French
DeutschAurelia Wyleżyńska – Wikipedia, wolna encyklopedia
.jpg) Aurelia Wyleżyńska (ok. 1925) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 3 sierpnia 1944 |
| Dziedzina sztuki | literatura |
Aurelia Wyleżyńska (ur. 1881 w Oknicy[1], zm. 3 sierpnia 1944 w Warszawie[2]) – polska pisarka i publicystka.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodzona w rodzinie szlacheckiej herbu Trzaska na Podolu w Imperium Rosyjskim. Jej rodzicami byli Ludomir Ludwik Wyleżyński i Kamilla z domu Połtowicz[1]. Odebrała gruntowne wykształcenie – ukończyła słynną warszawską pensję dla dziewcząt Cecylii Plater-Zyberkówny, potem studiowała na Wydziale Literatury krakowskich Wyższych Kursów dla Kobiet, następnie na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (1907–1911)[3][4]. Debiutowała w 1909 na łamach czasopisma „Prąd” publikując szkic literacki o dramacie Róża Stefana Żeromskiego[5].
Była delegatką na zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich 4 lutego 1922 w Warszawie[6][7]. W 1924 opuściła Polskę i wyjechała do Paryża, aktywnie uczestnicząc w życiu tamtejszej Polonii i działając we francuskim towarzystwie „Les Amis de la Pologne”. Podczas pobytu za granicą wiele podróżowała, odwiedzając m.in. Włochy, Hiszpanię, Austrię i Niemcy, skąd przysyłała korespondencje do polskich czasopism[8]. Wróciła do Polski w 1937 i zamieszkała w Warszawie[9].
Podczas okupacji niemieckiej pisała do prasy konspiracyjnej. W swoim mieszkaniu przy ul. Lipowej udzielała schronienia Żydom[10], m.in. ukrywając oficerów pochodzenia żydowskiego. Transportowała również leki do warszawskiego getta. Od połowy 1940 pracowała jako wolontariuszka-samarytanka w warszawskich szpitalach, niosąc pociechę rannym, ucząc lekarzy języka francuskiego i pracując w charakterze tłumaczki[11].
U schyłku życia opracowała Notatki pamiętnikarskie, przez wiele lat znajdujące się w zasobach Archiwum Akt Nowych i Biblioteki Narodowej w Warszawie. Tekst ten jest ważnym źródłem danych o życiu społeczeństwa polskiego pod okupacją hitlerowską, zawiera także opis istotnych faktów z biografii jego autorki[12]. Notatki zostały wydane w 2022 przez Państwowy Instytut Wydawniczy jako Kroniki wojenne[13].
Zmarła 3 sierpnia 1944 na skutek ran odniesionych drugiego dnia powstania warszawskiego[14][15].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Była trzykrotnie zamężna. Pierwszym mężem był obywatel austriacki, nauczyciel gimnazjalny w Krakowie i Wadowicach, Tadeusz Marian Rybakiewicz (1879–1910), z którym związek zawarła przed 1907. Małżeństwo trwało krótko – Rybakiewicz wkrótce zmarł w szpitalu psychiatrycznym w Tworkach pod Warszawą. Aurelia poślubiła następnie filozofa, publicystę i nauczyciela Adama Kropatscha (1884–1971)[16]. W 1915, w czasie I wojny światowej, prawdopodobnie jako żona obywatela Austro-Węgier została internowana przez władze rosyjskie i wywieziona do Saratowa w głębi Rosji[1]. Tam poznała i w 1918 poślubiła Jana Parandowskiego, ówcześnie studenta Uniwersytetu Lwowskiego[10]. Pobrali się, korzystając z uchwalonego przez władze Rosji Radzieckiej ustawodawstwa, zezwalającego na śluby cywilne – wszak Wyleżyńska była nadal formalnie żoną Adama Kropatscha[17]. Małżonkowie wrócili z internowania do Lwowa po odzyskaniu niepodległości w 1918 i zamieszkali we Lwowie, w domu Parandowskich przy ul. Domsa 5. Rozstali się pod koniec 1924, gdy Jan Parandowski związał się ze swoją studentką Reginą Henryką Helcel[18]. Żoną Adama Kropatscha pozostawała formalnie aż do śmierci – sporządzony po II wojnie światowej akt zgonu wystawiony jest na nazwisko Aurelia Wyleżyńska-Kropatsch[19].
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]- Ryszard Berwiński. Studium, Kraków 1913
- U złotych wrót. Powieść, Lwów 1922
- Maria Leszczyńska na dworze wersalskim[20][21], Poznań 1923, 1935
- Niespodzianki. Powieść, Lwów–Warszawa 1924
- Ilustrowany przewodnik dla wychodźców we Francji, Paryż 1925
- Jeunes poètes polonais, Paris 1926
- Księga udręki. Powieść, Warszawa 1926
- Biała czarodziejka, Warszawa 1929
- Czarodziejskie miasto. Opowieść, Warszawa 1928
- L’emigration polonaise en France, Paris 1928
- Serce podzielone na ćwierci. Powieść, Warszawa 1931
- W mieście świata polskie ścieżki, Poznań 1931
- Z duszą twoją na ramieniu. Listy z Hiszpanii, Warszawa 1933
- Kroniki wojenne. T.1: 1939–1942, T. 2: 1943–1944, Warszawa 2022[13]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Pawlak 2014 ↓, s. 157.
- ↑ Wyleżyńska, Aurelia (1881–1944). Katalogi Biblioteki Narodowej. [dostęp 2016-05-27].
- ↑ Pawlak 2014 ↓, s. 158.
- ↑ Joanna Szczepkowska, Kto ty jesteś – początek sagi rodzinnej, Warszawa 2014, s. 43–44, ISBN 978-83-7700-141-7.
- ↑ Pawlak 2014 ↓, s. 159.
- ↑ Pawlak 2014 ↓, s. 161.
- ↑ Wiadomości bieżące. Z miasta. O byt literatów. „Kurjer Warszawski”, s. 4, nr 39 z 8 lutego 1922.
- ↑ Pawlak 2014 ↓, s. 163-164.
- ↑ Pawlak 2014 ↓, s. 166.
- ↑ a b Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską]. „Tygodnik Powszechny”. 30 (3394), s. 59, 2014-07-27.
- ↑ Pawlak 2014 ↓, s. 167.
- ↑ Pawlak 2014 ↓, s. 166, 170.
- ↑ a b Aurelia Wyleżyńska Kroniki wojenne: Tom. 1 1939-1942, Tom 2 1943-1944 [online], piw.pl [dostęp 2022-06-01] (pol.).
- ↑ Pawlak 2014 ↓, s. 167-168.
- ↑ Joanna Szczepkowska, Kto ty jesteś – początek sagi rodzinnej, Warszawa 2014, s. 45, ISBN 978-83-7700-141-7.
- ↑ Wyleżyńska 2022 ↓, T.1, s. 26.
- ↑ Wyleżyńska 2022 ↓, T.1, s. 27.
- ↑ Wyleżyńska 2022 ↓, T.1, s. 30.
- ↑ Wyleżyńska-Kropatsch Aurelia, Urząd Stanu Cywilnego Miasta Stołecznego Warszawy, Wydział Archiwum, Akt zgonu nr 1-4/209/1945. Cyt. za: Aurelia Wyleżyńska, Kroniki wojenne, t. 1, Warszawa 2022, s. 26, przyp. 18
- ↑ Aurelia Wyleżyńska, Marja Leszczyńska na dworze wersalskim. T. 1, wyd. 1935. [online], polona.pl [dostęp 2018-09-12].
- ↑ Aurelia Wyleżyńska, Marja Leszczyńska na dworze wersalskim, T. 2, wyd. 1935. [online], polona.pl [dostęp 2018-09-12].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Aurelia Wyleżyńska: Kroniki wojenne. T. 1: 1939–1942, T. 2: 1943–1944. Warszawa: 2022.
- Grażyna Pawlak. Aurelia (Aura) Wyleżyńska – zapomniana pisarka i publicystka. Materiały do biografii. „Pamiętnik Literacki”. 1, s. 157-170, 2014. Warszawa: Instytut Badań Literackich. ISSN 0031-0514. [dostęp 2022-06-01]. (pol.).