Jaan Teemant – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jaan Teemant (ur. 12/24 września 1872 r. w Illuste, zm. w 1941 r. lub po tej dacie) – estoński prawnik i polityk.

Ukończył prywatną szkołę średnią Hugo Treffnera w Rewlu, a następnie, w 1901 r., studia prawnicze na Uniwersytecie Petersburskim. Podjął następnie praktykę w Rewlu, łącząc ją w latach 1904–1905 ze sprawowaniem funkcji radnego miejskiego. W 1905 r. brał udział w wydarzeniach rewolucyjnych^[1]. W listopadzie 1905 r. brał udział w Ogólnoestońskim Zgromadzeniu Delegatów Ludowych, z udziałem przedstawicieli miast, gmin i estońskich organizacji narodowych. Został wybrany na przewodniczącego Zgromadzenia, przewodził też bardziej radykalnej frakcji uczestników, jednak ostatecznie zjazd przyjął deklarację opracowaną przez bardziej umiarkowaną grupę Jaana Tõnissona. Żądano w niej przekształcenia Rosji w monarchię konstytucyjną, parcelacji ziemi państwowej, ograniczenia przywilejów Niemców bałtyckich i zmian granic guberni estońskiej tak, by objęła ona całe terytorium zamieszkiwane przez Estończyków^[2]. Po ogłoszeniu na ziemiach estońskich stanu wojennego w związku z falą buntów chłopskich i robotniczych, Teemant zbiegł z Rosji i został zaocznie skazany na śmierć. Do 1908 r. przebywał w Szwajcarii^[1].

Po powrocie do Rosji w 1908 r. został aresztowany, zaś w 1909 r. skazany na półtora roku więzienia, którą to karę odbył w Petersburgu, i dalsze dwa lata zesłania w guberni archangielskiej^[1]. Po zwolnieniu w 1913 r. powrócił do praktyki adwokackiej^[1].

W 1917 r. został wybrany do Estońskiego Zgromadzenia Prowincjonalnego (Maapäev) i od lipca do października tego roku był jego przewodniczącym^[1].

W 1919 r. został wybrany do estońskiego Zgromadzenia Konstytucyjnego z ramienia Związku Agrariuszy, następnie jednak złożył mandat, by objąć stanowisko prokuratora generalnego Republiki Estonii^[1]. Zrezygnował z działalności politycznej po zakończeniu wojny o niepodległość Estonii i ponownie zaczął praktykować jako prawnik. W 1923 r. zdecydował się jednak na start do estońskiego parlamentu (Riigikogu) i odniósł wyborczy sukces. Zdobywał mandaty deputowanego również w kolejnych wyborach w Estonii, aż do zamachu stanu Konstantina Pätsa w 1934 r. i ustanowienia autorytarnych rządów^[1].

W latach 1925–1927 trzykrotnie stawał na czele estońskiego rządu, sprawując funkcję Starszego Państwa (est. Riigivanem), łączącego obowiązki głowy państwa i szefa rządu^[1]. Po raz czwarty został premierem Estonii w 1932 r. Jego rząd w okresie kryzysu gospodarczego wprowadził szereg cięć socjalnych. Mimo to jego osobista popularność pozostała wysoka^[1].

W 1934 r., obawiając się przejęcia władzy przez ruch wabsów, lider Związku Agrariuszy Konstantin Päts oraz gen. Johan Laidoner wspólnie przeprowadził zamach stanu i rozpoczęli wspólne sprawowanie rządów autorytarnych^[3]. Jaan Teemant protestował przeciwko demontażowi instytucji demokratycznych na ostatniej sesji rozwiązanego parlamentu, a następnie bronił w sądzie innych opozycjonistów, oskarżonych o działalność antyestońską^[1].

W 1936 r. czterej dawni Starsi Państwa: Teemant, Jaan Tõnisson, Ants Piip i Juhan Kukk) wystosowali - na łamach gazety wydawanej w Finlandii - list otwarty do Pätsa i Laidonera, domagając się powrotu do demokratycznych zasad sprawowania władzy, jednak ich wystąpienie zostało zignorowane^[4]. Teemant mógł kontynuować praktykę adwokacką, był również członkiem komisji koordynującej wyjazdy Niemców bałtyckich do III Rzeszy^[1].

W 1940 r., po wkroczeniu wojsk radzieckich do Estonii, Jaan Teemant został aresztowany przez NKWD. W lutym 1941 r. został skazany na dziesięć lat więzienia przez radziecki sąd wojskowy. O jego dalszych losach nie ma wiarygodnych informacji^[1].

• JanJ. Lewandowski JanJ., Historia Estonii, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002, ISBN 83-04-04528-1, OCLC 830494781 . Brak numerów stron w książce
• ToivoT. Miljan ToivoT., Historical Dictionary of Estonia, Lanham, Md.: Scarecrow Press, 2004, ISBN 0-8108-4904-6, OCLC 694772538 . Brak numerów stron w książce