Desdemona (Otello) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Desdemona – postać fikcyjna z tragedii Williama Shakespeare’a Otello. Wenecjanka, córka senatora, żona tytułowego bohatera. Pozostaje wierna i lojalna wobec męża, jednak ten, za sprawą intrygi, podejrzewa ją o cudzołóstwo. W jej rolę wcielały się liczne aktorki teatralne i filmowe, m.in. Margaret Hughes, Ellen Terry, Helena Modrzejewska oraz Irène Jacob.

Jeden z weneckich pałaców, Palazzo Contarini-Fasan, jest tradycyjnie określany domem Desdemony, w rzeczywistości jednak skojarzenie to wynika wyłącznie z tradycji i nie ma oparcia ani w dramacie Szekspira, ani w rzeczywistej historii pałacu^[1][2].

Szekspir zaczerpnął fabułę swojej tragedii z noweli Giovanniego Battisty Giraldiego (nazywanego Cinthio) zamieszczonej w zbiorze Hecatommithi. Bohaterka Cinthio, nosząca imię Disdemona, również zostaje niesłusznie oskarżona o zdradę przez swojego męża Maura, także w pierwowzorze podejrzenie o cudzołóstwo jest wynikiem intrygi. W kreacji postaci występują jednak różnice – podczas gdy Desdemona nie wątpi w swojego męża, Disdemona uważa, że jej historia powinna być przestrogą przed zawieraniem małżeństw z mężczyznami z innych kultur^[3]. Istnieją także odmienności fabularne, m.in. w kwestii śmierci bohaterki: Desdemona Szekspira zostaje uduszona przez Otella w szale zazdrości, Disdemonę zabijają wspólnie Maur i jego przyjaciel-intrygant (odpowiednik szekspirowskiego Jagona), pozorując wypadek^[4].

Jest obywatelką Wenecji, córką senatora Brabancja. Wbrew woli ojca potajemnie poślubia Maura, generała Otello. Jednak już w noc poślubną wenecki doża wysyła jej ukochanego do walki z turecką flotą zmierzającą w stronę zależnego od Wenecji Cypru, natomiast ona sama ma się na wyspę udać innym statkiem z Jagonem – chorążym Otella pomijanym dotąd w awansach i niespełnionym w związku z Emilią, która odtąd staje się również powiernicą i towarzyszką Desdemony. Desdemona kocha męża i jest mu wierna i szczerze oddana. Jednak pełen nienawiści do Otella Jago zawiązuje intrygę, w wyniku której Maur nabiera przekonania, że żona zdradza go z jego zaufanym podkomendnym – Michałem Kasjem. Ogarnięty szałem zazdrości Otello morduje Desdemonę, a następnie sam popełnia samobójstwo.

Desdemona jest zazwyczaj uważana za wcielenie niewinności, miłości i dobroci, które nie potrafi się obronić w świecie nieprawości kreowanym przez Jago^[5]. Wielu interpretatorów (m.in. Samuel Taylor Coleridge i William Hazlitt) zwracało uwagę na pasywność i brak własnej woli w postaci Desdemony, która w miarę postępu akcji staje się coraz bardziej bierna. Fakt ten nie był jednoznacznie oceniany – Coleridge i Hazlitt uważali bierność i brak charakteru za pełne słodyczy i kobiece^[6], natomiast Jane Adamson uznała bierność Desdemony w chwili śmierci za niepokojącą i trudną do zniesienia^[7]. Z kolei Ellen Terry i Helena Faucit uważały ją za silną, a interpretowanie Desdemony jako istoty słabej i przedstawianie jej w ten sposób na scenie wynikało z niezrozumienia postaci^[8]

Allan Bloom interpretuje jej miłość jako zrodzoną nie z pragnienia fizycznego, a z marzenia o niezwykłości wykraczającej poza dostępne jej w Wenecji życie, niezwykłości, którą Otello ofiarował jej w postaci swoich opowieści. W interpretacji Allana Blooma Desdemona jest dziewczyną nieśmiałą, lecz świadomą swoich pragnień, a jej wierność mężowi i bezwarunkowa wiara w niego wymaga od niej wykroczenia poza zdrowy rozsądek. Wiara ta popycha ją też do trzech kłamstw (zatajenie przed ojcem swojego związku z Maurem, ukrycie przed Otellem faktu zgubienia chustki i zaprzeczenie w chwili śmierci, jakoby to Otello był jej mordercą). Desdemona jest więc w interpretacji filozofa istotą szlachetną, lecz w swojej szlachetności wykraczającą poza wskazania prawa i zdrowego rozsądku^[9].

Według Harolda Blooma fakt, że Otello określa czystość żony „zimną” dowodzi, że jego małżeństwo z Desdemoną nigdy nie zostało skonsumowane, a ona sama umarła jako dziewica. Krytyk sądzi także, że ponieważ Otello nigdy nie współżył z Desdemoną, mógł nawet sądzić, że była ona niewierna także przed zawarciem małżeństwa^[1].

Teolog Jacek Bolewski widzi w Desdemonie osobę czystą i dobrą, silną miłością, dzięki której ma moc demaskowania (jako jedyna) demonicznej natury Jagona. Ponadto w interpretacji Bolewskiego ostatnie słowa Desdemony Poleć mnie memu miłemu Panu (org. Commed me to my kind lord) odnoszą się nie do Otella, ale do Boga^[10].

Wbrew tradycyjnemu postrzeganiu Desdemony jako kobiety skromnej, łagodnej i niewinnej, Jan Kott interpretuje tę postać jako najbardziej zmysłową z szekspirowskich bohaterek, zapamiętałą w miłości i kryjącą w sobie silny potencjalny erotyzm. Bez niego, zdaniem Kotta, Otello podejrzewając ją o niewierność, popadłby w śmieszność^[11].

Zobacz multimedia związane z tematem: Desdemona (Otello)

Podczas pierwszych przedstawień Otella, wykonywanych jeszcze za życia Szekspira, w rolę Desdemony wcielał się młody chłopiec^[12]. Uznaje się, że pierwsze przedstawienie, w którym w rolę Desdemony wcieliła się kobieta (jednocześnie był to też prawdopodobnie pierwszy raz, kiedy kobieta w ogóle zagrała jakąkolwiek szekspirowską bohaterkę) odbyło się 8 grudnia 1660 roku w Cockpit Theater. Nazwisko aktorki nie jest znane, prawdopodobnie była to Anne Marshall lub Margaret Hughes^[13]. W rolę Desdemony w teatrze wcielały się także między innymi Sarah Siddons, Ellen Terry, Maggie Smith, Susanna Cibber^[14][15] oraz Sarah Bernhardt^[16].

W adaptacjach filmowych w rolę Desdemony wcielały się m.in. Suzanne Cloutier w Otellu Orsona Wellesa (1952), Irina Skobcewa w wersji Siergieja Jutkiewicza (1955) oraz Irène Jacob w Otellu Olivera Parkera (1995)^[17]. W opartym na sztuce Szekspira młodzieżowym filmie O-Otello (reż. Tim Blake Nelson, 2001) w rolę współczesnej Desdemony, Desi Brable, wcieliła się Julia Stiles^[18].

W indyjskiej adaptacji Omkara z 2006 roku w reżyserii Vishala Bhardwaja w rolę Desdemony (jako Dolly Mishra) wcieliła się Kareena Kapoor.

W Polsce Desdemonę zagrały w adaptacjach teatralnych m.in. Helena Modrzejewska (1869-1884), Maria Federowicz (1898), Teofila Nowakowska, Leontyna Parżnicka, Maria Deryng, Antonina Hoffmann i Józefa Woleńska^[19]. Joanna Pacuła wcieliła się w Desdemonę w spektaklu Teatru Telewizji (reż. Andrzej Chrzanowski, 1984)^[20].

• Desdemona (Uran X) – jeden z wewnętrznych księżyców Urana
• (666) Desdemona – planetoida z grupy pasa głównego asteroid
• Desdemona (zespół muzyczny)

• William Shakespeare: The Complete Works of William Shakespeare. Geddes & Grosset, 2002. ISBN 1-85534-997-3. Brak numerów stron w książce
• William Shakespeare: Otello. Kraków: Zielona Sowa, 2000. ISBN 83-7220-125-0. Brak numerów stron w książce
• Leslie Dunton-Downer, Alan Riding: Szekspir. Warszawa: Hachette Livre, 2005. ISBN 83-7184-496-4. Brak numerów stron w książce