Ferdinand de Saussure – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ferdinand de Saussure

Data i miejsce urodzenia	26 listopada 1857 Genewa
Data i miejsce śmierci	22 lutego 1913 Vufflens-le-Château
Zawód, zajęcie	językoznawca
Narodowość	szwajcarska
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Ferdinand de Saussure (ur. 26 listopada 1857 w Genewie, zm. 22 lutego 1913 w Vufflens-le-Château^[1]) – szwajcarski językoznawca, filozof, założyciel strukturalizmu^[2]. Powszechnie uznawany za ojca nowoczesnej lingwistyki^[3][4][5][6], a także semiotyki (razem z Charlesem Sandersem Peircem)^[7].

Pochodził ze słynnej rodziny genewskich uczonych. Był synem Henriego de Saussure'a, entomologa i Louise de Pourtalès oraz bratem Léopolda de Saussure'a i René de Saussure'a, esperantysty. Jego dziadkiem był Nicolas-Théodore de Saussure, chemik i botanik, zaś pradziadkiem Horace-Bénédict de Saussure, naturalista i geolog. Synem Ferdynanda był Raymond de Saussure, lekarz i psychoanalityk.

Już w wieku lat 14 de Saussure wykazywał wielki talent do języków. Studiował łacinę, grekę i sanskryt. Po studiach na Uniwersytecie w Genewie, rozpoczął przewód doktorski na Uniwersytecie w Lipsku w 1876. Dwa lata później, w wieku 21 lat, wydał książkę zatytułowaną Mémoire sur le système primitif des voyelles dans les langues indo-européennes (Dysertacja na temat pierwotnego systemu samogłosek w językach indoeuropejskich). Następnie poświęcił rok na studia w Berlinie pod kierunkiem Heinricha Zimmerra (Privatdozenten), z którym studiował język celtycki oraz Hermanna Oldenberga, z którym kontynuował studia nad sanskrytem. Powrócił do Lipska celem obrony swojej pracy doktorskiej De l'emploi du génitif absolu en Sanscrit, otrzymał tytuł doktora w lutym 1880. Wkrótce potem przeniósł się do Paryża, gdzie wykładał sanskryt, język gocki i staro-wysoko niemiecki, a sporadycznie również inne przedmioty.

Określił język jako kolektywny zbiór (dokładniej: system) norm społecznych, umożliwiających porozumiewanie się. Podobnie jak Jan Niecisław Baudouin de Courtenay odróżniał język jako zespół znaków (system językowy, langue) od mówienia (parole), będącego jednostkową realizacją tegoż systemu^[8].

Według de Saussure'a jedynym i prawdziwym przedmiotem językoznawstwa był język rozpatrywany sam w sobie. Język jest systemem znaków i reguł ich tworzenia, który nie może być wytworem pojedynczego człowieka; jest pewną abstrakcją, która urzeczywistnia się w indywidualnych aktach werbalnych (mówieniu)^[2]. Zadaniem lingwistyki winno być precyzyjne oddzielenie systemu języka od konkretnej jednostkowej wypowiedzi.

De Saussure miał sceptyczny stosunek do idei regulacji językowej^[9]. Jego teorie doprowadziły do odrzucenia preskryptywizmu w nowoczesnej lingwistyce i skoncentrowania badań naukowych na deskryptywnej obserwacji realnego języka^[10][11]. Uznawał, że językoznawstwo powinno badać wszelkie przejawy języka, również te krytykowane w tradycji preskryptywizmu, tj. odrębności względem sankcjonowanych norm^[12].

De Saussure wypracował rozróżnienie między językoznawstwem diachronicznym, badającym historyczny rozwój języka, i językoznawstwem synchronicznym, opisującym stan języka w danym momencie. Uznawał on, że strukturę języka należy badać w ujęciu synchronicznym, abstrahującym od historii poszczególnych elementów^[2]. Wprowadził pojęcie znaku językowego jako składowej dwóch elementów – znaczonego i znaczącego, gdzie pierwszy to samo abstrakcyjne pojęcie, a drugi – jego akustyczna reprezentacja. Język w rozumieniu de Saussure'a funkcjonuje w oparciu o związki syntagmatyczne, istniejące pomiędzy elementami umieszczonymi w konkretnej wypowiedzi i związki paradygmatyczne, istniejące na poziomie abstrakcyjnym.

Jego najsławniejsze dzieło, Kurs językoznawstwa ogólnego, przygotowali na podstawie notatek z wykładów oraz własnych przemyśleń dwaj jego genewscy koledzy, Charles Bally i Albert Sechehaye^[13]. Z kolei Szkice z językoznawstwa ogólnego zostały wydane na podstawie notatek samego de Saussure'a, ich tekst uznaje się więc na ogół za bardziej wiarygodny.

• Ferdinand de Saussure, Kurs językoznawstwa ogólnego, przekł. Krystyna Kasprzyk. Wyd. 1: wstęp Witold Doroszewski, Warszawa 1961. Wyd. 2 popr. i nast.: wstęp i przypisy Kazimierz Polański, Warszawa 1991², 2002³. przekład angielski
• Ferdinand de Saussure, Szkice z językoznawstwa ogólnego, przekł., wstęp i red. nauk. Magdalena Danielewiczowa, Warszawa 2004.

• Jacek Fisiak: Wstęp do współczesnych teorii lingwistycznych, wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1978, s. 26-33..
• Gerhard Helbig: Geschichte der neueren Sprachwissenschaft: Unter dem besonderen Aspekt d. Grammatik-Theorie. Leipzig: VEB Bibliographische Institut, 1973, s. 33-45.
• Gerhard Helbig: Dzieje językoznawstwa nowożytnego, tłum. z niem.: Czesława Schatte, Dorota Morciniec. Wrocław: Ossolineum, 1982. ISBN 83-04-00920-X.