Basia Temkin-Bermanowa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Basia Temkin-Bermanowa

Data i miejsce urodzenia	21 sierpnia 1907 Warszawa
Data śmierci	30 kwietnia 1952
Zawód, zajęcie	bibliotekarka, działaczka żydowskiego ruchu oporu
Multimedia w Wikimedia Commons

Basia Temkin-Bermanowa, ps. „Barbara Biernacka” (ur. 21 sierpnia 1907 w Warszawie, zm. 30 kwietnia 1952 w Petach Tikwa) – polska bibliotekarka, działaczka w żydowskim ruchu oporu podczas II wojny światowej. Autorka Dziennika z podziemia.

Urodziła się 21 sierpnia 1907 roku w Warszawie^[1][2], w średniozamożnej rodzinie żydowskiej^[3]. Jej ojciec był talmudystą^[4]. W młodości udzielała się w Ha-Szomer Ha-Cair^[3][4], jednak opuściła organizację ze względu na swój negatywny stosunek do jidysz^[4]. W latach 1926–1930^[2] studiowała na wydziale nauk społecznych Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie, gdzie wybrała specjalizację bibliotekarstwo^[4], oraz pedagogikę na Uniwersytecie Warszawskim^[3]. Po studiach pracowała w dziale judaistycznym Biblioteki Narodowej, należała do Lewicy Poalej Syjon^[4]. W 1936 roku wyszła za mąż za Adolfa Bermana^[3].

W okresie okupacji niemieckiej znalazła się z mężem w getcie warszawskim, gdzie prowadziła bibliotekę dla dzieci w ramach stowarzyszenia CENTOS^[2]. W marcu 1942 roku zaangażowała się w założenie Bloku Antyfaszystowskiego^[2]. We wrześniu 1942 roku Bermanom udało się wydostać na stronę „aryjską”, gdzie Temkin-Bermanowa zaczęła posługiwać się imieniem Barbara Biernacka^[2][4]. Działała w konspiracji^[2][5], w Żydowskim Komitecie Narodowym – gdzie z mężem była na czele jednego z trzech „skrzydeł” – i w Radzie Pomocy Żydom „Żegota”^[2]. W 1944 roku zaczęła prowadzić dziennik, w którym ostatniego wpisu dokonała 14 stycznia 1945 roku^[2][3]. Na jego kartach opisała działania żydowskiej samopomocy poza gettem^[3], opisała także spotkanie z członkami Żydowskiej Organizacji Bojowej^[2]. Dzięki jej notatkom zachował się m.in. opis działań punktu kontaktowego w biurze przy ul. Miodowej 11^[6], gdzie pracowała Janina Buchholtz-Bukolska^[2]. W biurze Temkin-Bermanowa widywała najbliższych współpracowników: Klimę Fuswerk-Krymek, Helenę Merenholc, Belę Elster, Józefa Zysmana, Zosię Rodziewicz, Marię Grzegorzewską, Irenę Sawicką, Irenę Kurowską, Felicję Felhorską, Irenę Solską i innych^[2]. Temkin-Bermanowa poznała także Buchholtz z Rachelą Auerbach^[6]. Wraz z mężem^[2] pomagała wydostawać się z getta^[7], wypisywała i dostarczała fałszywe dokumenty uciekinierom, takie jak metryki, kenkarty, legitymacje czy karty pracy, przekazywała także środki na życie^[2]. Działała również na rzecz archiwum Ringelbluma, lecz część zebranych przez nią dokumentów spłonęła podczas powstania warszawskiego^[4].

Po wojnie Temkin-Bermanowa ponownie pracowała jako bibliotekarka, pełniąc funkcję naczelnego kierownika centralnej żydowskiej biblioteki przy Centralnym Komitecie Żydów Polskich^[4], katalogując i ratując ocalone książki żydowskie^[2]. W 1950 Bermanowie wyjechali do Izraela^[2][7]. W nowym kraju Temkin-Bermanowa podupadła na zdrowiu, które próbowała ratować w sanatoriach^[2]. Zmarła 30 kwietnia 1952 roku^[3][4] w Petach Tikwa^[1].

Jej dziennik z okresu wojny ukazał się w Polsce w 2000 roku pod tytułem Dziennik z podziemia^[5]. W 2022 roku ukazała się publikacja Bohaterki drugiego planu. Bucholtz, Auerbach oraz Berman autorstwa Ewy Małkowskiej-Bieniek, opisująca Temkin-Bermanową^[8].