Castrum doloris – Wikipedia, wolna encyklopedia

Castrum doloris (łac. dosł. „obóz, twierdza, zamek boleści” jako miejsce smutku) – w świecie chrześcijańskim dekoracyjnie wystawna forma katafalku przygotowanego dla odprawiania uroczystości pogrzebowych (żałobnych), stosowana od wczesnego średniowiecza, szczególnie rozpowszechniona i okazała w XVII-XVIII wieku. Urządzano je także symbolicznie, niekiedy w wiele lat po śmierci^[1].

Obyczaj przystrajania przestrzeni ceremonii żałobnych znany był już w Rzymie w VII wieku^[2]. Uroczystości odbywały się w kaplicy, kościele, zamku lub pałacu zmarłego i trwały czasami kilka dni, niekiedy nawet w kilku miastach czy krajach jednocześnie^[3].
W XVII i XVIII stuleciu castra doloris zyskały wyjątkowo rozbudowaną oprawę architektoniczno-scenograficzną o bogatym programie symboliczno-alegorycznym (np. przygotowane dla Jana III Sobieskiego). Często były to kilkukondygnacyjne konstrukcje (najczęściej drewniane) wyposażone w tempietto, baldachim, fragmenty fortyfikacji, piramidy, obeliski, figury świętych, personifikacje, elementy heraldyczne i symboliczne, z portretem trumiennym oraz scenami z życia zmarłego. Całość iluminowano setkami świec^[2], od czego we Włoszech powstała nazwa capella ardente (capelardente). W barokowej Polsce u podnóża castrum odbywano szczególny spektakl pogrzebowy – theatrum funebris, do którego przygotowania mogły trwać nawet rok lub dłużej^[4].

Prawdopodobnie jedyne zachowane w Polsce castrum doloris znajduje się w kościele pw. Andrzeja Apostoła i Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych we wsi Lutom, położonej na Pojezierzu Międzychodzko-Sierakowskim w Wielkopolsce^[5]. Obiekt^[6] został zbudowany na potrzeby pogrzebu kasztelana kaliskiego Jana Korzbok Łąckiego^[7].

• Wielka encyklopedia PWN. Tom 5. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 208
• Słownik sztuki. Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe 2008, s. 81, ISBN 978-83-7435-816-3