Józef Ćwiertniak – Wikipedia, wolna encyklopedia

Józef Stefan Ćwiertniak

pułkownik dyplomowany piechoty
Data i miejsce urodzenia	7 września 1896 Dobczyce
Data i miejsce śmierci	21 września 1939 Hołosko
Przebieg służby
Lata służby	1914–1939
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	13 Dywizja Piechoty
Stanowiska	dowódca dywizji
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa Wojna polsko-bolszewicka
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Stefan Ćwiertniak^[a] (ur. 7 września 1896 w Dobczycach, zm. 21 września 1939 w Hołosku) – pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Urodził się 7 września 1896 w Dobczycach, w ówczesnym powiecie wielickim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Tomasza, zarządcy dóbr ziemskich, i Wiktorii z Matusików^[2][3][4]. W latach 1907–1914 uczył się w c. i k. Gimnazjum w Wadowicach^[5]. Należał do skautingu, a od 1912 także do Związku Strzeleckiego, w którym ukończył szkołę podoficerską^[2]. Był dowódcą I Wadowickiej Drużyny Skautowej^[2].

Jako członek Strzelca wyruszył w składzie 1 kompanii z Wadowic do Bochni, gdzie został wcielony do 2 pułku piechoty Legionów Polskich. Marian Porwit, kolega pułkowy, dał świadectwo jego postawie w czasie bitwy pod Rafajłową „(...) Właściwe pokierowanie tym ogniem co do odległości (celownika), celu i rodzaju ognia – to zasługa chorążego Józefa Ćwiertniaka, który przyszedł w ślad za plutonem, objął komendę i wydał stosowne rozkazy, stojąc poza okopem nieczuły na rosyjskie pociski. (...) zerkałem z podziwem w stronę niedużej wzrostem, ale wspaniałej wtedy postaci chorążego Ćwiertniaka. Uradowałem się, przeczytawszy po 68 latach jego nazwisko w rozkazie pochwalnym pułkownika Hallera, gdy niedługo objął komendę Grupy. Wyniósł Ćwiertniak z tej walki ranę – mówi mi pamięć. Nie mam możności sprawdzenia. To Ty elektryzowałeś nas w nocnym ogniu na tyły rosyjskiego wypadu swymi komendami, nieżyjący już Serdeczny Kolego!” 10 listopada 1914 w swoim gimnazjum złożył wojenną maturę^[6][5]. Służbę wojskową kontynuował w 3 pułku piechoty Legionów. W czasie służby awansował kolejno na stopień: chorążego (20 października 1914), podporucznika (25 czerwca 1915) i porucznika (1 listopada 1916)^[7]. Latem 1917, po kryzysie przysięgowym, był internowany w Chust i Marmarosz-Sziget^[8].

W latach 1918–1919 pełnił służbę w Oddziale VIII Geograficznym Sztabu Generalnego na stanowisku szefa Sekcji Geograficzno-Statystycznej. W maju 1919 przeniesiony został z Departamentu I Ministerstwa Spraw Wojskowych do Inspektoratu Szkół Wojskowych i wyznaczony na stanowisko dowódcy batalionu w szkole podoficerskiej w Dęblinie^[9]. 2 stycznia 1920 rozpoczął naukę na II Kursie Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego^[10]. W połowie kwietnia 1920 skierowany został na front wojny z bolszewikami celem odbycia praktyki sztabowej w dowództwie 1 Armii. 15 lipca 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu majora, w piechocie, „w grupie byłych Legionów Polskich”^[11]. W okresie od stycznia do września 1921 kontynuował naukę w WSWoj. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 156. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[12]. Po ukończeniu szkoły przydzielony został do Oddziału III Sztabu Generalnego WP i wyznaczony na stanowisko szefa Wydziału II Szkół Wojskowych^[13]. W tym czasie pozostawał na ewidencji 3 pp Leg. 31 marca 1924 został mianowany podpułkownikiem ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 i 66. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[14]. W 1924 został wykładowcą w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia w Rembertowie, którego komendantem był gen. bryg. Rudolf Prich^[15].

20 października 1926 przeniesiony został do 62 pułku piechoty w Bydgoszczy na stanowisko zastępcy dowódcy pułku^[16]. 31 marca 1927 ogłoszono jego przeniesienie do 12 pułku piechoty w Wadowicach na stanowisko dowódcy pułku^[17][18]. 26 lutego 1929 mianowany szefem Departamentu Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie^[19][20]. 1 stycznia 1929 Prezydent RP Ignacy Mościcki awansował go na pułkownika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1929 i 11. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[21]. Na tym stanowisku ujednolicił i unowocześnił uzbrojenie piechoty oraz, przy poparciu gen. bryg. Kazimierza Fabrycego, doprowadził do powstania Centrum Wyszkolenia Piechoty. W połowie 1932 obowiązki szefa departamentu przekazał płk dypl. Kazimierzowi Bogumiłowi Janickiemu^[22] i objął wakujące stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej 29 Dywizji Piechoty w Grodnie, którą w tym czasie dowodził gen. bryg. Franciszek Kleeberg^[23]. W czerwcu 1934 został przeniesiony do 6 Dywizji Piechoty w Krakowie na stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej^[24].

28 stycznia 1938 został mianowany dowódcą 13 Kresowej Dywizji Piechoty w Równem. W maju 1939 ówczesny płk dypl. Stefan Rowecki scharakteryzował swojego starszego kolegę w sposób następujący „przeszłość bojowo-liniowa nie wyróżniająca. Bardzo dobry był jako szef Departamentu Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych. Ruszył moc zagadnień i spraw piechoty z miejsca. Obecnie bardzo się roztył. Podobno jako dowódca dywizji – słaby. Kiepsko wypadł na manewrach wołyńskich 1938”^[25].

W dniach 14–15 sierpnia 1939 przeprowadził mobilizację alarmową swojej dywizji, która została przetransportowana na Pomorze i włączona w skład Korpusu Interwencyjnego. Według Jerzego Kirchmayera „po kilku dniach pobytu na Pomorzu złożył pisemny meldunek dość nieoczekiwanej treści. Mianowicie prosił w nim Naczelnego Wodza, drogą służbową przez gen. Skwarczyńskiego i gen. Bortnowskiego, o zwolnienie go ze stanowiska dowódcy dywizji, gdyż w obliczu oczekujących nas groźnych wypadków nie czuje się na siłach – ze względu na zły stan zdrowia (serce) – dowodzić dywizją w polu. Meldunek był napisany wzruszająco, niemniej jednak robił niedobre wrażenie. Jakoś zbyt późno pułkownik, zresztą dobrze i z dobrej strony znany w naszym wojsku, zdecydował odsunąć się od dowodzenia. Śmigły przychylnie załatwił prośbę i dowództwo 13 DP objął dotychczasowy dowódca piechoty dywizyjnej, płk dypl. Władysław Kaliński”^[26]. W ocenie Mariana Romeyki rezygnację z dowodzenia dywizją należy „uznać za bardzo uczciwe”^[27]. Ze stanowiska dowódcy 13 DP został zwolniony 30 sierpnia 1939 zarządzeniem prezydenta RP, z jednoczesnym pozostawieniem w dotychczasowym garnizonie (Równe).

W nocy z 20 na 21 września 1939 popełnił samobójstwo w miejscowości Hołosko (obecnie dzielnica Lwowa)^[5][28].

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 7347 – 17 maja 1922^[29]
• Krzyż Niepodległości – 6 czerwca 1931 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”^[30]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 8 listopada 1930 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”^[31]
• Krzyż Walecznych czterokrotnie^[8]
• Złoty Krzyż Zasługi po raz pierwszy – 10 listopada 1928 „w uznaniu zasług, położonych na polu pracy w poszczególnych działach wojskowości”^[32][33]
• Złoty Krzyż Zasługi po raz drugi – 18 lutego 1939 „za zasługi na polu pracy społecznej”^[34])
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[8]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[8]
• Odznaka Pamiątkowa Więźniów Ideowych^[5]

• Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Wadowicach za rok szkolny 1914/15. Wadowice: Nakładem Funduszu Naukowego, 1915.
• Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917). Komenda Legionów Polskich, 1917.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Lista oficerów dyplomowanych (stan z dnia 15 kwietnia 1931 roku). Warszawa: Sztab Główny, 1931.
• Encyklopedia Wojskowa. Otton Laskowski (red.). T. II: Cuszima - Garibaldyści. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej i Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy, 1932.
• Jerzy Kirchmayer: Pamiętniki. Wyd. III. Warszawa: Książka i Wiedza, 1975.
• Stanisław Łoza: Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938.
• Marian Romeyko: Przed i po maju. Wyd. III. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1983. ISBN 83-11-06884-4.
• Marian Porwit: Spojrzenia poprzez moje życie. Wyd. I. Warszawa: Towarzystwo Miłośników Ziemi Wadowickiej, 1986, s. 321–322, 351. ISBN 83-07-01535-9.
• Stefan Rowecki: Wspomnienia i notatki autobiograficzne (1906–1939). Wyd. III. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1988. ISBN 83-07-01547-2.
• Michał Siwiec-Cielebon. Wolności siew. Absolwenci i uczniowie c. i k. Gimnazjum Wyższego w Wadowicach do 1918 r. jako kadra przyszłych sił zbrojnych odrodzonej Rzeczypospolitej. „Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny”. 21, 2018. ISSN 1505-0181. 
• Gustaw Studnicki: Pierwsza wśród równych, Dzieje Gimnazjum i Liceum w Wadowicach. Wadowice: Towarzystwo Miłośników Ziemi Wadowickiej, 1991, s. 321–322, 351. ISSN 0239-9571. OCLC 297664816.
• Tadeusz Böhm: Z dziejów naczelnych władz wojskowych II Rzeczypospolitej. Organizacja i kompetencje Ministerstwa Spraw Wojskowych w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08368-1. Brak numerów stron w książce
• Regina Czarnecka, Organizacja Sztabu Generalnego WP (Naczelnego Dowództwa WP) w latach 1918–1921, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej Nr 26 z 2003.