Bursztyn libański – Wikipedia, wolna encyklopedia

Inkluzje larw Tragichrysa w bursztynie libańskim

Bursztyn libański – odmiana bursztynu (żywicy kopalnej) występująca na terenie Libanu oraz przyległych terenach Syrii i północnego Izraela. Datowana jest na okres od jury późnej do cenomanu w kredzie późnej, w większości jednak pochodzi z wczesnej kredy. Jej źródłem są drzewa iglaste rosnące w gęstym i bardzo wilgotnym lesie północno-wschodniej części Gondwany. Spośród blisko 300 znanych odkrywek, 17 jest źródłem makroskopowych inkluzji organicznych. Są one szczególnie cenne, jako że należą do najstarszych tego typu inkluzji i dokumentują faunę z czasów powstania i radiacji roślin okrytonasiennych oraz związanych z nimi taksonów owadów.

Pochodzenie

[edytuj | edytuj kod]

Wystąpienia tego bursztynu obecne są na 10% powierzchni Libanu, sięgając ponadto do sąsiednich rejonów Syrii i północnego Izraela. Do 2010 roku zlokalizowano blisko 300 ich odkrywek, z których 17 jest źródłem inkluzji. Bursztyn libański pochodzi z okresu od jury późnej do cenomanu w kredzie późnej, ale większość wystąpień, w tym te najzasobniejsze w inkluzje, datowanych jest na kredę wczesną[1]. Z późnej jury (kimerydu) pochodzi bursztyn z 19 znajdujących się w Libanie odkrywek, co jest największą liczbą odsłonięć bursztynu jurajskiego w jednym państwie[2]. Ponadto jedna odkrywka zawiera bursztyn z cenomanu[1].

Bursztyn ten powstał z żywicy drzew iglastych, rosnących w bardzo wilgotnym, gęstym lesie na północnym wschodzie Gondwany. Las ten leżał w strefie tropikalnej lub subtropikalnej, a występujący w nim klimat rekonstruuje się jako umiarkowany do gorącego[1].

Drzewo macierzyste

[edytuj | edytuj kod]

Bursztyn libański powstał z żywicy jednego lub większej liczby gatunków iglastych, jednak jego macierzysty gatunek pozostaje nieznany. Badania metodą spektroskopii NMR oraz spektroskopii absorpcyjnej w podczerwieni wskazują przedstawicieli araukariowatych. Jedna z prac wskazała na Agathis levanthensis, jednak skamieniałości tego gatunku nie znaleziono na żadnym stanowisku libańskim. Analizy ksylologiczne jako drzewa macierzyste wskazują przedstawicieli rodzaju Araucaroxylon z rodziny araukariowatych lub Protocarpoxylon z rodziny Cheirolepidiaceae[1].

Właściwości

[edytuj | edytuj kod]

Bursztyn ten miewa rozmaitą barwę, od przejrzyście żółtopomarańczowej po opalizująco kruczoczarną. Może też być mlecznobiały, przy czym barwa biaława wynika niekiedy z obecności mikroskopijnych pęcherzyków powietrza w bursztynie. Oglądając okazy ciemne i przejrzyste w określonych warunkach świetlnych obserwuje się w nim także odcienie fioletu, błękitu i zieleni. Gęstość bursztynu libańskiego wynosi 1,054 g/cm³. Charakteryzuje się również dużą kruchością[1].

Inkluzje

[edytuj | edytuj kod]

Bursztyn libański odgrywa kluczową rolę w badaniach paleobiologicznych. Wraz z bursztynem jordańskim należy do najstarszych bursztynów zawierających makroskopowe inkluzje organiczne[1] – starszy jest tylko triasowy bursztyn z Dolomitów (o znalezieniu w nim inkluzji stawonogów doniesiono w 2012)[3]. Bursztyn libański pochodzi z czasów pojawienia się i radiacji roślin okrytonasiennych, dokumentując ewolucję nowych ekosystemów, wymarcie wielu starych grup stawonogów oraz pojawienie się nowych, w tym koewoluujących z okrytonasiennymi owadów. Wśród inkluzji znaleźć można najstarszych przedstawicieli wielu współczesnych rodzin stawonogów, jak i liczne rodziny wymarłe, niektóre znane wyłącznie z bursztynu libańskiego. Bursztyn ten odznacza się zwykle bardzo dobrym stanem zachowania inkluzji. Niekiedy w jednym fragmencie bursztynu znajdywane są inkluzje większej liczby organizmów, pozwalając wnioskować o ich relacjach i zachowaniu[1][4].

Inkluzje znane są z 17 odkrywek. Najwięcej z nich, bo po ponad 3 tysiące, dostarczyły odkrywki w Mdejridż-Hammana (Kada Babda, Dżabal Lubnan) i Dżazzin (Kada Dżazzin, Dystrykt Południowy). Trzecia w kolejności jest odkrywka w okolicy Baszarri (Kada Baszarri, Dystrykt Północny). Po ponad 100 inkluzji znaleziono także w odkrywkach Burajdż (Kada Zahla, Dystrykt Północny) i Ain Dara (Kada Asz-Szuf, Dżabal Lubnan)[1].

Fauna

[edytuj | edytuj kod]

Najliczniej reprezentowane w bursztynie libańskim są stawonogi, zwłaszcza owady. Oprócz nich zachowały się w nim także nicienie, lądowe ślimaki, jeden rodzaj gada z rzędu łuskonośnych oraz niezidentyfikowane pióro[1].

Poniżej przedstawiono listę ich rodzin i rodzajów:

Pajęczaki (Arachnida)

[edytuj | edytuj kod]

Pajęczaki w bursztynie libańskim reprezentują:

Dwuparce (Diplopoda)

[edytuj | edytuj kod]

Dwuparce w bursztynie libańskim reprezentują:

Skoczogonki (Collembola)

[edytuj | edytuj kod]

Publikacja z 2010 roku wspomina występowanie bursztynie libańskim inkluzji skoczogonków[1], jednak na checkliście kopalnych skoczogonków z 2016 roku brak jest taksonów z bursztynu libańskiego[15].

Owady (Insecta)

[edytuj | edytuj kod]

Owady stanowią grupę najliczniej reprezentowaną w bursztynie libańskim[1]. Stwierdzono w nim:

Inne bezkręgowce

[edytuj | edytuj kod]

Kręgowce (Vertebrata)

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k Dany Azar, Raymond Gèze, Fadi Acra: Lebanese Amber. W: Biodiversity of Fossils in Amber from the Major World Deposits. David Penney (red.). Manchester: Siri Scientific Press, 2010.
  2. ↑ Youssef Nohra, Dany Azar, Raymond Gèze, Sibelle Maksoud, Antoine El-Samrani, Vincent Perrichot. New Jurassic amber outcrops from Lebanon. „Terrestrial Arthropod Reviews”. 6, s. 27–51, 2013. Brill. 
  3. ↑ A.R. Schmidt, S. Jancke, E.E. Lindquist, E. Ragazzi, G. Roghi, P.C. Nascimbene, K. Schmidt, T. Wappler, D.A. Grimaldi. Arthropods in amber from the Triassic Period. „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”. 109, s. 14796–14801, 2012. 
  4. ↑ Dany Azar: Amber fossils from Lebanon. American University of Beirut, 1997. [dostęp 2020-04-01].
  5. ↑ W.R. Lourenço. A remarkable scorpion fossil from the amber of Lebanon. Implications for the phylogeny of Buthoidea. „Comptes Rendus de l'Académie des Sciences Paris, Sciences de la Terre et des Planètes”. 332, s. 641-646, 2001. 
  6. ↑ Danilo Harms, Jason A. Dunlop. The fossil history of pseudoscorpions (Arachnida: Pseudoscorpiones). „Fossil Record”. 20, s. 215–238, 2017. DOI: 10.5194/fr-20-215-2017. 
  7. ↑ D. Penney. A new deinopoid spider from Cretaceous Lebanese amber. „Acta Palaeontologica Polonica”. 48 (4), s. 569-574, 2003. 
  8. ↑ J. Wunderlich. On selected higher and lower taxa of fossil and extant spiders of the superfamily Oecobioidea, with a provisional Cladogram (Araneae: Hersiliidae and Oecobiidae). „Beiträge zur Araneologie”. 3, s. 809-848, 2004. 
  9. ↑ David Penney, Paul A. Selden. The Oldest Linyphiid Spider, in Lower Cretaceous Lebanese Amber (Araneae, Linyphiidae, Linyphiinae). „The Journal of Arachnology”. 30 (3), s. 487-493, 2002. American Arachnological Society. 
  10. ↑ a b J. Wunderlich. The dominance of ancient spider families of the Araneae: Haplogynae in the Cretaceous, and the late diversification of advanced ecribellate spiders of the Entelegynae after the Cretaceous-Tertiary boundary extinction events, with descriptions of new families. „Beiträge zur Araneologie”. 5 (524-674), 2008. 
  11. ↑ J. Wunderlich, R. Milki.. Description of the extinct new subfamily Microsegestriinae (Araneae: Segestriidae) in Cretaceous Lebanese Amber. „Beiträge zur Araneologie”. 3, s. 1867-1879, 2004. 
  12. ↑ Antonio Arillo, Vladimir Blagoderov, Enrique Penalver. Early Cretaceous parasitism in amber: A new species of Burmazelmira fly (Diptera: Archizelmiridae) parasitized by a Leptus sp. mite (Acari, Erythraeidae). „Cretaceous Research”. 86, s. 24-32, 2018. 
  13. ↑ Antonio Arillo, Luis S. Subías, G.C. da Rocha, Dany Azar. First fossil oribatid mite from Lebanese amber (Acariformes, Oribatida, Neoliodidae). „Palaeoentomology”. 2 (6), s. 611–617, 2019. DOI: 10.11646/palaeoentomology.2.6.12. ISSN 2624-2826. 
  14. ↑ a b M. Nguyen Duy-Jacquemin, D. Azar. The oldest records of Polyxenida (Myriapoda, Diplopoda): new discoveries from the Cretaceous ambers of Lebanon and France. „Geodiversitas”. 26, s. 631-641, 2004. 
  15. ↑ Alba Sánchez-García, Michael S. Engel. Springtails from the Early Cretaceous Amber of Spain (Collembola: Entomobryomorpha), with an Annotated Checklist of Fossil Collembola. „American Museum Novitates”. 3862, 2016. DOI: 10.1206/3862.1. 
  16. ↑ H. Sturm, G.O. Poinar. Cretaceomachilis libanensis, the oldest known bristle-tail of the family Meinertellidae (Machiloidea, Archaeognatha, Insecta) from the Lebanese amber. „Deutsche Entomologische Zeitschrift”. 45, s. 43-48, 1998. 
  17. ↑ a b A. Sánchez-García, E. Peñalver, X. Delclòs, M.S. Engel. Jumping bristeltails (Insecta, Archaeognatha) from the Lower Cretaceous amber of Lebanon. „Papers in Palaeontology”. 5, s. 679-697, 2019. 
  18. ↑ D. Azar, A. Nel. Four new Psocoptera from Lebanese amber (Insecta: Psocomorpha: Trogiomorpha). „Annales de la Société Entomologique de France”. 40, s. 185-191, 2004. 
  19. ↑ L. Podstrelená, H. Sendi. Cratovitisma Bechly, 2007 (Blattaria: Umenocoleidae) recorded in Lebanese and Myanmar ambers. „Palaeontographica Abteilung A”. 310, s. 121-129, 2018. 
  20. ↑ a b D. Azar, L. Hajar, C. Indary, A. Nel. Paramesopsocidae, a new Mesozoic psocid family (Insecta: Psocodea "Psocoptera": Psocomorpha). „Annales de la Société Entomologique de France”. 44, s. 459-470, 2008. 
  21. ↑ P. Nel, D. Azar, A. Nel. A new ‘primitive’ family of thrips from Early Cretaceous Lebanese amber (Insecta, Thysanoptera). „Cretaceous Research”. 28, s. 1033-1038, 2007. 
  22. ↑ D. Grimaldi and M. S. Engel.. Extralimital fossils of the "Gondwanan" family Sphaeropsocidae (Insecta: Psocodea). „American Museum Novitates”. 3523, s. 1-18, 2006. 
  23. ↑ P. Vršanský. Umenocoleoidea - an amazing lineage of aberrant insects (Insecta, Blattaria). „AMBA Projekty”. 7 (1), s. 1-32, 2003. 
  24. ↑ a b W.P. McCafferty. Discovery and Analysis of the Oldest Mayflies (Insecta, Ephemeroptera) Known from Amber. „BulL Soc. His. Nat. Toulouse”. 133, s. 77-82, 1997. 
  25. ↑ D. Azar, J. Prokop, A. Nel.. The first damselfly from the Early Cretaceous Lebanese amber (Odonata, Zygoptera, Lestomorpha). „Alavesia”. 3, s. 73-79, 2010. 
  26. ↑ a b c d e f g J. Koteja, D. Azar. Scale insects from Lower Cretaceous amber of Lebanon (Hemiptera: Sternorrhyncha: Coccinea). „Alavesia”. 2, s. 133-167, 2008. 
  27. ↑ D. Azar, G. Fleck, A. Nel, M. Solignac. A new enicocephalid bug, Enicocephalinus acragrimaldii gen. nov., sp. nov., from the Lower Cretaceous amber of Lebanon (Insecta, Heteroptera, Enicocephalidae). „Estudios del Museo de Ciencias Naturales de Álava”. 14, s. 217-230, 1999. 
  28. ↑ D. Ouvrard, D. Burckhardt, D. Azar, D. Grimaldi. Non-jumping plant-lice in Cretaceous amber (Hemiptera: Sternorrhyncha: Psylloidea). „Systematic Entomology”. 35, s. 172-180, 2010. 
  29. ↑ O.E. Heie, D. Azar.. Two new species of aphids found in Lebanese amber and a revision of the family Tajmyraphididae Kononova, 1975 (Hemiptera: Sternorrhyncha). „Annals of the Entomological Society of America”. 93, s. 1222-1225, 2000. 
  30. ↑ a b c d J. Drohojowska, J. Szwedo. Early Cretaceous Aleyrodidae (Hemiptera: Sternorrhyncha) from the Lebanese amber. „Cretaceous Research”. 52, s. 368-389, 2015. 
  31. ↑ J. Drohojowska, J. Szwedo. A new whitefly from Lower Cretaceous Lebanese amber (Hemiptera: Sternorrhyncha: Aleyrodidae). „Insect Systematics & Evolution”. 42. s. 179-196. 
  32. ↑ a b D. Schlee. Verwandtschaftsforschung an fossilen und rezenten Aleyrodina (Insecta; Hemiptera). „Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde”. 213, s. 1-72, 1970. 
  33. ↑ J. Drohojowska, J. Szwedo: Gapenus rhinariatus gen. sp. n., a new whitefly from Lebanese amber (Hemiptera: Sternorrhyncha: Aleyrodidae). W: Insect Evolution in an Amberiferous and Stone Alphabet. D. Azar, M. Engel, E. Jarzembowski, L. Krogmann, A. Nel, J. Santiago-Blay (eds.). 2013, s. 99-110.
  34. ↑ J. Szwedo. Nymphs of a new family Neazoniidae fam. n. (Hemiptera: Fulgoromorpha: Fulgoroidea) from the Lower Cretaceous Lebanese amber. „African Invertebrates”. 48 (1), s. 127-143, 2007. 
  35. ↑ J. Szwedo, D. Azar, Y. Nohra: First record of Perforissidae from the Early Cretaceous Lebanese amber (Hemiptera: Fulgoromorpha: Fulgoroidea). W: Insect Evolution in an Amberiferous and Stone Alphabet. D. Azar, M. Engel, E. Jarzembowski, L. Krogmann, A. Nel, J. Santiago-Blay (eds.). 2013, s. 145-163.
  36. ↑ J. Drohojowska, J. Szwedo, D. Azar. Talaya batraba gen. et sp. nov. - the first nymph of a protopsyllidiid (Hemiptera: Sternorrhyncha: Psyllomorpha) from the Lower Cretaceous amber of Lebanon. „Acta Geologica Sinica”. 87, s. 21-31, 2013. 
  37. ↑ D. Azar, A. Nel. The earliest fossil schizopterid bug (Insecta: Heteroptera) in the Lower Cretaceous amber of Lebanon. „Annales de la Société Entomologique de France”. 46, s. 193-197, 2010. 
  38. ↑ R.G. Fennah. A new genus and species of Cixiidae (Homoptera: Fulgoroidea) from Lower Cretaceous amber. „Journal of Natural History”. 21, s. 1237-1240, 1987. 
  39. ↑ a b I.M. Vea, D.A. Grimaldi.. Diverse new scale insects (Hemiptera: Coccoidea) in amber from the Cretaceous and Eocene with a phylogenetic framework for fossil Coccoidea. „American Museum Novitates”. 3823, s. 1-80, 2015. 
  40. ↑ a b c d e f R. zur Strassen. Fossile Fransenflügler aus mesozoischem Bernstein des Libanon. „Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde Serie A (Biologie)”. 256, s. 1-51, 1973. 
  41. ↑ a b P. Nel, E. Peñalver, D. Azar, G. Hodebert, A. Nel.. Modern thrips families Thripidae and Phlaeothripidae in Early Cretaceous amber (Insecta: Thysanoptera). „Annales de la Société Entomologique de France”. 46, s. 154, 2010. 
  42. ↑ D. Grimaldi. A revision of Cretaceous mantises and their relationships, including new taxa (Insecta: Dictyoptera: Mantodea). „American Museum Novitates”. 3412, s. 1-47, 2003. 
  43. ↑ L.N. Anisyutkin, A.V. Gorochov. A New Genus and Species of the Cockroach Family Blattulidae from Lebanese Amber (Dictyoptera, Blattina). „Paleontological Journal”. 42 (1), s. 43-46, 2008. 
  44. ↑ H. Sendi, D. Azar. New aposematic and presumably repellent bark cockroach from Lebanese amber. „Cretaceous Research”. 72, s. 13-17, 2016. 
  45. ↑ H. Sendi, D. Azar. Taxonomic names, in Ancient roaches further exemplify 'no land return' in aquatic insects. „Gondwana Research”. 68, s. 22-33, 2019. 
  46. ↑ P. Vršanský, R. Oružinský, H. Sendi, J. Choufani, W. El-Halabi, D. Azar. Taxonomic names, in Parasitic cockroaches indicate complex states of earliest proved ants. „Biologia”. 74, s. 65-89, 2019. 
  47. ↑ a b M.S. Engel, A. Nel, D. Azar, C. Soriano, P. Tafforeau, D. Néraudeau, J.P. Colin V. Perrichot. New, primitive termites (Isoptera) from Early Cretaceous ambers of France and Lebanon. „Palaeodiversity”. 4, s. 39-49, 2011. 
  48. ↑ M.S. Engel, D.A. Grimaldi, K. Krishna. Primitive termites from the Early Cretaceous of Asia (Isoptera). „Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde Serie B (Geologie und Paläontologie)”. 371, s. 1-32, 2007. 
  49. ↑ A.V. Gorochov. New and little-known orthopteroid insects (Polyneoptera) from fossil resins: communication 4. „Paleontological Journal”. 44, s. 657-671, 2010. 
  50. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u A.G. Kirejtshuk, D. Azar. Current knowledge of Coleoptera (Insecta) from the Lower Cretaceous Lebanese amber and taxonomical notes for some Mesozoic groups. „Terrestrial Arthropod Reviews”. 6, s. 103-134, 2013. 
  51. ↑ a b c d e f g Alexander G. Kirejtshuk, Danny Azar. New taxa of beetles (Insecta, Coleoptera) from Lebanese amber with evolutionary and systematic comments. „Alavesia”. 2, s. 15-46, 2008. ISSN 1887-7419. 
  52. ↑ Yali Yua, Adam Ślipiński, John F. Lawrence, Evgeny Yan, Dong Ren, Hong Pang. Reconciling past and present: Mesozoic fossil record and a new phylogeny of the family Cerophytidae (Coleoptera: Elateroidea). „Cretaceous Research”. 99, s. 51-70, 2019. DOI: 10.1016/j.cretres.2019.02.024. 
  53. ↑ A.G. Kirejtshuk. Taxonomic names, in Current knowledge of Coleoptera (Insecta) from the Lower Cretaceous Lebanese amber and taxonomical notes for some Mesozoic groups. „Terrestrial Arthropod Reviews”. 6, s. 103-134, 2013. 
  54. ↑ F. Lefebvre, B. Vincent, D. Azar, A. Nel.. The oldest beetle of the Euaesthetinae (Staphylinidae) from Early Cretaceous Lebanese amber. „Cretaceous Research”. 26, s. 207-211, 2005. 
  55. ↑ M.K. Thayer, A.F. Newton, S. Chatzimanolis. Prosolierius, a new mid-Cretaceous genus of Solieriinae (Coleoptera: Staphylinidae) with three new species from Burmese amber. „Cretaceous Research”. 34, s. 124-134, 2012. 
  56. ↑ A. G. Kirejtshuk, P. E. Chetverikov, D. Azar. Libanopsinae, new subfamily of the family Sphindidae (Coleoptera, Cucujoidea) from Lower Cretaceous Lebanese amber, with remarks on using confocal microscopy for the study of amber inclusions. „Cretaceous Research”. 52, s. 461-479, 2015. 
  57. ↑ A.V. Kovalev, A.G. Kirejtshuk, D. Azar. The oldest representatives of the family Throscidae (Coleoptera: Elateriformia) from the Lower Cretaceous Lebanese amber. „Cretaceous Research”. 44, s. 157-165, 2013. 
  58. ↑ A.G. Kirejtshuk, P.E. Chetverikov, D. Azar, P.A. Kirejtshuk. Ptismidae fam. nov. (Coleoptera, Staphyliniformia) from the Lower Cretaceous Lebanese amber. „Cretaceous Research”. 59, s. 201-213, 2016. 
  59. ↑ A. G. Kirejtshuk, D. Azar, R. A. Beaver, M. Y. Mandelshtam, A. Nel.. The most ancient bark beetle known: a new tribe, genus and species from Lebanese amber (Coleoptera, Curculionidae, Scolytinae). „Systematic Entomology”. 34, s. 101-112, 2009. 
  60. ↑ G. Kuschel, G.O. Poinar.. Libanorhinus succinus gen. & sp. n. (Coleoptera: Nemonychidae) from Lebanese amber. „Entomologica Scandinavica”. 24, s. 143-146, 1993. 
  61. ↑ a b A.G. Kirejtshuk, D. Azar, P. Tafforeau, R. Boistel, V. Fernandez. New beetles of Polyphaga (Coleoptera, Polyphaga) from Lower Cretaceous Lebanese amber. „Denisia”. 26, s. 119-130, 2009. 
  62. ↑ A.G. Kirejtshuk, P.E. Chetverikov, D. Azar. Libanopsinae, new subfamily of the family Sphindidae (Coleoptera, Cucujoidea) from Lower Cretaceous Lebanese amber, with remarks on using confocal microscopy for the study of amber inclusions. „Cretaceous Research”. 52, s. 461-479, 2015. 
  63. ↑ a b c d P.E.S. Whalley. Neuroptera (Insecta) in amber from the Lower Cretaceous of Lebanon. „Bulletin of the British Museum of Natural History (Geology)”. 33, s. 157-164, 1980. 
  64. ↑ D. Azar, A. Nel: A new beaded lacewing from a new Lower Cretaceous amber outcrop in Lebanon (Neuroptera: Berothidae). W: D. Azar, M. Engel, E. Jarzembowski, L. Krogmann, A. Nel, J. Santiago-Blay (red.): Insect Evolution in an Ambiferous and Stone Alphabet. 2013, s. 111-130.
  65. ↑ D. Azar, A. Nel, M. Solignac. A new Coniopterygidae from Lebanese amber. „Acta Geologica Hispanica”. 35 (1-2), s. 31-36, 2000. 
  66. ↑ a b A. Nel, V. Perrichot, D. Azar, D. Néraudeau. New Rhachiberothidae (Insecta: Neuroptera) in Early Cretaceous and Early Eocene ambers from France and Lebanon. „Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen”. 235, s. 51-85, 2005. 
  67. ↑ R. Pérez-de la Fuente, M. S. Engel, D. Azar, E. Peñalver. The hatching mechanism of 130-million-year-old insects: an association of neonates, egg shells and egg bursters in Lebanese amber. „Palaeontology”. 62, s. 547-559, 2018. 
  68. ↑ G. Bechly and K. Wolf-Schwenninger. A new fossil genus and species of snakefly (Raphidioptera: Mesoraphidiidae) from Lower Cretaceous Lebanese amber, with a discussion of snakefly phylogeny and fossil history. „Insect Systematics & Evolution”. 42, s. 221-236, 2011. 
  69. ↑ C.O. Azevedo, D. Azar. A new fossil subfamily of Bethylidae (Hymenoptera) from the Early Cretaceous Lebanese amber and its phylogenetic position. „Zoologia”. 29, s. 210-218, 2012. 
  70. ↑ M. Olmi. New fossil Dryinidae from Baltic and Lebanese amber (Hymenoptera Chrysidoidea). „Frustula Entomologica”. 21, s. 48-67, 2000. 
  71. ↑ a b A.R. Deans, H.H. Basibuyuk, D. Azar, A. Nel.. Descriptions of two new Early Cretaceous (Hauterivian) ensign wasp genera (Hymenoptera: Evaniidae) from Lebanese amber. „Cretaceous Research”. 25, s. 509-516, 2004. 
  72. ↑ H.H. Basibuyuk, A.P. Rasnitsyn, M.G. Fitton, D.L.J. Quicke. The limits of the family Evaniidae (Insecta: Hymenoptera) and a new genus from Lebanese amber. „Insect Systematics & Evolution”. 33, s. 23-34, 2002. 
  73. ↑ V. Perrichot, D. Azar, A. Nel, M.S. Engel.. Taxonomic names, in New and revised maimetshid wasps from Cretaceous ambers (Hymenoptera, Maimetshidae). „ZooKeys”. 130, s. 421-453, 2011. 
  74. ↑ M.S. Engel. A new genus and species of maimetshid wasps in Lebanese Early Cretaceous amber (Hymenoptera: Maimetshidae). „Novitates Paleoentomologicae”. 18, s. 1-14, 2016. 
  75. ↑ Jonah M. Ulmer, Petr Janšta, Dany Azar, Lars Krogmann. At the dawn of megadiversity – Protoitidae, a new family of Chalcidoidea (Hymenoptera) from Lower Cretaceous Lebanese amber. „Journal of Hymenoptera Research”. 96, s. 879-924, 2023. DOI: 10.3897/jhr.96.105494. 
  76. ↑ N.F. Johnson, L. Musetti, L. Masner. The Cretaceous scelionid Genus Proteroscelio Brues (Hymenoptera: Platygastroidea). „American Museum Novitates”. 3603, s. 1-7, 2008. 
  77. ↑ M.S. Engel, D.A. Grimaldi.. The first Cretaceous sclerogibbid wasp (Hymenoptera: Sclerogibbidae). „American Museum Novitates”. 3515, s. 1-7, 2006. 
  78. ↑ M.A. Prentice, G.O. Poinar. Fossil scolebythids (Hymenoptera: Scolebythidae) from Lebanese and Dominican Amber. „Proceedings of the Entomological Society of Washington”. 98, s. 802-811, 1996. 
  79. ↑ a b M.S. Engel, D.A. Grimaldi. Cretaceous Scolebythidae and phylogeny of the family (Hymenoptera: Chrysidoidea). „American Museum Novitates”. 3568, s. 1-16, 2007. 
  80. ↑ L. Krogmann, D. Azar, H. Rajaei, A. Nel. Mymaropsis baabdaensis sp. n. from Lower Cretaceous Lebanese amber – the earliest spathiopterygid wasp and the first female known for the family. „Comptes Rendus Palevol”. 15, s. 483-487, 2016. 
  81. ↑ M.S. Engel, D.A. Grimaldi. Diversity and phylogeny of the Mesozoic wasp family Stigmaphronidae (Hymenoptera: Ceraphronoidea). „Denisia”. 26, s. 53-68, 2009. 
  82. ↑ a b W. Wichard, D. Azar. First caddisflies (Trichoptera) in Lower Cretaceous Lebanese amber. „Earth and Environmental Science Transactions of the Royal Society of Edinburgh”. 107, s. 213-217, 2018. 
  83. ↑ P. Whalley. New taxa of fossil and recent Micropterigidae with a discussion of their evolution and a comment on the evolution of Lepidoptera (Insecta). „Annals of the Transvaal Museum”. 31, s. 71, 1978. 
  84. ↑ D.A. Grimaldi, D.S. Amorim, V. Blagoderov. The Mesozoic family Archizelmiridae (Diptera: Insecta). „Journal of Paleontology”. 77 (2), s. 368-381, 2003. 
  85. ↑ a b c d e f D. A. Grimaldi, J. M. Cumming. Brachyceran Diptera in Cretaceous ambers and Mesozoic diversification of the Eremoneura. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 239, s. 1-121, 1999. 
  86. ↑ D.A. Grimaldi, J.M. Cumming, A. Arillo. Chimeromyiidae, a new family of Eremoneuran Diptera from the Cretaceous. „Zootaxa”. 2078, s. 34-54, 2009. 
  87. ↑ R. Szadziewski. The oldest fossil Corethrellidae (Diptera) from Lower Cretaceous Lebanese amber. „Acta Zoologica Cracoviensia”. 38, s. 177-181, 1995. 
  88. ↑ a b c d e f g h D. Azar, A. Nel. New Cretaceous psychodid flies from Lebanese amber and Santana Formation (Chapada do Araripe, Brazil) (Diptera). „Annales de la Société Entomologique de France”. 38, s. 253-262, 2002. 
  89. ↑ W. Hennig. Insektenfossilien aus der unteren Kreide IV. Psychodidae (Phlebotominae), mit einer kritischen Übersicht über das phylogenetische System der Familie und die bisher beschriebenen Fossilien (Diptera). „Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde”. 241, s. 1-69, 1972. 
  90. ↑ D. Azar, K. Ziadé. Xenopsychoda harbi, a new psychodoid fly from the Lower Cretaceous amber of Lebanon (Diptera; Psychodoidea). „Comptes Rendus Palevol”. 4, s. 25-30, 2005. 
  91. ↑ J. Myskowiak, D. Azar, A. Nel. The first fossil hilarimorphid fly (Diptera: Brachycera). „Gondwana Research”. 35, s. 192-197, 2016. 
  92. ↑ W. Hennig. Insektenfossilien aus der unteren Kreide. II. Empididae (Diptera, Brachycera). „Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde”. 214, s. 1-12, 1970. 
  93. ↑ a b c J. Choufani, D. Azar, A. Nel. New biting midges from the Cretaceous amber of Lebanon (Diptera: Ceratopogonidae). „Annales de la Société Entomologique de France”. 50, s. 272-285, 2015. 
  94. ↑ a b c d e A. Borkent: Biting midges (Ceratopogonidae: Diptera) from Lower Cretaceous Lebanese amber with a discussion of the diversity and patterns found in other ambers.. W: Studies on Fossils in Amber, with Particular Reference to the Cretaceous of New Jersey. D. Grimaldi (red.). 2000, s. 355-451.
  95. ↑ R. Szadziewski. Biting midges from Lower Cretaceous amber of Lebanon and Upper Cretaceous Siberian amber of Taimyr (Dipera, Ceratopogonidae). „Studia Dipterologica”. 3, s. 23-86, 1996. 
  96. ↑ a b D. Azar, I. Veltz, A. Nel. Mandibulate chironomids: primitive or derived? (Diptera: Chironomidae). „Systematic Entomology”. 33, s. 688-699, 2008. 
  97. ↑ a b c d e f g I. Veltz, D. Azar, A. Nel. New chironomid flies in Early Cretaceous Lebanese amber (Diptera: Chironomidae). „African Invertebrates”. 48, s. 169-191, 2007. 
  98. ↑ a b D. Azar, A. Nel. Two new non-biting midges from the Early Cretaceous Lebanese amber (Diptera: Chironomidae). „Annales de la Société Entomologique de France”. 46, s. 198-203, 2010. 
  99. ↑ a b D.A. Grimaldi. Basal Cyclorrhapha in amber from the Cretaceous and Tertiary (Insecta: Diptera), and their relationships: Brachycera in Cretaceous amber part IX. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 423, s. 1-97, 2018. 
  100. ↑ D.A. Grimaldi, A. Arillo, J.M. Cumming, M. Hauser. Brachyceran Diptera (Insecta) in Cretaceous ambers, Part IV, significant new Orthorrhaphous Taxa. „ZooKeys”. 148, s. 293-332, 2011. 
  101. ↑ D.E. Shcherbakov D. Azar.. A new subfamily of Trichoceridae (Diptera: Tipulomorpha) from Early Cretaceous Lebanese amber. „Zootaxa”. 4563, s. 311-324, 2019. 
  102. ↑ E.D. Lukashevich, D. Azar.. First Eoptychopteridae (Insecta: Diptera) from the Early Cretaceous Lebanese amber. „Acta Zoologica Cracoviensia”. 46(Suppl), s. 195-204, 2003. 
  103. ↑ I. Kania, W. Krzemiński, E. Krzemińska. The oldest representative of the genus Gonomyia (Diptera, Limoniidae) from Lebanese amber (Lower Cretaceous): New subgenus and species. „Cretaceous Research”. 52, s. 516-521, 2015. 
  104. ↑ I. Kania, W. Krzemiński, D. Azar. The oldest representative of Helius Lepeletier & Serville 1828 (Diptera: Limoniidae) from Lebanese amber (Early Cretaceous). „Insect Systematics & Evolution”. 44, s. 231-23, 2013. 
  105. ↑ S. Podenas, G. O. Poinar, R. Milki. New crane flies (Diptera: Limoniidae) from Lebanese amber. „Proceedings of the Entomological Society of Washington”. 103, s. 433-436, 2001. 
  106. ↑ W. Krzemiński, D. Azar, K. Skibińska: Nannotanyderus ansorgei sp. n., the first member of the family Tanyderidae from Lebanese amber (Lower Cretaceous). W: Insect Evolution in an Ambiferous and Stone Alphabet. D. Azar, M. Engel, E. Jarzembowski, L. Krogmann, A. Nel, J. Santiago-Blay (red.). 2013, s. 131-143.
  107. ↑ D. Azar, A. Waller, A. Nel. A phantom midge from Lower Cretaceous Lebanese amber (Diptera, Chaoboridae). „Denisia”. 26, s. 29-34, 2009. 
  108. ↑ G.O. Poinar: The Evolutionary History of Nematodes: As Revealed in Stone, Amber and Mummies. 2011, s. 1-429.
  109. ↑ G.P. Poinar, A. Acra, F. Acra. Earliest fossil nematode (Mermithidae) in Cretaceous Lebanese amber. „Fundamental and Applied Nematology”. 17, s. 475-477, 1994. 
  110. ↑ Barry Roth, George Poinar, Aftim Acra, Fadi Acra. Probable Pupillid Land Snail of Early Cretaceous (Hauterivian) Age in Amber from Lebanon. „The Veliger”. 39 (1), s. 87-88, 1996. 
  111. ↑ E.N. Arnold, D. Azar, I. Ineich, A. Nel. The oldest reptile in amber: a 120 million year old lizard from Lebanon. „Journal of Zoology”. 258, s. 7-10, 2002. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bursztyn_libański&oldid=74112297”