Carl Gustav Jakob Jacobi – Wikipedia, wolna encyklopedia

Carl Gustav Jacobi

Data i miejsce urodzenia	10 grudnia 1804 Poczdam
Data i miejsce śmierci	18 lutego 1851 Berlin
profesor nauk matematycznych
Alma Mater	Uniwersytet Humboldtów w Berlinie
Doktorat	1825
Profesura	1829
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Albrechta w Królewcu
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Carl Gustav Jakob Jacobi (ur. 10 grudnia 1804 w Poczdamie, zm. 18 lutego 1851 w Berlinie) – niemiecki matematyk, profesor Uniwersytetu Albrechta w Królewcu, współtwórca teorii funkcji eliptycznych, sformułował jedną z wariacyjnych zasad mechaniki – zasadę Jacobiego, wprowadził pojęcie jakobianu; brat fizyka Moritza Hermanna Jacobiego (1801–1874).

Carl Gustav Jacobi urodził się 10 grudnia 1804 roku w Poczdamie w zamożnej rodzinie żydowskiej^[1] . Jego ojciec Simon Jacobi (1772–1832) był bankierem i członkiem rady poczdamskiej gminy żydowskiej^[1] . Bratem Carla był Moritz Hermann Jacobi (1801–1874), elektrotechnik i fizyk^[1] .

Początkowo nauczał go w domu wuj, a później uczęszczał do gimnazjum w Poczdamie, które ukończył w ciągu roku (1816–1817)^[2] [3] . W 1821 roku osiągnąwszy wiek 16 lat, uprawniający do podjęcia studiów uniwersyteckich^[2] [3] , zaczął studiować filozofię, wiedzę o starożytności (niem. Altertumswissenschaften) i matematykę na uniwersytecie w Berlinie^[1] . W 1825 uzyskał stopień doktora i habilitację^[1] . Po konwersji na chrześcijaństwo^[2] , jako 20-latek był już wykładowcą matematyki na uczelni berlińskiej^[1] .

W roku akademickim 1826/27 przeniósł się na Uniwersytet Albrechta w Królewcu, gdzie mógł liczyć na szybszą ścieżkę kariery^[1] . W 1827 roku został profesorem nadzwyczajnym matematyki, a dwa lata później profesorem zwyczajnym^[1] . W 1843 roku musiał przerwać działalność dydaktyczną z powodu cukrzycy^[1] . Zimę 1843/44 spędził w towarzystwie innych matematyków w Rzymie, a następnie, uzyskawszy emeryturę państwową, osiadł w Berlinie^[1] . Z uwagi na zły stan zdrowia, wykłady dla studentów prowadził jedynie okazjonalnie^[1] . W 1848 roku popadł w problemy finansowe na które złożyły się utrata stypendium, odebranego mu po liberalnej mowie wygłoszonej w kontekście Wiosny Ludów^[2]  oraz bankructwo firmy rodzinnej, które pozbawiło go majątku^[1] [3] . W 1850 roku zaakceptował ofertę pracy na uniwersytecie wiedeńskim, co poprawiło jego sytuację materialną^[1] .

Zmarł na grypę i ospę prawdziwą^[2]  jeszcze przed przeprowadzką do Wiednia – 18 lutego 1851 roku w Berlinie^[1] .

Jacobi, niezależnie od norweskiego matematyka Nielsa Henrika Abela (1802–1829), sformułował teorię funkcji eliptycznych^[4] . Zajmował się teorią równań różniczkowych cząstkowych, zwłaszcza równań różniczkowych dynamiki (równanie Hamiltona-Jacobiego)^[4] . Sformułował jedną z wariacyjnych zasad mechaniki (zasada Jacobiego)^[4] . Wprowadził pojęcie jakobianu^[4] .

Obok pracy naukowej zajmował się dydaktyką – założył pierwsze seminarium matematyczne^[1] . Jego uczniami byli m.in. Carl Wilhelm Borchardt (1817–1880), Eduard Heine (1821–1881), Otto Hesse (1811–1874), Friedrich Julius Richelot (1808–1875), Johann Georg Rosenhain (1816–1887) i Philipp Ludwig von Seidel (1821–1896)^[1] . Razem z astronomem Friedrichem Wilhelmem Besselem (1784–1846) i fizykiem Franzem Ernstem Neumannem (1798–1895) przyczynił się do wypracowania wysokiej pozycji uniwersytetu w Królewcu na polu nauk matematyczno-przyrodniczych^[1] .

Dzieła podane za Neue Deutsche Biographie i Encyclopædia Britannica^[2] [5] :

• 1829 – Fundamenta nova theoriae functionum ellipticarum
• 1839 – Canon arithmeticus sive tabulae quibus exhibentur pro singulis numeris primis vel primorum potestatibus infra 1000 numeri ad datos indices et indices ad datos numeros pertinentes
• 1841 – De Formatione et Proprietatibus Determinantium
• 1881–1891 – Gesammelte Werke (8 tomów)

• 1829–1836 – członek korespondencyjny Królewskiej Pruskiej Akademii Nauk (Königlich Preußische Akademie der Wissenschaften)^[6]
• 1830–1846 – członek korespondencyjny Francuskiej Akademii Nauk^[7]
• 1836–1844 – członek zagraniczny Królewskiej Pruskiej Akademii Nauk (Königlich Preußische Akademie der Wissenschaften)^[6]
• 1842 – Pour le Mérite^[8]
• 1844 – członek zwyczajny Królewskiej Pruskiej Akademii Nauk (Königlich Preußische Akademie der Wissenschaften)^[6]
• 1846 – członek zagraniczny Francuskiej Akademii Nauk^[7]

Jego imieniem nazwano szereg terminów matematycznych^[4] :

• Funkcje eliptyczne Jacobiego
• Macierz Jacobiego^[9] 
• Równanie Hamiltona-Jacobiego (równanie różniczkowe cząstkowe pierwszego rzędu opisujące ruch układu mechanicznego)^[10] 
• Symbol Jacobiego
• Twierdzenie Sylvestera-Jacobiego
• Wyznacznik Jacobiego (Jakobian) (wyznacznik macierzy Jacobiego)^[9] 
• Zasada Jacobiego (wariacyjna zasada mechaniki)^[4] 

Na cześć Jacobiego nazwano jedną z planetoid z pasa głównego asteroid – (12040) Jacobi^[11] oraz krater księżycowy Jacobi^[12].

• Moritz Cantor: Jacobi, Carl Gustav Jacob. W: Allgemeine Deutsche Biographie. T. 50. 1905, s. 598–602 [Online-Version]. (niem.).
• Carl Jacobi, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-01-24]  (ang.).
• Christoph J. Scriba: Jacobi, Carl Gustav Jacobi. W: Neue Deutsche Biographie. T. 10. 1974, s. 233–234 [Online-Version]. (niem.).
• Jacobi Carl Gustav Jacob, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-01-24] .
• Hamiltona–Jacobiego równanie, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-01-24] .
• Jakobian, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-01-24] .

• John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Carl Gustav Jakob Jacobi w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)