IV wojna syryjska – Wikipedia, wolna encyklopedia

Czwarta wojna syryjska (221-217 p.n.e.) toczyła się między Antiochem III Wielkim, władcą państwa Seleucydów, a Ptolemeuszem IV Filopatorem, królem Egiptu. Po początkowych sukcesach Antiocha, ostatecznie skończyła się jego przegraną w bitwie pod Rafią (217 p.n.e.) i utratą niemal wszystkich zdobyczy wojennych.

IV wojna syryjska była kolejnym rozdziałem zmagań między Seleukidami a Ptolemeuszami na Bliskim Wschodzie, zarówno jeśli chodzi o dominację w tym rejonie, jak również w aspekcie prestiżowym na renie międzynarodowej i na gruncie wewnętrznym. W tym przypadku stroną inicjującą był władca państwa Seleukidów. Antioch III, jako młody władca, miał wielkie ambicje, do których m.in. należała restauracja potęgi państwa z czasów jej założyciela – Seleukosa I Nikatora, a chociaż tereny Celesyrii nie wchodziły w skład monarchii Seleukosa, to jednak jego następcy zawsze rościli do nich pretensje.

Inicjatorem wojny był minister na dworze monarchy seleucydzkiego Hermias z Karii. Pomimo zagrożenia we wschodniej części państwa w związku z buntem satrapów Molona i Aleksandra, nakłonił on młodego Antiocha do działań zaczepnych przeciwko Ptolemeuszom o Celesyrię, Fenicję i Palestynę^[1]. W 221 r. p.n.e. Antioch pociągnął z armią w kierunku tychże krain, jednakże jego wojska utknęły w przesmyku górskim między górami Libanu i Antylibanu, bezskutecznie oblegając dwie blokujące dalsze działania twierdze: Gerrhę i Brochoi^[2]. W tym czasie do króla dotarły wieści o klęsce jego dowódców mających stłumić bunty na Wschodzie i o sukcesach rebeliantów, którzy rozszerzali swą władzę dalej na zachód. Sytuacja ta zmusiła Antiocha do przerwania ofensywy przeciwko Lagidom i podjęcia działań w celu zlikwidowania buntu, co mu się udało w toku działań zbrojnych do r. 220 p.n.e.^[3]

Wznowienie IV wojny syryjskiej nastąpiło w 219 r. p.n.e., a dodatkowym bodźcem do jej podjęcia była oferta głównodowodzącego wojskami ptolemejskimi w Celesyrii, Theodotosa z Etolii, który w obawie przed wpływowymi ministrami Ptolemeusza IV Filopatora, Sosibiosem i Agatoklesem, obiecał Seleukidzie pomoc w zajęciu twierdz fenickich^[4]. Po opanowaniu Seleucji nad Orontesem Antioch forsownym marszem ruszył na południe, zajmując, dzięki Theodotosowi, Tyr i Ptolemais^[5] – dwie nadmorskie twierdze, wzmacniając jednocześnie swoją flotę wojenną znajdującymi się tam okrętami. Jeszcze tegoż roku (219 p.n.e.) Antioch kontynuował działania zbrojne, zajmując pomniejsze twierdze w Fenicji, a następnie ruszył w kierunku Egiptu. Nie wkroczył jednak do niego, gdyż zniechęciły go do ofensywy dość drastyczne środki obronne przedsięwzięte przez Ptolemeusza i Sosibiosa, takie jak zasypanie studzien na szlaku do Egiptu i zalanie wschodniej części delty Nilu przez otwarcie kanałów^[6]. Antioch III powrócił do Seleucji nad Orontesem, rozpuścił swoją armię na leża zimowe, a następnie przystąpił do negocjacji z królem Egiptu i jego ministrem, uważając wojnę za wygraną i oczekując ustępstw terytorialnych ze strony Ptolemeusza^[7].

Wynegocjowany rozejm były niczym innym jak grą na zwłokę władz w Aleksandrii, które postanowiły go maksymalnie wykorzystać w celu wzmocnienia swoich sił zbrojnych, wobec nieuchronnie nadchodzącej kolejnej rundy konfrontacji z Seleukidą. Zanim się Antioch spostrzegł, Egipt miał już niemal gotową, całkiem sprawną i zreorganizowaną armię. Oprócz zaciągniętych najemników, z niemal całego świata greckiego oraz powołania pod broń osadników wojskowych, Sosibios uzbroił Egipcjan na wzór macedoński i stworzył z nich falangę^[8]. Było to nowatorskie posunięcie, ale jak się okazało skuteczne, chociaż dalsze dzieje państwa Lagidów pokazały, że było ono bardzo niebezpieczne. W końcu Seleukida, zorientowawszy się, że przeciągające się negocjacje do niczego nie prowadzą, a dają tylko czas Egiptowi na wzmocnienie swych sił, wiosną 218 r. p.n.e. zmobilizował swoje wojska i ruszył znowu na południe w celu całkowitego opanowania terytoriów aż do granic Egiptu. Szlak jego marszu znaczyły zwycięstwa w potyczkach i zajmowanie poszczególnych miast w Fenicji i Palestynie^[9]. Na zimę 218/217 r. p.n.e. Antioch pozostał już w Ptolemais, aby, gdy tylko warunki na to pozwolą, błyskotliwie zakończyć wojnę z Egiptem. Finał IV wojny syryjskiej nastąpił pod Rafią 22 czerwca 217 r. p.n.e. Wojska Selukidy zostały pokonane przez armie Ptolemeusza IV Filopatora, który osobiście brał udział w bitwie^[10].

Król Antioch po tej klęsce musiał oddać wszystkie miasta i twierdze zdobyte w trakcie całej wojny, z wyjątkiem Seleucji nad Orontesem, a Ptolemeusze utrzymali swoje panowanie w południowej Syrii, Fenicji i Palestynie^[11] jeszcze przez kilkanaście lat - do czasów V wojny syryjskiej.

Pomimo zwycięstwa Egiptu, wojna z państwem Seleukidów obnażyła z jednej strony słabość monarchii Ptolemeuszy na arenie międzynarodowej (niewykorzystanie w pełni owoców zwycięstwa z powodu m.in. braku możliwości kontynuowania wojny na dłuższą metę poza granicami kraju), jak również otworzyła nowe problemy na gruncie wewnętrznym (m.in. niepokoje społeczne wywołane przez powołanych pod broń Egipcjan^[12]).

Biorąc pod uwagę klęskę Seleukidy, warunki pokoju nie były dla niego zbyt ciężkie, niemniej jednak były istotnym ciosem w jego prestiż jako władcy, poza tym wojna ta mocno nadszarpnęła budżet królewski, który należało szybko odbudować – m.in. te czynniki stały się motorem działań Antiocha na najbliższe lata (stłumienie buntu Achajosa, wyprawa na Wschód)^[13].

• wojny syryjskie

• Polibiusz, Dzieje. Tom I. Przekład, opracowanie i wstęp Seweryn Hammer. Wrocław: Ossolineum & De Agostini, 2005. ISBN 83-04-04821-3

• Anna Świderkówna: Hellada królów. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1999. ISBN 83-06-02733-7.
• Ewa Wipszycka, Benedetto Bravo: Historia starożytnych Greków. t. 3: Okres hellenistyczny. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2010. ISBN 978-83-235-0612-6.
• KrzysztofK. Kęciek KrzysztofK., Magnezja 190 p.n.e., Warszawa: Bellona, 2003, ISBN 83-11-09644-9, OCLC 69552183 . Brak numerów stron w książce
• Tomasz Grabowski: Ostatni tryumf Ptolemeuszy. Czwarta wojna syryjska (221-217 p.n.e.). Kraków: Towarzystwo Wydawnicze "Historia Iagellonica", 2010. ISBN 978-83-62261-17-8.