Jawornica (województwo dolnośląskie) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy wsi w powiecie kłodzkim. Zobacz też: Jawornica.

Jawornica

wieś
Kaplica w Jawornicy
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kłodzki
Gmina	Lewin Kłodzki
Wysokość	590-650 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	70[2]
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	57-343[3]
Tablice rejestracyjne	DKL
SIMC	0853270
Położenie na mapie Polski Jawornica
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Jawornica
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego Jawornica
Położenie na mapie gminy Lewin Kłodzki Jawornica
50°23′37″N 16°19′48″E/50,393611 16,330000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Jawornica (do 1945 niem. Jauernig) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Lewin Kłodzki.

W przeszłości do wsi należał przysiółek Jaworniczka (niem. Neu Jauernig)^[4]. Obecnie nazwa niestandaryzowana.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.

Nazwa wsi Yawornicz utworzona została prawdopodobnie od słowiańskiego słowa „javor” (jawor). Aktualna, powojenna nazwa nawiązuje do tradycyjnej nazwy wsi.

Jawornica wzmiankowana była po raz pierwszy w roku 1477 jako wieś należąca do dóbr homolskich^[5]. W roku 1684 została przez sprzedana właścicielom Szczytnej^[5]. Należała do niej do lat czterdziestych XIX wieku, kiedy to odłączono od niej dobra łężyckie wraz z należącymi do nich wsiami, m.in. z Jawornicą, należącą do parafii w Lewinie.
Jawornica w pierwszych stuleciach istnienia była niewielką wsią, w której mieszkańcy utrzymywali się głównie z rolnictwa^[5]. Jednakże już po roku 1765 znaczna część ludności utrzymywała się z rzemiosła^[6]. Największa część populacji zajmowała się tkactwem^[5]. Okres szybkiego rozwoju płóciennictwa zakończył się na początku XIX wieku, lecz pomimo tego jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku w Jawornicy mieszkali tkacze, użytkujący ponad 49 krosien lnianych^[6]. Rzemiosło to było podstawą życia ludzi zamieszkujących wieś^[6]. Ponadto w Jawornicy znajdowały się dwa młyny wodne, a przez krótki czas wydobywano tu rudę żelaza, przerabianą w kuźnicy w Kudowie^[5].
Pomimo szlaku turystycznego łączącego Orlicę z Lewinem, Jawornica nie stała się miejscowością turystyczną^[6].

W okolicach wsi znajdują się złoża hematytów^[6].

Dzisiaj Jawornica jest prawie wyludniona (według Narodowego Spisu Powszechnego, w marcu 2011 r. zamieszkiwało ją 70 osób)^[2]. Jedynie kamienna droga idąca wzdłuż wsi daje wyobrażenie o odległej świetności tego miejsca. W czasie zimy dojazd w głąb miejscowości jest niemożliwy. W czasie opadów deszczu z trudnością radzą sobie pojazdy z napędem na cztery koła. Jazdę utrudniają śliskie, wystające oraz ostre kamienie pokryte błotem i roślinnością. Idealny dojazd do Kudowy-Zdroju, czy Czech niestety nie podnosi zainteresowania turystów, których ruch w tych rejonach jest śladowy.

źródło danych^[4]:

Liczba mieszkańców wsi systematycznie wzrastała do roku 1867, kiedy to osiągnęła największy udokumentowany poziom – 299 osób. Następne lata to powolny spadek ludności, do poziomu 165 osób w 1939.

Liczba ludności Jawornicy

Jawornica, położona przy lokalnej drodze z Lewina ku przełęczy Polskie Wrota, oddzielającej Wzgórza Lewińskie od Gór Orlickich i Bystrzyckich, rozlokowana jest na terenie Wzgórz Lewińskich, w malowniczej dolinie potoku Jaworniczki, i na wysokości około 590–650 m n.p.m.^[6] Zachowały się relikty zabudowań wsi skupione w zachodniej, płytszej części doliny potoku, jak i w jej partii środkowej^[6]. Około połowy XVIII w. Jawornica o układzie łańcuchowym była dużą wsią ze zwartym i jednolitym siedliskiem^[6]. Osią układu była droga z Lewina do Podgórza w Górach Bystrzyckich, położonego na południe od Dusznik. Około roku 1865 wykształcony już był obecny, zasadniczy układ dróg, a wieś zachowała swój dawny układ łańcuchowy. Siedlisko wsi było nadal zwarte. W końcówce XIX w. układ przestrzenny Jawornicy został wzbogacony elementami układu wielodrożnego, a siedlisko uległo rozczłonkowaniu. Mimo to Jawornica tworzyła jeden zespół osadniczy ze swą kolonią Jaworniczką, przysiółkiem Jerzykowicami Małymi i wsią Zimne Wody. Obecnie ze względu na zniszczenie niemal całej zabudowy wsi dawny jej układ nie jest czytelny. Jedynie z układu istniejących budynków można wnioskować, że zabudowa skupiona była zarówno blisko dna doliny, jak i na wysokim, stromym grzbiecie Wzgórz Lewińskich, wydzielających dolinę Jaworniczki od południa. W połowie XVIII w. zabudowa wsi była zróżnicowana, a około roku 1865 dominowały skromne budynki sytuowane kalenicowo względem wiejskich dróg. Dawna zabudowa wsi praktycznie już nie istnieje. Zachowały się tylko kaplica na zachodnim krańcu Jawornicy i parę skromnych, jednokondygnacyjnych domów nakrytych dachami dwuspadowymi. Jeden tylko budynek nr 1 ma dwie kondygnacje.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisana jest^[7]

• kaplica z 1714 roku, w dolinie potoku Jaworniczka, o elewacjach zdobionych pilastrami i profilowanym gzymsem^[5].

Przez Jawornicę przechodzą dwa znakowane szlaki turystyczne:

• Ptak (Fort Karola) – Lisia Przełęcz – Kulin Kłodzki – Przełęcz pod Grodźcem – Leśna – Lewin Kłodzki – Taszów – Kocioł – Miejski Lasek – Jawornica – Zimne Wody – Kozia Hala – Sołtysia Kopa – Orlica – Zieleniec – Torfowisko pod Zieleńcem – Kamienna Góra – Przełęcz Sokołowska – Polanica-Zdrój
• Ludowe – Przełęcz Polskie Wrota – Jawornica – Jerzykowice Małe – Kocioł – Kocioł PL/CZ – Olešnice v Orlických horách – Číhalka – Podgórze PL/CZ^[8]

• WaldemarW. Brygier WaldemarW., TomaszT. Dudziak TomaszT., IwonaI. Chomiak IwonaI., Ziemia Kłodzka, Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2010, ISBN 978-83-89188-95-3, OCLC 751422625 . Brak numerów stron w książce
• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, ISBN 83-7005-301-7