Hanna Mina – Wikipedia, wolna encyklopedia

Hanna Mina (arab. حنا مينه; ur. 16 kwietnia 1924 w Latakii, zm. 21 sierpnia 2018 w Damaszku^[1]) – syryjski pisarz, prekursor realizmu w literaturze syryjskiej.

Pochodzi z bardzo biednej chrześcijańskiej^[2] rodziny z Latakii^[3]. Jego ojciec pracował w miejscowym porcie przy przeładowywaniu towarów^[4]. Ukończył jedynie szkołę podstawową w Arsuzie w 1939^[5]. Z powodu sytuacji materialnej rodziny nigdy nie podjął nauki w szkole średniej, chociaż jego matka bardzo sobie tego życzyła^[3]. Od młodości zarabiał na życie naprawiając rowery, pracując w salonie fryzjerskim, następnie jako marynarz. Jako nastolatek wstąpił do Komunistycznej Partii Syrii^[3]. Za swoją działalność w jej strukturach był kilkakrotnie aresztowany^[3].

W 1947 przeprowadził się do Damaszku i znalazł pracę w gazecie „Al-Insza”. Cztery lata później był już jej redaktorem naczelnym. Razem z Fatihem al-Mudarrisem założył w 1951 Stowarzyszenie Pisarzy Syryjskich^[3]. W latach 50. XX wieku, pod wrażeniem rewolucji egipskiej został naserystą^[3].

Dwukrotnie wyjeżdżał za granicę – był lektorem języka arabskiego w Pekinie, a następnie w Budapeszcie. Następnie do odejścia na emeryturę w 2000 pracował w syryjskim Ministerstwie Kultury. Mieszkał w Damaszku^[5].

W pierwszym okresie twórczości literackiej Mina długo pracował nad kolejnymi utworami, do 1978 napisał ich jedynie cztery^[4]. W okresie drugim wydał dwadzieścia sześć powieści, jednak w ocenie krytyków stały one na niższym poziomie artystycznym^[5].

Był pierwszym syryjskim pisarzem realistycznym^[6] i jednym z wybitniejszych przedstawicieli tego kierunku w piśmiennictwie arabskim^[5]. Inspirację do swoich utworów czerpał z własnych doświadczeń, opisując życie najuboższych warstw społecznych w Latakii^[6]. Szeroki rezonans w całym świecie arabskim wywołała już jego pierwsza powieść Niebieskie lampy wydana w 1954. Akcja tego utworu toczy się w Latakii w czasie II wojny światowej, a jej bohaterami są Faris i Randa, para zakochanych biedaków. Z powodu ubóstwa ich miłość kończy się tragicznie – Faris nie wraca z wojny, na którą zgłosił się ochotniczo, by zarobić na ślubny dar dla ukochanej, Randa zaś umiera na gruźlicę^[4]. Podobną tematykę Hanna Mina poruszył w drugiej, wydanej w 1966 powieści Żagle i burza^[4], uznając, że poprzedni utwór nie ukazywał całej jej złożoności^[5]. Bohaterami drugiej powieści Miny są robotnicy portowi z Latakii, a centralnym miejscem akcji – kawiarnia Abu Zuhdiego at-Turusiego, niegdyś kapitana parowca, który zatonął podczas sztormu. Opisując spotkania robotników i marynarzy w kawiarni, powieść przedstawia atmosferę panującą wśród ubogich Syryjczyków podczas II wojny światowej, protesty i strajki robotnicze. Na tym tle ukazane zostały przeżycia i problemy głównego bohatera, który najpierw walczy o to, by jego kawiarnia utrzymała się na rynku, a później o to, by móc wrócić do dawnego życia. Przekonuje się bowiem, że chociaż jest szanowany i lubiany przez swoich gości, tak naprawdę żyje tylko wspomnieniami lat, gdy był kapitanem statku^[4].

Pod wpływem literatury radzieckiej zaczął zbliżać się w swojej twórczości do socrealizmu i sam się z nim identyfikował, podkreślając jednak, że jego celem jest pisanie realistyczne, wykorzystujące osiągnięcia innych stylów, także surrealistycznego czy ekspresjonistycznego^[7]. Nieco inny charakter miały kolejne dwa dzieła, Śnieg wieje od okna (1969) oraz Słońce w pochmurny dzień (1973). Obserwując trendy w literaturze zachodnioeuropejskiej, zmienił sposób konstruowania swoich utworów, skupiając się bardziej na wewnętrznych przeżyciach postaci i charakteryzując je za pomocą monologów wewnętrznych^[4]. Tematyka dzieł pozostała jednak nadal bliska poprzednim tekstom. Bohaterem powieści Śnieg wieje od okna jest Fajjad, syryjski nauczyciel sympatyzujący z lewicą, który ucieka z kraju do Bejrutu przed represjami politycznymi (akcja utworu rozgrywa się w niepodległej Syrii tuż po II wojnie światowej). Na emigracji podejmuje pracę w restauracji, jednak porzuca ją z powodu poniżającego traktowania przez zamożnych klientów. Zostaje robotnikiem w fabryce gwoździ i przyłącza się do ruchu socjalistycznego. Zostaje aresztowany i odbywa karę więzienia, po czym powraca do Syrii, przekonany, że popełnił błąd, wyjeżdżając: powinien był zostać w kraju i tam walczyć o sprawiedliwość społeczną. Powieść ukazuje rozterki i poszukiwania ideowe bohatera, jak również tęsknotę za rodzinnym krajem^[5]. Słońce w pochmurny dzień ukazuje historię osiemnastoletniego Syryjczyka z zamożnej i zwesternizowanej rodziny, który (chociaż ukończył wcześniej francuską szkołę średnią) odmawia nauki gry na fortepianie u Włocha i woli podjąć u ubogiego krawca naukę ludowego tańca z kindżałem. Nowe zajęcie wyzwala w nim intensywne przeżycia wewnętrzne i daje szczęście. Pewnego dnia jednak podczas ćwiczeń osiemnastolatek rani się kindżałem, a jego ojciec nakazuje zabić nauczyciela. Wydarzenie to doprowadza młodzieńca do zerwania z rodziną i wygodnym życiem^[5].

Także wydana w 1975 powieść Kotwica napisana została w formie monologu wewnętrznego głównego bohatera, marynarza Zakarijji al-Marsinlego. Zmuszony do odejścia z pracy, zamieszkuje w samotności w lesie i zaczyna poświęcać się rozważaniom filozoficznych nad życiem i własną tożsamością. Interpretacja tej postaci budziła duże spory wśród krytyków arabskich. Marynarz był porównywany do Hajja ibn Jakzana z traktatu Ibn Tufajla, Robinsona Cruzoe czy Greka Zorby^[5].

W 1975 i 1977 Mina publikował powieści o charakterze autobiograficznym, Resztki obrazów oraz Bagno^[5]. W 1986 pisarz dopełnił cykl autobiograficzny utworem Zbiór owoców^[8].

Szczególne znaczenie dla literatury syryjskiej mają powieści Miny opublikowane do końca lat 70. W kolejnych utworach pisarz wielokrotnie powtarzał wykorzystane już formy i motywy, co było źle oceniane przez krytykę^[5].

W 1980 opublikował Punkt obserwacyjny, powieść poświęconą wojnie Jom Kipur, sławiącą patriotyzm i bohaterstwo żołnierzy syryjskich^[9]. Pięć lat później wydał socrealistyczną powieść Wiosna i jesień. Jej bohater, Syryjczyk Karam, lektor języka arabskiego w Pekinie i Budapeszcie, uważany jest za alter ego twórcy. Krytykuje ustrój panujący w Chinach, zachwycając się równocześnie socjalizmem radzieckim, potępia powstanie na Węgrzech w 1956. Wyjeżdża z Węgier dopiero w 1967, by wziąć udział w wojnie z Izraelem, w poczuciu, że jest to jego obowiązek wobec ojczyzny, której nie można porzucić. Powieść ta powiela przesłanie Śnieg wieje od okna, a z powodu podporządkowania fabuły przesłaniu politycznemu (które Mina ukazywał z pełnym przekonaniem) jest artystycznie słaba^[10]. Również z lat 80. XX wieku pochodzi trylogia Opowieść marynarza. Jej bohater pragnie wydobyć z morza ciało tragicznie zmarłego ojca, jednak zamiast niego odnajduje zwłoki marynarza francuskiego. Mina przedstawił w utworze życie marynarzy syryjskich w latach 40. i 50. XX wieku. W płaszczyźnie symbolicznej utwór opowiada o poszukiwaniu zaginionej tożsamości arabskiej w niepodległej Syrii^[11]. Również w tym tekście powraca tematyka polityczna, a pisarz daje wyraz swoim poglądom, jednak nie przekreśla to walorów utworu, napisanego płynnym i bogatym językiem^[2].

W 2001 wydał powieść Najpiękniejsza^[12]