Bielinkowate – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bielinkowate

Pieridae
Duponchel, 1835
Okres istnienia: kreda późna–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 100.5/0 100.5/0
Wietek gorczycznik
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	motyle
Podrząd	Glossata
Infrarząd	motyle różnoskrzydłe
Nadrodzina	Papillonoidea
Rodzina	bielinkowate
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Bielinkowate^[1], bielinki^[2] (Pieridae) – rodzina motyli z podrzędu Glossata i nadrodziny Papillonoidea. Liczy około 1100 opisanych gatunków. Kosmopolityczna. Jej przedstawiciele mają przednie skrzydła trójkątne, zaś tylne zaokrąglone i pozbawione ogonków. U gatunków palearktycznych barwa skrzydeł jest główne biała, żółta lub pomarańczowa.

Motyle te mają czułki długości od ⅓ do ½ krawędzi przedniego skrzydła, zakończone buławką lub stopniowo grubiejące. Na głowie obecne nagie oczy i owłosione, małe przyoczka^[2]. Przedplecze ma niezlane ze sobą pośrodku płytki boczne^[3]. Przednie skrzydła mają obrys trójkąta prosto- lub rozwartokątnego, zaś tylne są zaokrąglone i pozbawione ogonka. Liczba żyłek radialnych jest na przednich skrzydłach zredukowana do 4 lub do 3. Tylne skrzydła mają dwie żyłki aksylarne, przednie zaś – jedną^[2], opatrzoną ząbkiem na zewnętrznej krawędzi skrzydła^[3]. Ubarwienie skrzydeł u gatunków palearktycznych jest głównie białe, żółte lub pomarańczowe, natomiast u tropikalnych bardziej różnorodne^[2]. Za pigmentację łusek skrzydłowych odpowiada pteryna, co jest cechą synapomorficzną rodziny^[3]. W ubarwieniu skrzydeł często wyraźny jest dymorfizm płciowy, natomiast sezonowy jest słabiej zaznaczony^[2]. Synapomorfię stanowią również rozdwojone pazurki przednich odnóży^[3].

Gąsienice o walcowatych, zwykle zwężonych na obu końcach, skąpo i krótko owłosionych ciałach. U wielu gatunków są trujące dla ptaków. U nich oraz u poczwarek dominującą barwą jest zwykle zieleń^[2].

W Polsce wydają 1–2 pokolenia rocznie, w strefach cieplejszych nawet 7^[2].

Niektóre gatunki notowane są jako szkodniki. W Polsce są to głównie: bielinek kapustnik, bielinek rzepnik i niestrzęp głogowiec. Dwa pierwsze żerują na kapustowatych, zaś niestrzęp jest szkodnikiem drzew owocowych^[2].

Rodzina kosmopolityczna. Największą różnorodność osiąga w krainie neotropikalnej, gdzie występuje 46 taksonów rangi rodzajowej (rodzajów i podrodzajów), z których 32 to endemity. Krainę orientalną zamieszkuje 28 taksonów rangi rodzajowej, w tym 8 endemicznych. W Nearktyce te ich liczba wynosi 23, w tym 2 endemiczne, w krainie afrotropikalnej 19, w tym 8 endemicznych, w Palearktyce 18, w tym 3 endemiczne, a w krainie australijskiej 13, w tym 2 endemiczne^[3]. W Europie występuje około 30 gatunków^[2], z czego 17 wykazano z Polski^[4] (zobacz: bielinkowate Polski).

Bielinkowate to rodzina o dobrze wspartym monofiletyzmie, obejmująca około 1100 opisanych gatunków, zaliczanych do 83 rodzajów. Należą do nadrodziny Papillonoidea, ale ich pozycja jest niepewna – wg starszych analiz stanowią grupę siostrzaną paziowatych, wg nowszych zajmują pozycję siostrzaną względem kladu obejmującego rusałkowate, wielenowate i modraszkowate^[3].

Do 2006 wewnętrzna systematyka bielinkowatych bazowała głównie na intuicji. W tymże roku opublikowana została przez Brabyego i innych pierwsza analiza filogenetyczna grupy. Potwierdziła ona monofiletyzm tradycyjnie wyróżnianych podrodzin, natomiast zmodyfikowała systematykę podrodziny Pierinae. Na podstawie jej wyników zaproponowano następującą klasyfikację^[3]:

• podrodzina: Pseudopontiinae
• podrodzina: Dismorphiinae
• podrodzina: Coliadinae
• podrodzina: Pierinae
  • klad: Colotis group – rodzaje: Colotis, Eronia, Gideona, Hebomoia, Ixias, Nepheronia, Pareronia, Pinacopteryx
  • plemię: Anthocharidini
  • rodzaj: Leptosia
  • plemię: Pierini
    • podplemię: Appiadina
    • podplemię: Pierina
    • podplemię: Aporiina
• incertae sedis – rodzaje: Elodina, Dixeia, Belenois

Pojawienie się bielinków szacuje się na okres między 112 a 82 milionami lat temu, przy czym najprawdopodobniej miało to miejsce w cenomanie lub turonie (kreda późna). Wiek rozejścia się linii ewolucyjnych podplemion Pierina i Aporiina oszacowano na około 60 milionów lat temu (paleocen)^[3].