Biedrzeniec – Wikipedia, wolna encyklopedia

Biedrzeniec
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

biedrzeniec

Nazwa systematyczna
Pimpinella L.
Sp. Pl. 263. 1 maja 1753
Typ nomenklatoryczny

Pimpinella saxifraga L.[3]

Homonimy

Pimpinella Séguier = Poterium L.[3]

Biedrzeniec anyż
Biedrzeniec wielki

Biedrzeniec (Pimpinella L.) – rodzaj roślin dwuletnich lub bylin z rodziny selerowatych (Apiaceae). Należy tu ok. 150 gatunków[4]. Zasięg rodzaju obejmuje niemal w całości wszystkie kontynenty Starego Świata: Europę, Afrykę i Azję, a gatunki introdukowane z tego rodzaju występują także na obu kontynentach amerykańskich[4]. W Europie rośnie 16 gatunków[5], z czego dwa lub trzy (w zależności od ujęcia systematycznego) rosną jako rodzime w Polsce: biedrzeniec mniejszy P. saxifraga, biedrzeniec czarny P. nigraP. saxifraga subsp. nigra i biedrzeniec wielki P. major[6].

Niektóre gatunki z tego rodzaju są uprawiane jako rośliny przyprawowe i ozdobne, przy czym największe znaczenie użytkowe ma uprawiany od czasów starożytnych biedrzeniec anyż Pimpinella anisum. Jego nasiona służyły do aromatyzowania potraw i napojów, w tym alkoholowych, destylowany z nich jest olejek anyżowy wykorzystywany także w medycynie[5]. Gatunek ten uprawiany jest także w Polsce[6].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Byliny, rzadko rośliny dwuletnie lub roczne, o łodygach prosto wzniesionych, rozgałęziających się. Korzeń palowy lub wiązkowy[7].
Liście
Odziomkowe ogonkowe, z szeroką pochwą liściową, pojedynczo, podwójnie lub potrójnie trójdzielne albo jednokrotnie do czterokrotnie pierzaste, rzadziej pojedyncze. Liście łodygowe odmienne[7], zwykle pierzasto podzielone[8].
Kwiaty
Zebrane w baldachy złożone, często liczne, szczytowe i boczne. Pokrywy i pokrywki obecne lub ich brak, jeśli są to zwykle równowąskie[7] i nieliczne[8]. Poszczególne baldaszki zawierają kilka lub wiele kwiatów[7]. Kwiaty są obupłciowe, czasem część jest tylko męska[8]. Kielich z drobnymi, lancetowatymi ząbkami lub niewidoczne[7]. Płatki korony białe, rzadziej czerwonawe, nagie lub owłosione od spodu[7], zwykle wycięte na szczycie[8]. Miodnik stożkowaty lub poduszkowaty[8]. Szyjki słupka krótkie lub długie, rozpostarte lub odgięte[7].
Owoce
Rozłupnia rozpadająca się na dwie okrągławo jajowate, bocznie spłaszczone rozłupki[8], nagie lub owłosione[7], z 5 żebrami[8][7].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Biedrzeniec obcy
Pimpinella junoniae
Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Pimpinelleae, podrodziny Apioideae, rodziny selerowatych Apiaceae[9].

Wykaz gatunków[4]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
  4. a b c d Pimpinella L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-24].
  5. a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 718, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 133, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. a b c d e f g h i Pu Fa-ting, Mark F. Watson: Pimpinella Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-24].
  8. a b c d e f g Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 65.
  9. Genus Pimpinella L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-24].
  10. Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.