Icchak Cukierman – Wikipedia, wolna encyklopedia

Icchak Cukierman
יצחק צוקרמן
ps. Antek
Ilustracja
Icchak Cukierman podczas procesu Adolfa Eichmanna
Data i miejsce urodzenia

13 grudnia 1915
Wilno

Data i miejsce śmierci

17 czerwca 1981
Lochame ha-Geta’ot

Narodowość

żydowska

Małżeństwo

Cywia Lubetkin

Icchak Cukierman, ps. Antek (hebr. יצחק צוקרמן; ur. 13 grudnia 1915 w Wilnie, zm. 17 czerwca 1981 w Lochame ha-Geta’ot) – polski Żyd, działacz syjonistyczny, w czasie II wojny światowej mieszkaniec getta warszawskiego i członek żydowskiego ruchu oporu, ostatni komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej, współzałożyciel kibucu Lochame ha-Geta’ot i Muzeum Bojowników Getta.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Okres przedwojenny

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Wilnie. W mieście tym ukończył świeckie gimnazjum Józefa Epsztejna, w którym język hebrajski był językiem wykładowym[1]. Był członkiem syjonistycznej organizacji młodzieżowej Dror[2].

Został przyjęty na Uniwersytet Hebrajski w Jerozolimie, ostatecznie pozostał jednak w Polsce. Początkowo zamieszkał w kibucu przy ul. Subocz w Wilnie[3]. W 1936 roku przeprowadził się do Warszawy[2]. Mieszkał w syjonistycznej farmie na Grochowie oraz w kibucu przy ul. Dzielnej[3].

Od 1938 roku pełnił funkcję sekretarza generalnego Droru oraz federacji He-Chaluc, skupiającej syjonistyczne ruchy młodzieżowe[2].

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

Gdy nazistowskie Niemcy rozpoczęły agresję na Polskę, przebywał we wsi Klewań w województwie wołyńskim, gdzie współorganizował seminaria syjonistyczne. Po zakończeniu kampanii wrześniowej przebywał w sowieckiej strefie okupacyjnej: najpierw w rodzinnym Wilnie, później w Kowlu i Łucku. Organizował tam syjonistyczną konspirację[3].

W kwietniu 1940 roku powrócił do Warszawy[2]. Po utworzeniu getta warszawskiego aktywnie uczestniczył w działalności podziemnej. Początkowo zajmował się m.in. organizowaniem nielegalnych wyjazdów do Palestyny, tajnym nauczaniem oraz wydawaniem i redagowaniem podziemnej prasy. W związku z działalnością konspiracyjną często podróżował do innych miast Generalnego Gubernatorstwa, posługując się w tym celu fałszywymi „aryjskimi” dokumentami. Wiosną 1942 roku został członkiem Bloku Antyfaszystowskiego[3][a].

28 lipca 1942 roku w getcie warszawskim powstała Żydowska Organizacja Bojowa. Cukierman był jednym z jej członków założycieli, a zarazem należał do jej pierwszej komendy[4]. Zdołał przeżyć wielką akcję deportacyjną w lecie 1942 roku. Jesienią tegoż roku, po rozszerzeniu składu ŻOB, wszedł w skład nowego dowództwa organizacji. Był zastępcą komendanta Mordechaja Anielewicza. Odpowiadał także za sprawy uzbrojenia[5]. Jednocześnie wraz z Cywią Lubetkin reprezentował Dror w składzie Żydowskiego Komitetu Narodowego i Komisji Koordynacyjnej, które sprawowały polityczną pieczę nad Organizacją Bojową. W ramach struktur ŻKN i KK zajmował się sprawami propagandy[6]. Posługiwał się pseudonimem „Antek”[3].

22 grudnia 1942 roku[7] wziął udział w zamachu na kawiarnię „Cyganeria” w Krakowie, często odwiedzaną przez niemieckich oficerów[3][b]. Podczas samoobrony getta w styczniu 1943 roku dowodził grupą członków Droru i Gordonii, którzy podjęli walkę z Niemcami w domu przy ul. Zamenhofa 58[8].

Cywia Lubetkin

13 kwietnia 1943 roku, na niespełna tydzień przed wybuchem powstania w getcie warszawskim, opuścił dzielnicę zamkniętą, by w zastępstwie aresztowanego „Arie” Wilnera objąć stanowisko pełnomocnika żydowskiego ruchu oporu do spraw kontaktów z Polskim Państwem Podziemnym[2]. W czasie powstania kwietniowego, usiłował, jednakże bez większych rezultatów, organizować pomoc dla walczących w getcie towarzyszy[3]. Po upadku powstania i śmierci Anielewicza objął dowództwo nad ŻOB, w której skład wchodzili teraz ocalali bojowcy ukrywający się „po aryjskiej stronie”[2]. Był posiadaczem bliżej niezidentyfikowanego dokumentu wystawionego przez Grupę Ładosia[9].

W czasie powstania warszawskiego dowodził plutonem ŻOB, który w składzie Armii Ludowej walczył na Starym Mieście. Na krótko przed upadkiem Starówki zdołał przedostać się kanałami na Żoliborz[2]. Po kapitulacji tej dzielnicy ukrywał się wraz z kolegami (m.in. Cywią Lubetkin i Markiem Edelmanem) przy ul. Promyka 43[10]. Zostali stamtąd ewakuowani 15 listopada 1944 przez ekipę zorganizowaną przez personel szpitala Polskiego Czerwonego Krzyża z Boernerowa[11].

Okres powojenny

[edytuj | edytuj kod]
Cukierman wraz z Chawką Folman-Raban (1945)

W latach 1945–1946, był członkiem prezydium Centralnego Komitetu Żydów Polskich. Organizował emigrację Żydów z Polski na Zachód i do Palestyny. Od lipca 1946 roku był także – wraz z Adolfem Bermanem i Bernardem Falkiem – członkiem Komitetu Budowy Pomnika Powstania w Warszawskim Getcie[2].

W maju 1948 roku wyjechał do Izraela, gdzie 19 kwietnia 1949 roku, wraz z żoną – Cywią Lubetkin (1914–1978), założył kibuc Lochame ha-Geta’ot (z hebr. Bojowników Getta)[12]. Tam też urodziło się dwoje ich dzieci: Shimon (ur. 1947) i Yael (ur. 1949)[13].

Był jednym z założycieli Muzeum Bojowników Getta. W 1961 roku wystąpił jako świadek na procesie Adolfa Eichmanna[2]. Zmarł na atak serca w 1981 roku[3].

Autor wspomnień, m.in. Nadmiar pamięci (Siedem owych lat). Wspomnienia 1939–1946, które zostały, zgodnie z jego życzeniem, wydane 10 lat po jego śmierci[3].

W 2001 roku jego wnuczka – Roni Cukierman – została pierwszą izraelską pilotką samolotu bojowego „F-16[3][12].

Icchak Cukierman jest jednym z głównych protagonistów w filmie Uprising z 2001 roku (reż. Jon Avnet). W jego postać wcielił się David Schwimmer[14].

  1. Paweł Smoleński podaje, że Cukierman był członkiem kierownictwa Bloku Antyfaszystowskiego. Israel Gutman twierdzi natomiast, że w kierownictwie Bloku Dror był reprezentowany przez żonę Cukiermana, Cywię Lubetkin. Por. Smoleński 2015 ↓, s. 12–13 i Gutman 1993 ↓, s. 260.
  2. Odpowiedzialność za zamach przypisała sobie Gwardia Ludowa, aby zapobiec niemieckim represjom wobec krakowskich Żydów. Patrz: Smoleński 2015 ↓, s. 12–13.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Andrzej Pukszto. Każdy kamień jest modlitwą, hymnem każda ściana…. „Kurier Wileński”. 8 (22), 2021-02-20. 
  2. a b c d e f g h i Warszawa Walczy 2014 ↓, s. 148.
  3. a b c d e f g h i j Smoleński 2015 ↓, s. 12–13.
  4. Gutman 1993 ↓, s. 327.
  5. Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 1463.
  6. Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 1462.
  7. W Krakowie odsłonięto tablicę bojowców żydowskich organizacji podziemnych [online], ipn.gov.pl [dostęp 2022-12-30].
  8. Gutman 1993 ↓, s. 422–423.
  9. Jakub Kumoch (red.), Lista Ładosia [online], instytutpileckiego.pl, 24 października 2019, s. 13 [dostęp 2020-03-17] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-15].
  10. Grynberg 1988 ↓, s. 15.
  11. Grynberg 1988 ↓, s. 413.
  12. a b Bartrop i Dickerman 2017 ↓, s. 412.
  13. Zivia Lubetkin [online], jwa.org [dostęp 2023-03-28] (ang.).
  14. Uprising. imdb.com. [dostęp 2023-01-10]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]