Ekowioska – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ekowioska – wspólnota intencjonalna dążąca w kierunku zrównoważonego rozwoju społecznego, ekonomicznego i ekologicznego. Zwykle ich liczebność to 50–150 osób. Większe ekowioski, do 2000 mieszkańców, składają się z sieci mniejszych wspólnot współpracujących ze sobą. Niektóre ekowioski rozrosły się w wyniku dodania sąsiednich wspólnot, niekoniecznie będących jej członkami, które osiedliły się w pobliżu i zaczęły brać udział w życiu ekowioski (np. Findhorn w Szkocji z 500 mieszkańcami i Damanhur we Włoszech z 1200)^[1].

Członków ekowioski łączą wspólne wartości ekologiczne, społeczno-ekonomiczne i kulturowo-duchowe^[2]. Ekowioskę często tworzą ludzie, którzy wybrali alternatywne metody pozyskiwania wody, energii i gospodarki ściekowej. Wiele osób dostrzega załamanie się dotychczasowych form społecznych, marnotrawstwo konsumpcjonistyczne, niszczenie środowiska naturalnego, eksurbanizację, uprawy w stylu fabrycznym (factory farming) oraz nadmierne bazowanie na paliwach kopalnych, i chce zmienić te trendy, które według nich prowadzą do tragedii ekologicznej. Np. O.U.R. Ecovillage w pobliżu Shawnigan Lake w Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie ma na celu „stworzenie modelowej wspólnoty zrównoważonej społeczności wiejskiej, mającej u podstaw dobrobyt społeczny, ekologiczny i ekonomiczny” („with a vision to create a model demonstration sustainable village community rooted in social, ecological, and economic well being”)^[3] na swoich 25 akrach powierzchni^[4]. Ekowioski często współpracują ze wspólnotami w innych ekowioskach (np. poprzez Global Ecovillage Network)^[1].

Ekowiosek nie należy mylić z micronation (a tych z kolei z mikronacjami, państwami wirtualnymi), które są tworami prawnymi, nie infrastrukturalnymi.

W 1991 Robert Gilman wypracował definicję ekowioski, która przyjęła się jako standard^[5]. Jest to^[6]:

• dopasowana do ludzkich potrzeb,
• zaspakajająca wszystkie potrzeby osada,
• w której działalność człowieka przebiega w harmonii z naturą,
• w sposób wspierający zdrowy rozwój człowieka i może być z powodzeniem kontynuowana w nieokreślonej przyszłości.

W 1999 Gilman dodał kolejną cechę, jaką było „posiadanie wielu centrów inicjatyw”, tzn. nie jednego zarządu podejmującego wszystkie decyzje – ale zarządu, a także działających obok niego firm i organizacji wewnątrz wioski; podobnie jak w typowej wsi^[7][5].

W 2012 Kosha Joubert, prezes Global Ecovillage Network, określiła ekowioskę jako intencjonalną lub tradycyjną wspólnotę świadomie zaprojektowaną przez jej mieszkańców, w której ludzie świadomie doceniają posiadane dobra i łączą je z innowacyjnymi technologiami, aby żyć w sposób bardziej zrównoważony, a cały ten proces jest własnością mieszkających w nim ludzi. Celem jest regeneracja środowiska społecznego i naturalnego. Zrównoważony rozwój nie wyczerpuje zagadnienia, co było powodem podkreślenia w definicji wagi regeneracji społecznej i środowiskowej struktury życia. Dotyczy to wszystkich czterech poziomów zrównoważenia: społecznego, środowiskowego, ekonomicznego i kulturowego^[8].

Współczesne dążenie do zakładania wspólnot wywodzi się z ruchu komun lat 60. i 70. XX w., który skupiał się zwłaszcza na wspólnym mieszkaniu (cohousing) oraz ruchu ekowiosek z połowy lat 80. W 1991 Robert Gilman i Diane Gilman napisali pierwszy raport Ecovillages and Sustainable Communities dla Gaia Trust. Obecnie ekowioski można znaleźć w ponad 70 krajach na sześciu kontynentach^[9].

Ruch ekowiosek zaczął się scalać w 1995 na dorocznej jesiennej konferencji Ecovillages and Sustainable Communities: Models for 21st Century Living w ekowiosce Findhorn w Szkocji, która przyciągnęła setki uczestników: 400 osób wzięło udział w konferencji, a dalszym 300 organizatorzy musieli odmówić z powodu braku miejsc^[10]. Według Rossa Jacksona organizatorzy „najwyraźniej uderzyli jakąś strunę, której brzmienie poruszyło szerokie kręgi ludzi. Słowo ekowioska, które miało wtedy zaledwie 4 lata, stało się częścią słownictwa Kulturowo Kreatywnych” („somehow they had struck a chord that resonated far and wide. The word 'ecovillage', which was barely four years old at the time, thus became part of the language of the "Cultural Creatives”)^[11]. Po konferencji wiele wspólnot intencjonalnych, łącznie z Findhorn, zaczęło określać się mianem „ekowiosek”, co zapoczątkowało nowy ruch. Organizacja Global Ecovillage Network, utworzona przez grupę 25 osób z różnych krajów, które wzięły udział w konferencji w Findhorn, uświetniła imprezę dzięki połączeniu setek małych projektów z całego świata, mających podobne cele, ale dotąd działających samotnie. Duńska organizacja Gaia Trust zgodziła się finansować pierwszych 5 lat działalności sieci^[11].

Funkcjonowanie ekowioski oparte jest na 4 filarach: społecznym, ekologicznym, duchowo-kulturowym i ekonomicznym:

1. Niezbędne jest budowanie pozytywnej wspólnoty. Ponieważ grupy są przeważnie małe, członkowie muszą mieć poczucie własnej wartości, przynależności do grupy, mieć możliwość wypowiedzi i dzielenia się pomysłami.
2. Zachęca się do praktyk duchowych i kulturalnych, takich jak zrozumienie bycia częścią Ziemi, co zarazem jest związane z ekologicznym aspektem ekowiosek.
3. Członkowie szanują środowisko, które dostarcza im większości dóbr. Wioski uprawiają większość żywności w sposób organiczny, stosują miejscowe materiały budowlane, chronią bioróżnorodność, wodę, glebę i powietrze. Główny nacisk kładzie się na troskę o ziemię (posiadany teren).
4. Ekowioski tworzą unikalne powiązania ekonomiczne, w których pieniądze krążą pomiędzy członkami społeczności. Dochód jest często generowany przez sprzedaż detaliczną produktów z wioski i przeznaczony na poprawę bytu wszystkich członków społeczności^[12].

Ekowioski to „miejskie lub wiejskie społeczności... mające na celu łączenie wspierającego środowiska społecznego ze stylem życia mającym znikomy wpływ na środowisko” („urban or rural communities ... who strive to integrate a supportive social environment with a low-impact way of life”). Mimo że nie ma wytycznych do osiągnięcia tego celu, ekowioski mogą łączyć różne aspekty wzornictwa ekologicznego: budownictwo ekologiczne, alternatywna energia, łagodna dla środowiska produkcja lub manufaktura, permakultura (architektura krajobrazu naśladująca naturę i dostarczająca pożywienia, drewna i opału) oraz wspólne budowanie^[13]. Ograniczenia dla rozwoju zrównoważonego budownictwa i infrastruktury miejskiej często wynikają ze stref zabudowy lub prawa budowlanego. Uważa się, że ruch ekowiosek stanowi jeden z najbardziej znaczących źródeł wiedzy, jeśli chodzi o przekształcenia w kierunku zrównoważonej przyszłości^[13].

Zasady, na których opierają się ekowioski, mogą być zastosowane zarówno wobec miast jak i wsi, tak w krajach rozwijających się, jak i rozwiniętych. Ich zwolennicy postulują prowadzenie zrównoważonego stylu życia (np. dobrowolna prostota) mieszkańców z handlem tylko nieznacznie wykraczającym poza dany ekoregion. Wielu opowiada się także za niezależnością od istniejącej infrastruktury, chociaż inni, szczególnie w miastach, są za większą z nią integracją. Wiejskie ekowioski zwykle stosują rolnictwo ekologiczne, zasady permakultury i inne systemy wspierające funkcje ekosystemu i jego bioróżnorodność. Ekowioski, zarówno miejskie jak i wiejskie, starają się połączyć wartości ekologiczne i społeczne z systemowym podejściem do zrównoważonego rozwoju, takim jak projektowanie permakulturowe^[14].

Jonathan Dawson, były prezes Global Ecovillage Network, w swojej książce z 2006 pt. Ecovillages: New Frontiers for Sustainability wyróżnia 5 cech ekowiosek:

1. Są oddolnymi inicjatywami, nie sponsorowanymi przez rząd.
2. Ich mieszkańcy cenią i praktykują życie we wspólnocie.
3. Ich mieszkańcy nie są zbytnio uzależnieni od rządu, korporacji lub innych scentralizowanych źródeł wody, pożywienia, mieszkania, energii i innych podstawowych potrzeb. Starają się raczej sami zapewnić sobie te zasoby.
4. Ich mieszkańcy mają silne poczucie wspólnych wartości, często zabarwionych duchowością.
5. Często są terenami pokazowymi i badawczymi, służącymi jako doświadczenia edukacyjne dla innych^[9].

Celem większości ekowiosek jest stanie się zrównoważonym habitatem zaspokajającym większość potrzeb na miejscu. Jednakże zupełna samowystarczalność nie zawsze jest pożądana, ponieważ kłóci się z byciem wzorem do naśladowania dla kultury i infrastruktury o szerszym zasięgu; nie jest też możliwa do uzyskania^[15].

• Ekologiczne marzenie – polski przekład (tłum. Alina Stawikowska, Zielona Przestrzeń) artykułu Jonathana Dawsona The Ecovillage Dream Takes Shape
• Integrated Ecovillage Design. A New Planning Tool for Sustainable Settlements – Hildur Jackson (maj 2004) (8 stron) (ang.)
• My Advice to Others Planning to Start an Ecovillage – Lois Arkin, Communities Magazine nr 156, jesień 2012 (ang.)
• The role of eco-villages in community-based environmental education: a comparative study of communities in Sri Lanka and the United Kingdom – Pathiraja, Sajini Madhavi; Masters thesis, Durham University (2007) (226 stron) (ang.)
• A Study of the Efficiency and Potential of the Eco-Village as an Alternative Urban Model. sustainabilityinstitute.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-05)]. – Berendine Irrgang, University of Stellenbosch (2005) (108 stron) (ang.)