Grete Hermann – Wikipedia, wolna encyklopedia

Grete Hermann (Grete Henry-Hermann) (ur. 2 marca 1901 w Bremie, zm. 15 kwietnia 1984 tamże) – niemiecka matematyczka i filozofka. Odnotowała się wkładem w filozoficzne opracowania mechaniki kwantowej, m.in. wczesną i na długo przeoczoną krytyką twierdzenia Johna von Neumanna dotyczącego teorii zmiennych ukrytych, wyprzedzając o trzy dekady szerzej znane twierdzenie Bella. W ocenie Mermina i Schacka podejście Hermann było wręcz klarowniejsze i trafniejsze od pracy Bella^[1] – ocena całego problemu oraz poszczególnych ujęć jest jednak nadal aktywnie dyskutowana^[2][3][4].

Hermann pochodziła z wielodzietnej protestanckiej rodziny z Bremy. Jej ojciec był kupcem, w późniejszych latach życia został ulicznym kaznodzieją. Studiowała matematykę na Uniwersytecie w Getyndze pod kierunkiem Emmy Noether, gdzie w 1926 obroniła doktorat Die Frage der endlich vielen Schritte in der Theorie der Polynomideale, opublikowanej następnie w Mathematische Annalen. Praca wykazywała istnienie algorytmów dla wielu podstawowych problemów algebry abstrakcyjnej, takich jak określanie przynależności do ideału pierścieni wielomianów^[4]. Jej algorytmy obliczania różnych aspektów ideałów są podstawą współcześnie stosowanych metod^[5].

Grete pracowała jako asystentka filozofa i przedstawiciela neokantyzmu Leonarda Nelsona od 1925 do jego śmierci w 1927. Wspólnie z Minną Specht opracowała następnie pośmiertne wydanie jego pracy System der philosophischen Ethik und Pädagogik^[4].

Szczególnym obszarem zainteresowań Hermann była rozwijająca się wówczas mechanika kwantowa. W 1934 przeniosła się do Lipska „z jasnym zamiarem pogodzenia neokantystycznej koncepcji przyczynowości z nową mechaniką kwantową”, gdzie mogła bezpośrednio brać udział w dyskusjach z Wernerem Heisenbergiem i Carlem Friedrichem von Weizsäckerem. Skupiała się na rozróżnieniu pojęć przewidywalności i przyczynowości, co znalazło obszerny wyraz w publikacjach takich jak Die naturphilosophischen Grundlagen der Quantenmechanik, którą Crull i Bacciagaluppi określili jako „jedno z najwcześniejszych i najlepszych filozoficznych omówień mechaniki kwantowej^[6]”.

Hermann wyrażała przekonanie, że: „trudności, jakich stronnictwa dopatrują się w odkryciach mechaniki kwantowej, widziane we właściwym świetle, wydają się nie wynikać z samych reguł przyczynowości. Wynikają raczej z wiązanego z nimi cichego założenia, że fizykalne poznanie jest w stanie zawsze uchwycić zjawiska naturalne dokładnie i niezależnie od aktu obserwacji. To założenie wyraża się w oczekiwaniu, aby każdy związek przyczynowy pomiędzy procesami nie tylko przebiegał się w mierzalny sposób, ale wręcz że przyczynowość jest tożsama z możliwością dokonania takiego obliczenia. Mechanika kwantowa zmusza nas do uporządkowania tego poplątania pojęć filozofii przyrody, do porzucenia założenia o absolutnym charakterze poznania przyrody i do stosowania zasady przyczynowości bez dodatkowych warunków. W żaden sposób nie unieważnia praw przyczynowości, ale rozjaśnia ich znaczenie i uwalnia je od innych zasad, z którymi nie musi być wcale koniecznie wikłana^[7]”.

Von Weizsäcker odniósł się do koncepcji Hermann następująco: „Autorka przedstawia odpowiedź, która na pierwszy rzut oka wydaje się paradoksalna, ale trafia dokładnie w istotę problemu (…). Niemożliwość dokładnych przewidywań nie wynika z faktu, że badany łańcuch przyczynowy jest gdzieś przerwany, ale raczej z faktu, że różne łańcuchy przyczynowe nie mogą być ułożone w spójny obraz obejmujący wszystkie aspekty procesu, stąd pozostaje kaprysem obserwatora, który z różnych wirtualnych łańcuchów przyczynowych został zrealizowany^[7]”.

Jej publikacje, w tym szczegółowa krytyka twierdzenia von Neumanna, pozostały jednak z grubsza niezauważone aż do ponownego odkrycia przez Johna Bella w 1966. Herzenberg, poszukując wyjaśnienia tego faktu, przywołuje słowa Feyerabenda: „samo nazwisko von Neumann i samo słowo dowód uciszały kwestionujących^[4]”. Status koncepcji Hermann i Bella pozostaje nadal dyskutowany^[1].

Od czasu studiów i pracy z liberalnie socjalistycznym Nelsonem Hermann była zaangażowana w ruch protestu przeciw narastaniu nazizmu w Niemczech. Była członkinią Internationaler Sozialistischer Kampfbund, w ramach którego redagowała gazetę Der Funke oraz prowadziła publiczne wykłady na tematy filozofii, polityki i etyki oporu^[4][8].

Z powodu nasilających się prześladowań opozycji w Niemczech w 1936 emigrowała do Danii, a następnie Francji i Wielkiej Brytanii. Gdy mieszkała w Londynie, obawiając się dyskryminacji i podejrzeń, w 1938 poślubiła Anglika Edwarda Henry’ego; dwa lata później uniknęła dzięki temu internowania, które rząd brytyjski stosował wobec uchodźców z Niemiec. Pozostawała aktywna w ruchu ISK, wspierając go w miarę możliwości z zagranicy.

Po wojnie uzyskała rozwód i powróciła do RFN, gdzie dołączyła do Socjaldemokratycznej Partii Niemiec. Była aktywna politycznie do końca życia. Pracowała jako nauczycielka filozofii i fizyki m.in. na Pädagogische Hochschule Bremen; współzałożyła i angażowała się w aktywność związku zawodowego pracowników oświaty i nauki Gewerkschaft Erziehung und Wissenschaft^[4][9].