, batalionach strzelców spadochronowych, batalionach strzelców górskich, batalionach grenadierów. W różnych okresach, w każdym z tych batalionów artyleria batalionowa występowała w nieco innej postaci, ewoluowała i zmieniał się jej sprzęt, wykorzystywano sprzęt z własnych fabryk zbrojeniowych jako standardowy oraz liczny sprzęt zdobyczny, w zależności od frontu na którym walczył dany batalion. Ponadto różniły się ze względu na pochodzenie formacji (Wehrmacht, Waffen-SS, Luftwaffe). Podano poniżej przykładowe:

W batalionie piechoty dywizji piechoty I fali w 1939 występowała artyleria batalionowa:

• w kompanii ckm występowało 6 moździerzy 81 mm.

W batalionie piechoty zmotoryzowanej i batalionie motocyklistów dywizji pancernej lat 1940-1941 występowała:

• kompania ckm 6 moździerzy 81 mm,
• kompania broni ciężkiej z 3 armatami ppanc. 37 mm, 2 armatami piechoty 75 mm.

W batalionie piechoty/grenadierów oraz batalion fizylierów dywizji piechoty/grenadierów wz..1944 występowała:

• w kompania broni ciężkiej z 4 moździerzami 120 mm i 6 moździerzami 81 mm^[20].

Artyleria batalionowa występująca w pierwszych 15 latach po zakończeniu II wojny światowej nie została zasadniczo zmieniona. Ewolucji podlegała trakcja, która z konnej stała się sukcesywnie zmotoryzowaną. Pozostały niemal te same typy uzbrojenia na wyposażeniu artylerii batalionowej. Wyjątek stanowią jedynie armaty ppanc. 45 mm, wymienione na 57 mm lub 76,2 mm.

• Marian Laprus (red.): Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979, s. 23. ISBN 83-11-06229-3.
• Igor Błagowieszczański: Artyleria w II wojnie światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1983. ISBN 83-11-06909-3.
• Paweł Rozdżestwieński: Piechota Wojska Polskiego 1939. Organizacja i uzbrojenie pułków piechoty. Warszawa: Wydawnictwo ZP, 2012. ISBN 978-83-63829-27-8.
• Paweł Rozdżestwieński: Struktura organizacyjna piechoty w 1939 roku cz.2 Batalion. Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939. Tom 37.. Warszawa: Hobby Media s.c., 2019. ISBN 978-83-7945-435-8.
• Adam Śliwa: Grupa Forteczna Obszaru Warownego "Śląsk". Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939 tom 42. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019. ISBN 978-83-8164-222-4.
• Paweł Rozdżestwieński: Struktura organizacyjna piechoty w 1939 roku cz.3 Dywizja Piechoty, Kwatera Główna Dywizji Piechoty. Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939. Tom 43.. Warszawa: Hobby Media s.c., 2019. ISBN 978-83-8164-223-1.
• Piotr Skupień, Adam Śliwa: 55 Dywizja Piechoty Rezerwowa. Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939 tom nr 45. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2020. ISBN 978-83-8164-328-3.
• Adam Śliwa: Bataliony Obrony Narodowej. Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939. Tom 64.. Warszawa: Hobby Media s.c., 2021. ISBN 978-83-8164-512-6.
• Szymon Kucharski: Obszar Warowny Śląsk cz.1 historia, Wielki Leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939 tom 94. Warszawa: Edipersse Polska S.A., 2016. ISBN 978-83-7945-318-4.
• Zbigniew Pruski: Bastion Polesie. Polskie fortyfikacje na Polesiu w latach 1920-1939. Przasnysz: Wydawnictwo Forteca, 2000. ISBN 83-914720-0-0.
• Tadeusz Kryska-Karski, Henryk Barański: Piechota 1939-1945. Zeszyt 13. Londyn: Instytut Polski, 1973.
• Tadeusz Kryska-Karski, Henryk Barański: Piechota 1939-1945. Zeszyt 15. Londyn: Instytut Polski, 1974.
• Igor Moraczewski: Komandosi Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w latach 1942-1947. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2022. ISBN 978-83-66687-26-4.
• Władysław Stasiak: W locie szumią spadochrony. Wspomnienia żołnierza spod Arnhem. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1991. ISBN 83-211-1153-X.
• Krzysztof Gaj: 16 Brygada Pancerna. Studium organizacji brygady pancernej - myśl organizacyjno-etatowa Wschodu i Zachodu w okresie II-VII 1945 r.. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2019. ISBN 978-83-7889-958-7.