Język papiamento – Wikipedia, wolna encyklopedia

Papiamentu

Obszar	Aruba, Bonaire, Curaçao
Liczba mówiących	319 tys. (1999)[1]
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
kreolski na bazie portugalskiego i hiszpańskiego
Status oficjalny
język urzędowy	Aruba, Bonaire, Curaçao
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-2	pap
ISO 639-3	pap
IETF	pap
Glottolog	papi1253
Ethnologue	pap
GOST 7.75–97	пап 533
WALS	pap
SIL	pap
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku papiamento Słownik języka papiamento w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język papiamento, papiamentu, papiamen – język kreolski na bazie portugalskiego i hiszpańskiego, używany w regionie Karaibów, głównie na wyspach Aruba, Bonaire i Curaçao. Nazwa pochodzi od czasownika papiá („rozmawiać”), z portugalskiego papear.

Słownictwo języka papiamento zawiera liczne zapożyczenia z różnych języków: przede wszystkim niderlandzkiego, ale także angielskiego, francuskiego, judeo-portugalskiego oraz języków afrykańskich.

Powstał w połowie XV w. w wyniku pierwszych kontaktów Portugalczyków i mieszkańców Zachodniej Afryki, kumulując afrykańskie struktury gramatyczne i portugalski zasób wyrazowy. Pidżyn ten stał się następnie wspólnym językiem, zrozumiałym dla niewolników afrykańskich pochodzących z różnych grup etnicznych, w następnych pokoleniach przekształcając się w język kreolski. Na poziomie struktury jest bliski językom kreolskim do dziś używanym na zachodnim wybrzeżu Afryki (Gwinea Bissau, Republika Zielonego Przylądka, Senegal i Gambia)^[2].

• Zaimki osobowe: ja ami/mi; ty abo/bo; on/ona/ono e; my nos' wy boso; oni nan. Formy grzecznościowe tworzy się za pomocą meneer „Pan” i señora „Pani”, np. Ken meneer ta? „Kim Pan jest” i Ken señora ta? „Kim Pani jest?”.
• Zaimki dzierżawcze: mój mi; twój bo; jego/jej su; nasz nos; wasz boso; ich nan, np. Mi tin mi auto „Mam swój samochód”, Nos tin nos pasashi „Mamy nasze bilety”. Zaimki akcentowane poprzedzone są przez di np. Esaki ta dimi. „To jest moje”.
• Zaimki pytajne: Gdzie unda? : Unda bo ta bai? „Gdzie idziesz?”; Ile cuanto : Cuanto esaki ta? „Ile to kosztuje”.

• Rzeczowniki nie posiadają rodzaju gramatycznego. Jeżeli zachodzi taka konieczność, dodaje się po rzeczowniku wyraz precyzujący płeć machu dla rodzaju męskiego, i muhe dla żeńskiego. Przykłady: pushi machu „kocur”, mucha muhe „dziewczynka”.
• Rzeczowniki nie zmieniają formy w liczbie mnogiej, jeżeli są określone co do liczby np. un homber „mężczyzna”, dos homber „dwóch mężczyzn”; hopi hende „wielu ludzi”^[2]. W pozostałych przypadkach końcówka liczby mnogiej jest identyczna z zaimkiem nan „oni”, na przykład muchanan „dzieci”. Przymiotniki nie przyjmują końcówki liczby mnogiej: Mi casnan ta nobo „moje domy są nowe”.

• Stopniowanie: lihé, mas lihé, di mas lihé „szybko, szybciej, najszybciej”, np. Pedro ta kuri mas lihé ku mi. „Pedro biega szybciej ode mnie”.

• Czasowniki nie odmieniają się przez osoby i liczby np. Ami/mi ta bai „Idę”, Nos ta bai „Idziemy”.
• Czasy określane są przez partykuły stawiane przed czasownikiem, np. Mi ta bai „Idę”; Mi tabata bai „Szedłem”; Mi a bai „Poszedłem”; Mi lo bai „Pójdę”. Istnieją dwa czasy przeszłe: dokonany i niedokonany: Ora bo a yega mi tawata come pan „Kiedy przyszedłeś, jadłem chleb”. Formę progresywną (ang. be + -ing) można wyrazić na dwa sposoby: E ta skirbiendo = E ta skirbi „Ona właśnie pisze”.
• Przeczenie tworzy się za pomocą partykuły „no” tuż przed czasownikiem, np. Mi no tin placa „Nie mam pieniędzy”. Dopuszcza się więcej przeczeń w zdaniu: E no a duna mi nada „On nic mi nie dał”.
• Papiamentu posiada formy strony biernej, co jest rzeczą niezwykłą w językach kreolskich, np. Papiamentu ta wordu papiá na Aruba. „Papiamento jest używany na Arubie”.

• Danki – Dziękuję
• Kon ta bai? – Jak się masz?
• Unda mi por kome kuminda krioyo? – Gdzie mogę zjeść kreolskie jedzenie?
• E pomp di gasolin ta habri awor? – Czy stacja benzynowa jest teraz otwarta?
• Mi ke kome – Chcę jeść
• Hopi bon – Bardzo dobry
• Trankilo – Wszystko w porządku
• Pakiko? – Po co?
• Dikon – Dlaczego?
• Awa – Woda
• Tur cos – Wszystko
• Sea ketu – Bądź cicho!
• Tin hopi bientu – Jest silny wiatr.
• Kiko a pasa? – Co się stało?
• Kuant'or'tin? – Która godzina?

Od marca 2007 papiamento był uznany za język urzędowy na Antylach Holenderskich^[3], do podziału terytorium w 2010. Obecnie Aruba^[4] i Curaçao^[5] używają go jako języka oficjalnego obok niderlandzkiego, zaś Bonaire przyznało mu status języka regionalnego i akceptuje jego używanie w administracji^[6].

• Atlas języków. Pochodzenie i rozwój języków świata, BernardB. Comrie (red.) i inni, Poznań: „Atena”, 1998, ISBN 83-85414-31-2, OCLC 749229608 . Brak numerów stron w książce
• Alfred F.A.F. Majewicz Alfred F.A.F., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655  (pol.).

• Podstawowe słówka i zwroty
• Słowniczek papiamento-angielski
• Informacje o papiamento. une.edu.au. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-18)].
• Wiadomości audio w papiamento