Dziewięćsił popłocholistny – Wikipedia, wolna encyklopedia
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek | dziewięćsił popłocholistny | ||
Nazwa systematyczna | |||
Carlina acanthifolia subsp. utzka (Hacq.) Meusel & Kästner Prodr. (DC.) 6: 545. 1838 | |||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
Dziewięćsił popłocholistny (Carlina acanthifolia subsp. utzka (Hacq.) Meusel & Kästner[3]) – takson rośliny z rodziny astrowatych. W monografii rodzaju dziewięćsił takson określony został jako podgatunek dziewięćsiła akantolistnego (Carlina acanthifolia subsp. utzka[5] i taką pozycję systematyczną ma też w bazach danych taksonomicznych[6][7]. W polskojęzycznej literaturze botanicznej takson opisywany jest w randze gatunku[8]. Pierwsza ważna diagnoza taksonu w tej randze ukazała się w pracy Rośliny polskie Władysława Szafera, Stanisława Kulczyńskiego, Bogumiła Pawłowskiego z 1924[9].
Zasięg geograficzny
[edytuj | edytuj kod]Endemit pasa Wyżyn Polskich i Ukraińskich. W Polsce znane są cztery naturalne stanowiska: dwa w Niecce Nidziańskiej – zachodnia krawędź Garbu Pińczowskiego od Pińczowa do Skowronna, rez. „Wały” koło Racławic oraz na Polesiu Zachodnim – rez. „Stawska Góra” koło Chełma i Wyżynie Lubelskiej – Rogów koło Zamościa. Introdukowany został na stanowiskach zastępczych na Wyżynie Miechowskiej: rez. Dąbie i wzgórze w sąsiedztwie Racławic. Rozszerzono także sztucznie obszar występowania w okolicy Pińczowa. Notowano także introdukcję w sąsiedztwie rez. "Żmudź" pod Chełmem[10]. Na Ukrainie szerzej rozprzestrzeniony był na Wyżynie Wołyńskiej, ale gwałtownie zanika[11].
Gatunek znany wyłącznie z południowo-wschodniej Polski i zachodniej Ukrainy, gdzie występuje na pojedynczych stanowiskach rozsianych na Wyżynach Małopolskiej, Lubelsko-Lwowskiej i Wołyńskiej. W Polsce istnieją cztery naturalne populacje oraz trzy introdukowane. Na Ukrainie na wielu stanowiskach wyginął[12].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Korzeń
- Gruby, palowy.
- Łodyga
- Roślina prawie bezłodygowa.
- Liście
- Do 50 cm długości, skupione w rozetę wokół koszyczka, pierzasto klapowane.
- Kwiaty
- Zebrane w jeden koszyczek o średnicy 15–20 cm. Plewinki ostre. Promienie okrywy blado-orzechowo-żółte[13].
- Owoc
- Niełupka o długości 5-6 mm z puchem kielichowym o długości ponad 20 mm.
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Bylina. Rośnie w murawach kserotermicznych. Wybitnie heliofilny i kserotermofilny hemikryptofit, rośnie zwykle na płytkich rędzinach wytworzonych na stokach wzgórz węglanowych wieku kredowego o południowo-zachodniej ekspozycji oraz plejstoceńskich płatach lessów, które je miejscowo przykrywają. Kwitnie w lipcu. Gatunek charakterystyczny zespołu Inuletum ensifoliae[14].
Zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Roślina objęta w Polsce ochroną ścisłą.
Wobec małej zdolności zasiedlania nowych obszarów największym zagrożeniem jest nietrwałość siedlisk. Zasiedlone stoki ulegają zarastaniu w procesie naturalnej sukcesji, przyspieszonej działaniami antropogenicznymi – nasadzenia, zwłaszcza sosnowe, użyźnianie – nielegalne wysypiska śmieci, zaśmiecanie. Bezpośrednie niszczenie przez ludzi – wydeptywanie, zrywanie, wypalanie. Spośród naturalnych wrogów znaczenie może mieć ślimak przydrożny Helicella obvia, który osiągając znaczne koncentracje wywiera na gatunek silną presję zjadając liścienie siewek. W 1984 roku opracowany został projekt utworzenia rezerwatu przyrody obejmującego stanowisko między Pińczowem a Skowronnem[15], który nie doczekał się realizacji.
Kategorie zagrożenia gatunku:
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)[16]: V (narażony na wyginięcie); 2016: VU (narażony)[17]
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin: VU (vulnerable, narażony)[18]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ a b Carlina acanthifolia subsp. utzka (Hacq.) Meusel & Kästner. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-12-23].
- ↑ V. Melnyk , Carlina onopordifolia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2014-03-06] (ang.).
- ↑ Meusel, H. and A. Kästner. 1994. Lebensgeschichte der Gold- und Silberdisteln. Monographie der Mediterran–Mitteleuropaischen Compositen-Gattung Carlina Band II. Artenvielfalt und Stammesgeschichte der Gattung. Denkschr. Öesterr. Akad. Wiss., Math.-Naturwiss. Kl. 128: 1–657
- ↑ Carlina onopordifolia. [w:] The Plant List [on-line]. Kew Gardens. [dostęp 2011-10-08]. (ang.).
- ↑ Taxon: Carlina acanthifolia. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-10-08]. (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Elżbieta Cieślak: Taksonomiczna historia "Carlina onopordifolia Besser". W: Planta in vivo, in vitro et in silico. A.Szczepkowski, A. Obidziński (red.). Warszawa: LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego, 2010.
- ↑ Cieślak E., Cieślak J., Paul W. 2009. Nowe stanowisko Carlina onopordifolia (Asteraceae) na Wyżynie Lubelskiej. Fragm. Flor. Geobot. Polonica 16(2): 433-438.
- ↑ Romanovič J., Šeljag-Sosonko J. R. 1996. Červona knyga Ukraïny : roslinnij svit. Vid. Ukraïns'ka Enciklopedija Im. M.P. Bažana, Kiïv.
- ↑ Róża Każmierczakowa: Carlina onopordifolia Besser Dziewięćsił popłocholistny w: Gatunki roślin. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 9. Praca zbiorowa pod redakcją dr hab. Barbary Sudnik-Wójcikowskiej i dr Hanny Werblan-Jakubiec. Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 96-99. ISBN 83-86564-43-1.
- ↑ W. Szafer, S. Kulczyński, B. Pawłowski Rośliny polskie. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz , Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .
- ↑ Głazek T. 1984. rezerwat stepowy Góry Pińczowskie w województwie kieleckim. Chro. Przyr. Ojcz. 40 (5-6): 5-13.
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
Dziewięćsił popłocholistny. [w:] Przyroda świętokrzyska [on-line]. [dostęp 2017-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-29)].